Morgunblaðið - 12.07.2002, Blaðsíða 6

...í allt sumar
N
O
N
N
I O
G
M
A
N
N
I I Y
D
D
A
/ sia
.is / N
M
0
6
8
2
1
DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BLÚNDA er ekki sama ogblúnda, þegar kannað erhvað liggur að baki gerðhennar. Sumar blúndur
eru framleiddar í vélum, aðrar eru
heklaðar af fimum fingrum og enn
aðrar eru kniplaðar af mikilli list.
Munurinn á heklaðri blúndu og knipl-
aðri blúndu er sá að hekluð blúnda er
búin til úr einum þræði með einu
verkfæri en í kniplinu eru notaðir
margir þræðir, óteljandi títuprjónar
og framandi áhöld.
Heimilisiðnaðarfélagið leggur
metnað sinn í að viðhalda hverskonar
aðferðum í handiðn og koma þannig í
veg fyrir að sá hluti af menningararf-
inum tapist niður. Hópur kvenna sem
flestar eru í félaginu og áhugasamar
um knipl, voru svo heppnar að ein
þeirra er vinkona hinnar sænsku
Gretu Johansson. Kona þessi hefur
kniplað í fjóra áratugi og var skóla-
stjóri í heimilisiðnaðarskóla í Svíþjóð
til margra ára. Vegna þessa vinskap-
ar og fyrir tilstilli sameiginlegs
áhugamáls sóttist Greta eftir því að
koma til Íslands og halda kniplinga-
námskeið fyrir hópinn.
Hvað er knipl?
Kniplingar eru svo fíngerðar
blúndur að engu er líkara en smá-
vaxnir álfar hafi verið að verki. Blúnd-
an er búin til á sérstöku kniplinga-
bretti og hver þráður sem notaður er í
verkið, er undinn upp á lítið trékefli
sem kallast kniplistokkur. Greta út-
skýrir hvernig farið er að: „Sá sem
kniplar hefur ávallt tvenn pör af
stokkum í hvorri hendi og þannig er
misjöfnum þráðum víxlað á mismun-
andi hátt, eftir því hvaða munstur er
verið að vinna með. Í knipli er unnið
með ákveðin slög: Heilslag, hálfslag
og léreftsslag. Ekki má gleyma að
stinga títuprjónum jafnóðum á rétta
staði milli þráða í blúndunni sem verið
er að knipla, því annars verður allt
stopp og óhjákvæmilegt að rekja
upp.“
Greta segir að oftast sé notaður
mjög fínn þráður og algengastur er
ljós hörþráður. Námskeiðskonurnar
bæta því við að á fyrri tímum hafi ekki
verið auðvelt að nálgast hör á Fróni
og því séu ullarkniplingar neðan á
samfellum gamalla skautbúninga æv-
inlega úr handspunnu togi, sem hafi í
raun verið góður kostur, því íslenski
ullarþráðurinn hafi þá einstöku eig-
inleika að fá silkiáferð með árunum.
Þó knipl virðist mjög flókin aðferð
við fyrstu sýn, segir Greta að svo sé í
raun ekki, aðalatriðið sé að læra
grunninn vel áður en lengra er haldið.
Hún segir sum munstrin vissulega
erfiðari en önnur en þó sé þetta mjög
rökrétt aðferð og ekki ólík tækni í
tölvufræði.
Margra alda gömul aðferð
Greta segir knipl eiga rætur að
rekja til Ítalíu aftur til sextándu ald-
ar. Hún segir það hafa þróast út frá
fléttum og vefnaði.
„Knipl var handverk fátæks al-
þýðufólks og var einnig mikið stundað
í klaustrum. Til eru listilega unnin
kirkjuklæði með miklum kniplingum
frá fyrri öldum. Þetta handverk þró-
aðist í að verða umfangsmikill iðnaður
í Evrópu. Þá voru heilu verksmiðj-
urnar settar á legg þar sem fjöldi
manns vann við að knipla fyrir hinn
háa aðal, ýmist í fatnað, borðdúka,
rúmföt eða hverskonar lín.“ Hún seg-
ir að með tilkomu vélvæðingar hafi
fólki smám saman fækkað sem kann
að knipla. Nú sjái vélar um að fjölda-
framleiða blúndur og borða.
„En hefðin er sterk suður í Evrópu
og enn í dag má sjá konur sitja úti á
tröppum og knipla, sérstaklega á
Spáni, í Hollandi og Belgíu, sem eru
mikil kniplingalönd.“
Knipl í norðri
Greta segir kniplið að öllum líkind-
um hafa borist frá Danmörku til Ís-
lands, en hérlendis varð knipl aldrei
að iðnaði líkt og á meginlandinu. Þó
var þessi aðferð stunduð nokkuð hér
og skreytingar á íslenska faldbún-
ingnum sem og upphlutnum, voru oft
kniplaðar og þá gjarnan með gull- og
silfurþráðum. Kunnáttan tapaðist því
aldrei alveg niður og þær konur sem
kenndu knipl og voru helstu sérfræð-
ingar á þessu sviði á fyrrihluta tutt-
ugustu aldar voru þær Karólína Guð-
mundsdóttir sem var með vefstofu í
Reykjavík og Kristín í Baldursbrá.
Arftaki þessara kvenna í knipli var
Anna Sigurðardóttir sem lengi
kenndi hið forna handverk í Heimilis-
iðnaðarskólanum og hópurinn sem
sat á umræddu kniplnámskeiði mynd-
aðist einmitt í kringum Önnu. En
Anna lést fyrir nokkrum árum og á
síðastliðnu ári barst hópnum hennar
loks frekari leiðsögn frá sænska sér-
fræðingnum Gretu. Hún var því að
koma öðru sinni til Íslands til að ausa
úr viskubrunni sínum á þessu sviði.
Sterkur hópur
Títtnefndur hópur áhugasamra
kvenna um knipl varð til fyrir 15 árum
og þær kalla sig kniplhópinn. Hann
fer vaxandi og í honum eru nú rúm-
lega 30 konur. Meðlimir kniplhópsins
leggja sig fram um að bæta stöðugt
við sig í kniplfræðum og þær voru því
afskaplega þakklátar að fá Gretu aft-
ur til sín.
Sigrún Axelsdóttir er ein af stofn-
endum kniplhópsins og hún segir þær
halda fund þrisvar á ári. „Þá kniplum
við stundum saman æfingaverkefni
eða annað. Sumar okkar eru líka að
prufa sig áfram með silkiþráð og silf-
urlitan vír.“
Þær eru allar sammála um að
kniplið sé mjög skemmtilegt og slak-
andi. Þegar þær séu sestar niður við
kniplbrettið geti þær ekki hætt!
Sigrún segist greina vaxandi áhuga
fyrir gömlu handverki, bæði knipli og
öðru.
„Við fáum konur til okkar á öllum
aldri sem vilja læra þetta og ég veit af
hóp á Akureyri sem hefur verið að
knipla. Því miður veit ég ekki til þess
að karlmenn knipli á Íslandi í dag, en
vel má vera að þeir hafi gert það hér
áður fyrr,“ svarar Sigrún þegar hún
er innt eftir því hvernig hitt kynið
standi sig í þessum fræðum. Aftur á
móti segist ein úr hópnum hafa farið á
gullkniplinganámskeið í Noregi og
þar hafi fullorðinn herramaður kennt.
Hún hrósar honum í hástert og segir
hann mjög færan á þessu sviði enda
geri hann mikið af kniplingum á
norska þjóðbúninginn. Greta bætir
við að í gamla daga í Svíþjóð hafi heilu
fjölskyldurnar kunnað að knipla og
karlar ekki síður en konur. Eins hafi
karlar notað föt með kniplingum rétt
eins og konur og þá sérstaklega efri
stéttir og kirkjunnar þjónar.
„Í gamla daga var börnum í mínu
heimalandi einnig kennt að knipla og
ekki var óalgengt að börn þyrftu að
ljúka ákveðnum skylduverkefnum
daglega í knipli, áður en þau fengu að
fara út að leika sér,“ segir hin sér-
fróða kniplkona Greta Johansson að
lokum og virðist ekkert hafa á móti
því að slíkar uppeldisaðferðir verði
teknar í gagnið svo kunnáttan flytjist
örugglega milli kynslóða.
Hluti af íslenskri
menningararfleifð
Kúnstugt knipl
Mikilvægi þess að tapa ekki niður kunnáttu í gömlu handverki er
mörgum hugleikið. Kristín Heiða Kristinsdóttir hitti nokkrar
kniplandi konur sem ótrauðar halda í heiðri fornri fingralist.
Morgunblaðið/Golli
Greta Johansson leiðbeinir Helgu Þórarinsdóttur við kniplkúnstina.
Ásta Siggadóttir handavinnukennari lét smíða fyrir sig þetta forláta
kniplbretti eftir fyrirmynd brettis í eigu Karólínu. Kniplistokkarnir eru
úr birki og þegar þeim er slegið saman heyrist fagur birkisöngur.
Þegar verkið er komið vel á veg stendur urmull af þéttskipuðum títu-
prjónum upp af rúllunni sem fíngerð blúndan er unnin á.
Sígildir kniplingar á kraga.
Kristina Svíadrottning á barns-
aldri um 1635 í kjól sem er hlað-
inn kniplingum. Framan á kjóln-
um er knipl úr gullþræði. Allar
líningar, hálsmál og blúnduverk
fremst á ermum er kniplað.
khk@mbl.is