Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1997, Blaðsíða 17

Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1997, Blaðsíða 17
þegar hún hverfur mér sýnum; þegar ég stundum sé fellin, og sólina skína sunnan í þau er mér sem ímynd þín sé sunnan á hverju felli, því þau brosa svo blítt við sólinni, eins og þú elskan besta brosir við vonargeislunum sem guðs sól sendir brjóst- inu þínu. Já! það er alténd auðséð, að fell- in, hvenær sem ég sé þau gægjast upp af heiðunum, eru að hlæja sín á milli oggleðj- ast af að hafa þig í grennd við sig, og segja við mig: svona eigum við nú gott, komdu og finndu hana unnustu þína og okkar . . . Já! komdu með hana undir grænu ræturnar okkar einhverja blíðustu sumarnóttina, við skulum hyljaykkur. . . Ástin var heit og aðskilnaðurinn sár, jafnvel óvíst hvort þau næðu nokkru sinni saman: Hjartkjærasta Hólmfríður mín! Frá því ég sá á bak þér suður fyrir bæinn í Hlíð, og hjartað í mér ætlaði að rifna, hef ég verið svona og svona til skapsmunanna, ofur stúrinn meðjafn- aði, þó bæli ég það sem best ég get. . . Mig dreymir stundum vakandi, að ég hvíli í blessuðum blíða faðm- inum þínum, en illir andar komi þá að okk- ur, og rífi okkur hvort frá öðru, og ég með fáeinum tárum segi, vertu sæl! og þú eins . . . Þótt bréf Hólmfríð- ar séu ekki eins meitl- uð í stíl og bréf Jóns, sem var sex árum eldri, bera þau engu að síður vott um að hún hafi kynnst róm- antískum skáldskap. En hvað skyldi hún hafa lesið? Væntan- lega má þar fyrstan telja vin hennar Jónas Hallgrímsson, höfuðskáld rómantíkurinn- ar. Það var ekki óeðlilegt að bæði Hólmfríð- ur og Jón væru uppfull af rómantískri ást á þessum rómantíska tíma og í persónuleg- um kynnum við höfuðskáldin rómantísku. ,,..þau grunar víst ekki od ég skrifi yður, þaö á heldur enginn aö vita þaö. Nema Sigur- geir sem ég hiö aö skrifa utan á þaö og hiöja pósttetriö fyrir. Hólmfríður Jónsdóttir ÞJÓÐSKÁLDIÐ góðkunna, Jónas Hall- grímsson. Hann var á ferð í Mývatnssveit um svipað leyti og Jón Sveinsson. Honum var fengin til fylgdar átján ára yngismær, segir sagan. Og þau skrifuðust á til dauða- dags hans. ára gömul þegar hún skrifaði Jóni fyrsta ástarbréfið og hún var bæði tilfinninga- heit og rómantísk: Þegar ég sá bréfið sem þér skrifuð- uð . . . varð ég hissa hvað hjörtu mann- eskjanna hvert öðru óafvitandi gætu eða geta orðið samtaka eftir því sem ég bar saman þá meiningu er ég tók úr bréfinu við mitt eigið hjartalag. Og hún bætti um betur í næsta bréfi með því að játa honum ást sína opinskátt: „fyrst þér voruð svo náðugir við mig að elska mig þá er ég óhrædd að segja yður það sanna, Guð veit ég elska yður líka“. Hún lagði á ráðin um hvernig þau skyldu skrifast á með leynd: Pétur eða þau grun- ar víst ekki að ég skrifi yður, það á heldur enginn að vita það. Nema Sigurgeir sem ég bið að skrifa utan á það og biðja póstt- etrið fyrir. Ef að þér skrifið nokkuð aftur verðið þér að slá utan um það til hans . . . Það veit ég að þetta er það bjánaleg- asta bréf sem þér hafið séð. Ég vildi samt að það yrði ekki það eina sem okkur færi á milli. Það varð heldur ekki það eina sem á milli þeirra fór. í kjölfarið fylgdu eldheit og rómantísk ástarbréf. Og hún hætti að þéra hann. Ást og aóskilnaóur Glöð skulum bæði við brott siðan halda brennandi í faðmlögum loftvegu kalda í gullreiðum norðljósa þjóta um þá! Væn svo þá smáblys í vindheimum glansa um vetrarbraut skulum í tunglsljósi dansa og snjó- skýj abólstrunum blunda svo á. Svo orti Bjarni Thorarensen skáld og amtmaður, náfrændi og vinur Jóns Sveins- sonar í Sigrúnarljóðum. Bjarni var einn af frumkvöðlum rómantísku stefnunnar hér á landi. Mætti ætla að Jón frændi hans hafi verið undir áhrifum frænda síns og vinar er hann skrifaði unnustunni, sem honum var meinað að eiga, eftirfarandi: mér léttir æfinlega þegar ég sé yfir sveit- ina fögru, en fyllist ósjálfráðum harmi Hví hafa örlög okkar beggja skeiði þannig skipt? hví var mér ei ieyft lífi mínu öllu með þér una? Nei, Jónas fékk ekki ástina sína. Hins vegar fengu Jón og Hólmfríður að eigast. Þau kynntust víst nægu mótlæti í stað þess að líða um í eintómri sælu á rósrauðu skýi ástarinnar. En þau voru „með öllum jafn- aði nokkurn veginn ánægð með okkar kjör, og vel ánægð hvort með annars sambúð“ eins og þau sögðu í bréfi til móður Hólm- fríðar árið 1866. Og betra gat það varla verið eftir rúmlega tuttugu ára sambúð. Og þótt Jón kunni að hafa sullað með vín af og til, þá gerði hann það líklega af meiri varfærni en þjóðskáldið Jónas. Það var Hólmfríði trúlega fyrir bestu að lítast betur á Jón en Jónas. Eða hvað? Enn er forvitni minni ósvalað. Voru þeir Jón og Jónas samtímis í Mývatnssveit? Hvernig var kynnum Jónasar og Hólmfríðar varið? Hafði Jónas augastað á henni eins og sagan hermir? Sennilega fæ ég seint svar við þessum spurningum. Og þótt okk- ur kunni að gremjast það að gamla konan skyldi eyðileggja bréfin sín, er ekki hægt annað en að fyrirgefa henni þegar manni verður hugsað ein 150 ár fram í tímann, þegar afkomendur okkar taka sig til og róta í eigum okkar! Það gæti verið að eitt og annað yrði eldinum að bráð áður en við, lesendur góðir, kveðjum þetta tilverustig. Heimildir: Bjarni Thorarensen: Kvæði, Rv. 1954. Jón Jóhannesson: Siglufjarðarprestar, Ak. 1948. Páll Eggert Ólason: Islenskar æviskrár. Frá landn- ámstímum til ársloka 1940 III, Rv. 1950. Ritverk Jónasar Hallgrímssonar. Ljóð og lausamál I, Skýringar og skrár IV. Rv. 1989. Ritstjórar: Haukur Hannesson, Páll Valsson og Sveinn Yngvi Egilsson. Handritadeild Landsbókasafns: Lbs. 3179, 4to. Þjóðskjalasafn: Þjskjs. E.15. Dagbækur og bréf Jóns og Hólmfríðar. Viðtal við Þorgrím Starra Björgvinsson. Höfundur er sagnfræðingur. MERGUR MÁLSINS 20 SIGANDI LUKKA ER BEST EFTIR JÓN G. FRIÐJÓNSSON Mér hefur verið bent á að stundum er farið rangt með málsháttinn Sígandi lukka er best (19. öld) þannig að í stað sígandi er notað „stígandi. Þar með er sú viska sem að baki liggur fyrir borð borin þar sem merking málsháttarins vísar ekki til „vax- andi (stígandi) gæfu eða láns“ heldur „ham- ingju, láns“ sem kemur ,jafnt og þétt (síg- andi)“. Málshættir fela í sér visku eða sannindi sem dregin eru af reynslu genginna kyn- slóða, enda eru það alkunn sannindi að Oft er gott það er gamlir kveða (Hávamál) og Spakir menn henda á mörgu mið (Sturlunga). í þessu tilviki eru sannindin þau að betri er sígandi arður en snúandi en þá gerð málsháttarins er að finna í fornu máli, Páls sögu. Þar merkir arður „plógur“ þar sem -r- er stofnlægt [arður-arður- arðri- arðurs] en arður merkir einnig hagn- aður [arður-arð-arði- arðs], rétt eins og plógur vísar oftast til „verkfæris“ en getur einnig vísað til „hagnaðar“, sbr. fjárplógur og fjárplógsstarfsemi. Sígandi lukka vís- ar því til „gæfu sem kemur hægt og bít- andi“ alveg eins og sígandi arður sem notaður er sem andstæða við snúandi arð- ur. í mörgum málsháttum koma fram efa- semdir um þessa heims gæði, t.d. Allt er fallvalt í heimi hér og Hamingjan er óstöðug. Svipuð efahyggja kemur fram í málshættinum Það þarf sterk bein til að þola góða daga og því er það ekki hollt fyrir ungt fólk sem er að byrja búskap, að fá allt upp í hendurnar, sígandi lukka er best. Þessi afstaða kemur fram í ýmsum myndum, m.a. í málshættinum Hollari er húsbruni en hvalreki á fyrsta ári. SLAANDI, EKKI SATT? (Tileinkað Jóni Hreggviðssyni) EFTIR GUNNI ÓSK FRIÐRIKSDÓTTUR LENGST inní mér er demantur, ég veit það. Þú sérð hann ekki nema þú kryfjir mig til mergjar. Daginn sem ég missti vit- ið, skein stjarna á himninum allan daginn, hún endurspeglaðist í demantinum inní mér. Ég öskraði þann dag af ánægju. Ég brosti þangað til sást niður í maga. En enginn sá demantinn minn. Hljóp um á nærbuxunum og skríkti eins og smástelpa. Og þegar þú vaknaðir varstu hissa. Hljóp berfætt yfir grýtt landið, skreið uppá Lang- jökul til að hvíla mig. Rödd mín bergmálaði út um allt, ég tjáði mér ást mína á sjálfri mér. Demanturinn skein, þar sem hann lá bakvið lungun, garn- irnar vöfðust utan um hann og huldu hann fyrir röntgenmyndatökunni. Það blæddi úr fótum mínum og skinnið á mér fraus fast við jökulinn. Núna þegar ég hef fundið hamingjuna er mér alveg sama hvað þér finnst. Og þegar ég er í stuði öskra ég á marga vegu en það vakn- ar enginn í fjölbýlishúsinu mínu því íbúðin mín er hljóðeinangruð. Það skiptir mig engu máli þó að maturinn sem þú gefur mér innihaldi eitthvað róandi. Ég tek demantinn minn með til himna þó þú sendir mig þang- að í spennitreyju. Höfundur er nemi í Menntaskólanum ó Akureyri. EVA HEIÐA ÖNNUDÓTTIR FYRIRHEITNA LANDIÐ Stend í stafni Vatnsdropar skips, fylla vit mín sigli hraðbyri og brátt siglum við til austurs. í kafi. Reyni að öskra Og skipið líður dáleitt út fyrir heimsins áfram, haf. Alltaf sést glitta í uns það strandar i gullsandinum. glóandi landið Sé fólkið sem fór við sjónlínuna, á undan mér, landið, þar sem fast í sandinum frægðin bíður þar sem rödd mín og það argar. mun hljóma. Enginn syngur allir slást og brátt er ég hrifin með. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 1997 17

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.