Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1997, Blaðsíða 10

VESTURFARASETRIÐ Á HOFSÓSI II
SÝNINGU undir nafninu Annað
land, annað líf, hafa sérfræð-
ingar frá Byggðasafni Skag-
firðinga og Minjasafninu á
Akureyri unnið og sett upp í
Vesturfarasetrinu, . en auk
þeirra hefur arkitekt, hönnuðir
og handverksmenn úr ýmsum
greinum komið að þessari uppsetningu.
Á sýningunni er dregin upp mynd af iífi og
hlutskipti fjölmargra Islendinga sem fluttu
vestur. Fjallað er um aðdraganda vesturferða
og helztu ástæður þeirra; greint frá þjóðfélags-
háttum og efnalegum aðstæðum á tímum vest-
urferðanna.
Sýningin er byggð á samspili ljósmynda,
texta og muna. Lýst er fatnaði og aðbúnaði
almúgafólks á síðustu áratugum 19. aldar.
Annáll árferðis sýnir hver áhrif veðurfarið
hafði og kort leiða í Ijós hvaðan af landinu
vesturfararnir voru, hvar þeir námu land fyrir
vestan, svo og hver fjöldi vesturfara var ár
hvert. Við fáum hugmynd um væntingar vest-
urfaranna, undirbúninginn fyrir ferðina, að-
búnaðinn á útleið og veruleikann sem beið.
Áhrifamiklar era prýðilega vel gerðar, stíl-
færðar leikmyndir. Ein þeirra sýnir kveðju-
stund við íslenzkan torfbæ, sjá síðustu Lesbók.
Ung hjón eru að kveðja og móðirin snýr sér
undan með unga dóttur sína. Þau eru í sínu
fínasta pússi, en kannski dálítið vafasamt við
þessar aðstæður að gömlu hjónin sem verða
eftir inni á baðstofugólfinu, er iíka í fínum
sparifötum. Rúmið sem gamla konan situr á,
skarsúðin og kistan undir gluggaborunni til-
heyrir allt þeim hýbýlum sem nánast voru alls-
staðar eins á íslandi á 19. öld. Önnur ieik-
mynd sýnir skuggalega vistarveru um borð í
einhveiju Ameríkufaranna og á þeirri þriðju
er táknræn ímynd nýja heimsins: Bjálkakofinn,
fýrstu hýbýli landnemanna.
Allt þetta rennur upp fyrir okkur með miklu
skýrari hætti þegar sögð er sagan af einstökum
mönnum, eða einstökum fjölskyldum. Nokkrar
slíkar sögur af fólki er hægt að lesa í stuttu
máli á safninu. Hér verður aðeins gripið niður
í þrjár þeirra og eina sem annarsstaðar er
fengin.
Sjómannsckkjan Jóhanna
Jóhanna giftist Ólafi Guðmundssyni sjó-
manni árið 1883. Eftir að fyrsta barn þeirra
fæddist voru þau á sífelldum flækingi eins og
svo margar samtíðar fjölskyldur þeirra. Fyrst
voru þau í Reykjavík, þá á Akureyri, síðan í
Flatey á Skjálfanda og aftur í Reykjavík.
Eftir 15 ára hjónaband fórst Olafur í sjó-
slysi. Jóhanna var þá 36 ára gömul með sex
börn, það yngsta 3 ára. Hún brá á það ráð
að koma börnunum í fóstur og fara að vinna
og öngla saman peningum til að komast til
Ameríku.
Árið 1900 komst hún til Ameríku með fimm
börn með sér. Þar tók við látlaus og lýjandi
þrældómur frá morgni til kvölds og endalaust
flakk í leit að föstum samastað. Fyrsta árið
dvöldu þau í Winnipeg. Þar dó yngsta barnið.
Þá lá Ieiðin þvert yfir Kanada vestur til Point
Robert á Kyrrahafsströnd Bandaríkjanna, þar
sem henni bauðst ráðskonustarf hjá vesturís-
lenskum bónda.
Með þeim ágæta bónda eignaðist Jóhanna
eitt barn, en yfirgaf hann og lagðist í flakk á
ný, fyrst tii Blaine og seinna til Saskatehewan
þar sem hún settist að og hóf búskap.
Jóhanna þraukaði og kom bömum sínum
öllum til manns. Hún seldi býlið er þau voru
öll uppkomin og flutti til Bellingham í Washing-
tonfylki. Hún dó 78 ára gömul árið 1941. Aska
hennar var flutt til íslands samkvæmt hinstu
ósk hennar og stráð í sjóinn út af Snæfellsnesi
þar sem Ólafur maður hennar dmkknaði.
Ólafur riki á Vatnsenda
Óiafur Ólafsson frá Hraðastöðum í Mosfells-
sveit, f. 1841, erfði ungur jörðina Vatnsenda
í hinum forna Seltjarnarneshreppi og fór hann
að búa þar. Vatnsendi var landmikil kostajörð
og hlunnindin einkum laxveiði í Elliðaám _sem
Ólafur leigði enskum laxveiðimönnum. Ólafi
FRÁ SÝNINGUNNI í Vesturfarasetrinu: Bjálkahús eins og margir íslensku landnemanna bygg
og konu hans, Guðlaugu Guðmundsdóttur frá
Minna-Mosfelli, varð 13 barna auðið á bú-
skapartímanum á Vatnsenda, 7 þeirra lifðu.
Árið 1887 gjorbreyttust hagir fjölskyldunnar
er Guðlaug fékk heilablóðfall og dó. Ólafur
horfði dapur til framtíðar og var hann þó bet-
ur settur en almennt gerðist og jafnvel kallað-
ur Ólafur ríki. Kynni hans af útlendingum og
jákvæðar fréttir frá Ameríku urðu til þess að
hann ákvað að flytjast til Kanada.
Með andvirði Vatnsenda í peningabelti, fullu
EFTIR GÍSLA SIGURÐSSON
Verstvar árið 1887. Þá var víða matarskortur,
------------- ------------7--------------------
síðasta hungursneyðin á Islandi. Þá fóru líka
------------7----------------------------------
nærri 2000 Islendingar til Ameríku. Hér segir frá
nokkrum sem fóru þá og síðar.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. SEPTEMBER 1997