Morgunblaðið - 12.05.2001, Blaðsíða 8

8 C LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
hvort það verður holskefla sýkinga
í sumar eða ekki. Ef það verður
mikið rigningarsumar getur ryð-
sveppurinn orðið slæmur en sjúk-
dómurinn dreifir sér hraðar á rign-
ingarsumrum,“ segir Steinunn
Reynisdóttir, garðyrkjufræðingur
og deildarstjóri í plöntudeild Garð-
heima í Reykjavík. Í rauninni er að-
eins tímaspursmál hvenær ryð-
svepppurinn lætur verulega til sín
taka.
Steinunn segir að það sé þó alger
óþarfi hjá fólki að rjúka til og rífa
upp gljávíði í görðum sínum. Betra
sé að bíða og sjá hvernig hann
braggast. Það sé heldur engin
hætta á því að ryðsveppurinn berist
yfir í aðrar tegundir.
Þrátt fyrir að útlitið sé ekki bjart
fyrir gljávíðinn eru til leiðir til að
verjast ryðsveppnum. Með því að
klippa í burtu ársvöxtinn frá því í
fyrra er hægt að verjast smiti en
smitefnið er í brumum árssprot-
anna. Gæta verður að því að fjar-
lægja sprotana og jafnframt allt
lauf sem féll í fyrrahaust, þar sem
smit getur leynst í því. Steinunn
segir að menn hafi notað varnarefn-
ið „plantwax“ til að halda ryð-
sveppnum í skefjum. Þá þurfi að
úða a.m.k. 3–4 sinnum á hverju
sumri.
Skili þessar aðgerðir ekki árangri
er ekkert annað að gera en að fjar-
læga gljávíðinn og skipta honum út
fyrir aðrar tegundir.
Vilji fólk gróðursetja nýtt lim-
gerði koma að sjálfsögðu margar
plötnutegundir til greina. Blátopp-
ur, fjallarifsi og gljámispill eru vin-
sælir sem og brekku-, hreggstaða-,
og strandavíðir. Steinunn segir að
verð fyrir hverja plöntu sé frá um
170 krónum upp í um 700 krónur.
Tvær til þrjár plöntur þarf fyrir
hvern metra af limgerði, þannig að
stórt limgerði getur því kostað sitt.
Gljávíðir þolir illa að standa
undir ljósastaurum
Steinunn telur þó að garðeigend-
ur þurfi ekkert endilega að skipta
gljávíðinum út fyrir aðrar limgerð-
isplöntur. Þeir ættu ekki síður að
velta því fyrir sér að setja niður
stakar plöntur við lóðamörkin. Slíkt
sé farið að ryðja sér meira til rúms,
sérstaklega í eldri hverfum þar sem
tré hafa náð góðri hæð. Þar finnst
fólki ekki eins mikil þörf á að
„ramma garðinn inn“ heldur vill
hafa hann opinn, þannig að vel sjá-
ist um nágrennið.
Steinunn segir að gljávíðirinn sé
ekki síst svo vinsæll sem raun beri
vitni sökum þess að hann felli laufið
óvenju seint á haustin. Þá hefur
hann verið laus við óþrif og því
ákaflega þægileg planta. Gljávíðir-
inn er þó viðkvæmur fyrir kali og
þolir alls ekki að standa undir ljósa-
staurum því þá ruglast hann í rím-
inu og fellir laufið enn seinna sem
aftur þýðir meiri kalhættu.
G LJÁVÍÐIRINN á núundir högg að sækja hérá landi og jafnvel er taliðað hann muni með öllu
þurrkast út. Ryðsveppur hefur
lagst á hann með miklum þunga en
sjúkdómurinn rænir plöntuna nær-
ingu, veldur skemmdum á vefjum
og kemur í veg fyrir ljóstillífun.
Sýkt planta koðnar smám saman
niður og á endanum má reikna með
dauða.
Frá því ryðsveppsins varð fyrst
vart á Höfn í Hornafirði árið 1994
hefur hann breiðst um allt Suður-
land og sjúkdómurinn stakk sér
loks niður á höfuðborgarsvæðinu
síðasta haust.
„Það fer allt eftir veðurfarinu
Líklegt talið að ryðsveppur útrými gljávíði hér á landi
Stakar plöntur geta
komið í stað limgerðis
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Steinunn Reynisdóttir segir að þrátt fyrir ryðsveppinn sé algjör óþarfi að rjúka til og rífa gljávíðinn upp.
Þó ekki blási byrlega
fyrir framtíð gljávíðis í
görðum sunnanlands er
þó ekki öll von úti og
ýmsar leiðir til að verj-
ast ryðsveppnum. Einn-
ig koma aðrar plöntu-
tegundir til greina í
staðinn og þá jafnvel
sem stakar plöntur í
stað limgerðis.
ÁHUGI á matjurtaræktun fór vax-
andi á 20. öld hér á landi og um
miðja öld voru íbúar Reykjavíkur
miklir ræktunarmenn og matjurta-
garðar nutu aukinna vinsælda með
hverju árinu sem leið. Mörg heimili
höfðu afnot af kartöflu- og kálgörð-
um á vegum bæjarins og fólk af öll-
um stéttum hafði áhuga á ræktun-
inni og leituðust bæjaryfirvöld við
að glæða þann áhuga, eins og fram
kemur í Sögu Reykjavíkur, Borgin
1940-1990, fyrri hluta, eftir Eggert
Þór Bernharðsson.
Um tvö þúsund fjölskyldur voru
með garða í Reykjavík árið 1950
sem svaraði til um 16% heimila í
bænum. Ári síðar voru garðeigend-
ur nokkuð á þriðja þúsund sem
höfðu land á leigu hjá bænum og því
til viðbótar voru matjurtagarðar
eða kartöflubeð við fjölmörg íbúðar-
hús, þar sem börnin tóku oft til
hendinni með hinum fullorðnu.
Matjurtagarðar Reykjavíkurbæj-
ar voru yfirleitt að meðaltali 300-
500 fermetrar að stærð í skipulögð-
um smágarðahverfum á þessum
tíma, en áhugi fólks á matjurtarækt
var svo mikill að oftast tókst ekki að
anna eftirspurn eftir garðlöndum.
Til marks um það tóku bæjaryfir-
völd t.d. um 500 nýja garða í notkun
vorið 1952, en engu að síður voru
um 200 manns á biðlista það ár.
Þegar eftirspurnin var mikil brugðu
yfirvöld á það ráð að taka svæði
undir matjurtarækt sem ætluð voru
til annars í framtíðinni.
Tilvonandi íþróttasvæði í Laug-
ardalnum og fyrirhugað úti-
skemmtisvæði fyrir börn í Fossvogi
voru tekin undir garðrækt árið
1952, en þau skilyrði sett að ekki
mætti reisa þar geymsluskúra eða
ráðast í framkvæmdir sem gætu
tafið framtíðarskipulag.
Um 1950 voru matjurtagarðar
Reykvíkinga rösklega 1.800 og náðu
yfir nærri 100 hektara og hafði
fjölgað úr nærri eitt þúsund görðum
árið 1940 sem voru um 64 hektarar.
Um miðjan sjötta áratuginn voru
garðlönd bæjarbúa farin að nálgast
tvö hundruð hektara og lá garð-
ræktarsvæðið í kringum bæinn, alla
leið vestan af Melum, suður fyrir
Sjómannaskólann og niður að Laug-
arnesi. Að auki voru rösklega þrett-
án hektarar við Rauðavatn undir-
lagðir matjurtagörðum um miðja
öldina. Svokallaðir Melagarðar voru
fyrirferðarmestir í Vesturbænum
en þegar austar dró tóku Aldamóta-
garðarnir við, sunnan við þá var enn
eitt garðlandið og skammt frá svo-
nefndir Gróðrarstöðvargarðar.
Í Kringlumýrinni var langstærsta
garðræktarsvæði bæjarins, eða ríf-
lega 45 hektarar árið 1950. Austur
af Kringlumýri voru Grensásgarðar
en norðan við hana Seljalandsgarð-
ar. Í Borgartúni voru garðlönd og
næst Laugarnesveginum voru mat-
jurtagarðar í svonefndu Kaup-
mannstúni. Einnig var talsverð
garðrækt í Tungutúni og í Laug-
ardal og suður í Fossvogi var jörðin
yrkt af kappi. Smærri svæði voru
síðan á víð og dreif í bænum.
Bæjaryfirvöld létu girða garð-
ræktarsvæðin og lagðir voru akveg-
ir um garðlöndin, leitt til þeirra
vatn en ræktendurnir greiddu
leigu. Á þessum svæðum voru garð-
hús þeirra sem leigðu garðlönd og
voru þau aðallega af tveimur gerð-
um. Annars vegar voru lítil hús sem
aðeins voru ætluð til geymslu á
garðyrkjuáhöldum og útsæði og
hins vegar það stór hús að hægt var
að hafast við í þeim yfir sumartím-
ann.
Matjurtagarðar eftirsóttir í Reykjavík um 1950
Stærsta garðræktar-
svæðið í Kringlumýrinni
Morgunblaðið/Kristján
Margir kannast við vinnu í kartöflugarðinum sem fjölskyldan átti áður fyrr,
þegar allir sem vettlingi gátu valdið tóku þátt í taka upp kartöflurnar.
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Brúðhjón
A l l u r b o r ð b ú n a ð u r - G l æ s i l e g g j a f a v a r a - B r ú ð h j ó n a l i s t a r