Morgunblaðið - 18.12.2002, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 2002 D 11
BÆKUR
ÚTKALLSBÆKUR Óttars
Sveinssonar, rithöfundar og blaða-
manns, eru landsmönnum vel kunn-
ar enda sú er hér um ræðir sú ní-
unda í þessum bókaflokk. Sem fyrr
tekst Óttar á við þekkt slys úr Ís-
landssögunni og í þetta skiptið ef til
vill það allra frægasta, þ.e. brotlend-
ingu flugvélar Loftleiða, Geysis, á
Vatnajökli í september 1950. Slys
þetta hefði hæglega getað orðið einn
mesti harmleikur í íslenskri flug-
sögu en varð þess í stað saga af
giftusamlegri björgun og síðast en
ekki síst saga af mannlegri þraut-
seigju.
Bókin segir frá aðdraganda slyss-
ins, tildrögum þess og þeim björg-
unarafrekum sem unnin voru haust-
ið 1950 þegar hópur vaskra
fjallgöngumanna lagði líf sitt að veði
til að bjarga áhöfninni
af jöklinum. Inn í frá-
sögnina fléttar Óttar
sögu aðstandenda
áhafnar Geysis og lýsir
ennfremur ágætlega
því andrúmslofti og
þeirri samstöðu sem
einkenndi íslenskt
þjóðfélag meðan á
harmleiknum stóð. Við
frásögnina styðst höf-
undur við bæði munn-
legar sem og skrásett-
ar heimildir. Útkoman
er einfaldur dagblaða-
stíll sem flakkar á milli
sögulegra staðreynda
og einstaklingsbundinna lýsinga.
Mesta áherslan er þó á hinn mann-
lega þátt slyssins sem augljóslega á
að hafa það markmið að draga les-
endur nær sögunni og veita innsýn í
þær tilfinningar sem bærðust innra
með fólki á þessum örlagaríka tíma.
Textinn styðst að auki við fjölda
ljósmynda sem hjálpar til við að
veita yfirsýn yfir efnið og skapa
andrúmsloft frásagn-
arinnar.
Bókin er þannig
frekar auðveld aflestr-
ar en skilur að sama
skapi ekki mikið eftir
að lestri loknum. Á
hinn bóginn má segja
að henni sé kannski
ekki ætlað það hlut-
verk heldur frekar að
standa sem vitnisburð-
ur eða heimild um
þessa merkilegu sögu.
Sem slík er hún gríp-
andi og spennandi á
köflum. Kennir manni
það að oftar en ekki er
raunveruleikinn ótrúlegri en heimur
skáldskaparins.
Í heild má því segja að Óttar komi
sögunni vel til skila sem gerir það að
verkum að Útkall – Geysir er horf-
inn fellur ágætlega inn í Útkalls-
bókaflokkinn og ætti sannarlega að
gleðja lesendur hans.
FRÁSÖGN
Útkall – Geysir er horfinn
ÓTTAR SVEINSSON
222 bls. Stöng 2002
Höskuldur Kári Schram
Óttar Sveinsson
Þegar þjóðin stóð á öndinni
NÝLEGA sendi Anna Valdimars-
dóttir sálfræðingur frá sér bók um
ástina. Viðfangsefnið er ekki af lak-
ara taginu, enda er ástin kveikja að
flestu því fegursta í lífi hvers manns.
Þótt ástin hafi á sér margar hliðar og
hver maður upplifi hana á sinn sér-
staka hátt, þá er þó afar margt al-
mennt sem um hana má segja. Heim-
spekilegar hugleiðingar um ást eiga
við í hvaða þjóðfélagi sem er. Fyrsti
kafli bókarinnar, Hamingjan, er
hlaðinn almennum, heimspekilegum
hugrenningum svo að vart grillir í
höfundinn og mér fannst ekkert sér-
lega áhugavert að lesa hann. Ég var
því nokkuð hikandi við framhaldið,
því ég hafði gengið út frá því að bók-
in væri persónulegri og hnitmiðaðri.
Mér leizt ekkert á blikuna, satt að
segja. Afstaða mín gjörbreyttist hins
vegar við nánari lestur
og þegar að bókarlokum
var komið var ég orðin
mjög sátt við höfund og
boðskap þann sem bókin
flytur lesandanum, Bók-
in er í stuttu máli einlæg,
djörf og skemmtileg af-
lestrar.
Í bókinni er fjallað um
svo ótal margt sem skipt-
ir máli í lífinu, hamingj-
una, að verða ástfanginn
og að elska, kynferðislegt
aðdráttarafl, kynþokka,
val á maka, hvernig
rækta þarf ástarsam-
band og hve mikilvægt er
að þekkja sjálfan sig og vera maður
sjálfur í nánum samskiptum við ann-
að fólk. Í ástarsambandi afhjúpar
fólk sinn innri mann. Sérhver ein-
staklingur þarf að eiga sitt persónu-
lega rými, sem er annað orðalag yfir
það að vera maður sjálfur og hlusta á
eigin rödd. Það er farsælast til
lengdar. Höfundur kemur oft að
þessu í bókinni og setur skoðanir sín-
ar fram með lifandi
frásögunum.
„Þú sérð um þig og
hann sér um sig.
Samt eigið þið hvort
annað að“ (bls. 56).
Ekki vera hrædd við
að vera þú sjálf því
það er farsælast til
lengdar. Það ert þú
sem þú munt búa
með alla ævi.
„Ástarsamband
verður ekki betra en
einstaklingarnir sem
í því eru og því er
ástæða til fyrir þig að
hugsa þig tvisvar um
þegar einhver segist elska þig út af
lífinu og lætur þér líða eins og prins-
essu þegar vel liggur á honum en
gætir ekki lágmarks sanngirni þess
á milli. Menn eru misgott hráefni í
hjónaband og hjónaband er nógu
erfitt í sjálfu sér þótt ekki bætist
ósanngirni við.“ Sagt er frá ungri
konu sem kom til Önnu og hafði orð á
því að líkast til væri hún sjálf að gera
of mikið úr hlutunum, en mannsefnið
glæsilega sem öllum fannst hún svo
heppin að hafa náð í, sagði henni
ósatt um alls kyns litla hluti sem
skiptu engu máli. Honum fannst hún
gera alltof mikið úr þessu og hún var
farin að trúa því. En hvernig áttu að
geta treyst þínum heittelskaða til að
segja satt um það sem máli skiptir ef
hann skrökvar að þér um ómerkilega
hluti? (Bls. 52.)
Neikvæðar hliðar ástarsambanda
verða ekki útundan hjá höfundi og
mér finnst fjallað um þær þannig að
til gagns sé fyrir lesandann, t.d.um
sambönd þar sem sjálfsmyndin er
óskýr og elskendur vita minna um
sjálfa sig en förunautinn, reyna jafn-
vel að verða spegilmynd hans. Anna
nefnir slík sambönd klessusambönd
eða tilfinningalega samsuðu: „Ef
mér líður illa á þér líka að líða illa. Ef
þér líður ekki illa þá finnst mér þú
ekki sýna mér næga hluttekningu.
.....Láttu mig sjá að gerðir mínar og
líðan hafi geysileg áhrif á þig. Segðu
að þú getir ekki lifað án mín. Segðu
að þér líði illa og að þú saknir mín
þegar ég er ekki nálægur. Mér næg-
ir ekki að þú segist elska mig. Ég vil
sjá að þú getir ekki án mín verið. Þá
fyrst get ég talið mér trú um að ég sé
ekki lengur einn og að við tvö séum
eitt.“ (Bls. 102–103.)
Seinni hluti bókarinnar er óvenju-
legur í íslenzkri nútímabók fyrir ber-
sögli og djarfar lýsingar á kynlífi og
ekki sízt vegna þess hve nálægt sínu
eigin tilfinningalífi höfundurinn
hleypir lesandanum. Sagt er frá fyr-
irlestri sem hún hélt á kynlífsráð-
stefnu þar sem hún, eftir mikla innri
togstreitu, kaus að segja berort frá
eigin ástarsambandi. Ég dáist að
henni fyrir kjarkinn og gleðst yfir
því að hún stígi skrefið til fulls með
því að velja sama efni til að skrifa um
í bók sinni.
Leggðu rækt við ástina er vönduð
bók og vel skrifuð. Ég er viss um að
hún getur hjálpað mörgum til að
endurmeta eigið líf og líta sjálfa sig í
nýju ljósi. En það er einmitt for-
senda þess að ástin dafni.
Segðu að þú getir ekki lifað án mín
LÍFSSPEKI
Leggðu rækt við ástina
ANNA VALDIMARSDÓTTIR
174 bls. JPV-útgáfa. Reykjavík 2002
Katrín Fjeldsted
Anna Valdimarsdóttir
SIGMUNDUR Ernir Rúnarsson
hefur gefið út nokkrar ljóðabækur
og er innbær – útland sú sjötta í röð-
inni. Sigmundur Ernir er víðförull og
reynir að fanga stemningar sem
hann upplifir á ferðalögum sínum um
heiminn. En jafnframt
leitar hugur hans jafn-
an á æskuslóðirnar, til
Akureyrar. Einkenni
Sigmundar Ernis sem
ljóðskálds hafa
löngum verið ástríða
hans til að fanga ljóð-
rænu augnabliksins.
Það ríkir kyrrð og frið-
ur í ljóðum hans en síð-
an kemur atvik eða
eitthvað utan að kom-
andi sem rýfur þá
kyrrð og ljóðið tekur
skyndilega nýja
stefnu. Skáldið hefur
sem sagt ávallt verið
upptekið af „hrynjandi
stundar og staða“ eins
og annað norðlenskt góðskáld orðaði
það svo vel í ljóði hér áður fyrr.
Innbær – útland skiptist í þrjá
hluta, sá fyrsti heitir innbær og vísar
til Akureyrar þar sem skáldið ólst
upp, minningarnar sækja skáldið
heim – minningar um lágreist tjarg-
að hús sem tilheyrir annarri öld eins
og segir í ljóðinu „Minningarstef“:
Þessa innbæjarmorgna
streymdu minningarstefin út úr
reynigarðinum
litla húsið djúpt undir himni sínum
En minningarnar eru líka trega-
blandnar, þetta er líka „staður til að
safna sér sorg“ og skáldið er eitt í ef-
anum „eins og lífið býður hverjum
manni“.
Annar hluti heitir útland og þar
berst leikurinn víða. Allt frá Quaq-
artoq á Grænlandi til Zimbabwe í
Afríku og Kína í Asíu. Einna flest
ljóðin eru þó ort eða staðsett á kunn-
uglegum stöðum í Suður-Evrópu,
Ítalíu, Spáni, Frakklandi og Portú-
gal. Oft er rissuð upp smámynd af
einhverju sem hefur snortið skáldið
á ferðum þess. Hann horfist t.d. í
augu við stúlkubarn sem betlar í
stórborg og síðan ekki söguna meir.
Í Arles er skáldið á slóðum van Gogh
og guli litur sólblómanna yfirþyrm-
andi. Hér er yfirleitt smekklega
komist að orði og best tekst skáldinu
upp þegar það rissar upp mynd í
fáum dráttum og engu orði virðist
ofaukið. Eftirminnileg er myndin af
blinda stúlknakórnum í „Kína II“.
Skáldið er statt í fögru fjallahéraði í
algerri kyrrð náttúru og mannlífs
þegar kórinn kemur skyndilega og
byrjar að syngja. Hann gengur út og
horfir yfir „allan fjallgarðinn og taldi
mig njóta / hluta úr hugbjörtum
heimi. Um sama leyti heyrðist kór-
inn / hefja söng. Gamlan þakkar-
söng.“ Hér er það lýsingarorðið
„hugbjartur“ sem varpar í fyllstu
merkingu ljósi á þessa hugþekku
ljóðmynd úr fögru en fjarlægu landi.
En skáldinu tekst ekki alltaf svona
vel upp. Í stöku ljóði verða mynd-
irnar dálítið stirðlegar
og eins og áreynslu-
merki á ljóðstílnum.
Taka má dæmi úr
„Louisiana I“ „Alla vega
hús að braka sinn þátt í
heitfengri gleði.“ Stund-
um fellur skáldið í þá
freistni að yfirtrompa ef
svo má að orði komast,
að endurtaka orð fulloft
eða ofstuðla. Sem dæmi
má nefna lokalínuna í
„Róm II“: „fylla myrkr-
ið. Fylla. Fylla það löng-
un og leynd og lífi“.
Síðasti og þriðji hluti
bókarinnar nefnist inn-
land. Eins og nafnið gef-
ur til kynna beinir
skáldið sjónum sínum inn á við og
kannar sinn innri mann, ólíkt hinum
tveim fyrri sem snúast fremur um
skoðun ytri heims. Í stuttu máli er
hér að finna skáldlegustu og einlæg-
ustu ljóð Sigmundar Ernis. Orðfærið
er hér hnitmiðað og einfalt. Áhrifa-
mikið er ljóðið „Næsta hönd“ sem
fjallar um þá löngun að blanda geði
við ókunnugt fólk, að „halda ... / um
næstu hönd“. Þá er einnig skylt að
nefna ljóðið „Að lifa“ þar sem flestir
bestu kostir skáldsins birtast. Næm
skynjun fyrir lífinu og verðmætum
þess kemur hér fram. Í ljóðinu segir
að lífið sé blanda af mörgu, svo sem
einsemd, kvíða, hlátri, leik, löngun
og algleymi. Niðurstöðuna dregur
Sigmundur Ernir Rúnarsson saman
í þessum hnitmiðuðu línum:
að lifa
getur verið kennd
hæfilegir skammtar af margróma
kraumandi kennd
Sigmundi Erni Rúnarssyni tekst
oft vel upp í innbær – útland. Hann
er rýninn á mannlífið og hann er
skáld kyrrðar og hinnar djúpu íhug-
unar. Hann lætur ekki lífið fram hjá
sér fara án þess að fanga kenndir
sínar í ljóði. En ljóð hans eru ekki
átakamikil eða hávær og stundum
virðast þau sum hver fremur dauf-
leg, a.m.k. við fyrstu sýn. En þau
leyna á sér og bestu ljóð hans eru
góður skáldskapur. Þau eru eins og
gott vín, batna með tímanum.
Minningar ferðalangs
LJÓÐ
Innbær – útland
SIGMUNDUR ERNIR RÚNARSSON
JPV-útgáfa 2002
Guðbjörn Sigurmundsson
Sigmundur Ernir
Rúnarsson
AÐALPERSÓNUR verksins
eru 16 og 17 ára unglingar, vina-
hópur sem hélt saman í grunn-
skóla en síðan hefur hver ratað
sína leið eða villst. Umfjöllunarefni
bókarinnar spannar nánast allan
skalann sem 15–20 ára ungmenni
búa við í dag. Þau eru að verða
sjálfstæðir einstaklingar og það
verða meiri árekstrar á milli
þeirra og foreldra eða stjúpfor-
eldra. Þau eru að kynnast sjálfum
sér og því sem lífið hefur uppá að
bjóða ef því er lifað á annað borð.
Sum vita hvert þau stefna og ná
settu marki á meðan önnur láta sig
reika og áður en þau vita af er
fíkniefnaheimurinn orðinn harðari
en sá heimur sem þau flúðu í upp-
hafi með aðstoð efnanna. Afbrot,
nauðgun, vændi, dauði og afleið-
ingar alls þessa þurfa þau að
kljást við í mismiklum mæli.
Sjónarhornið flakkar milli
þriggja persóna. Sigrún sem er að
ná sér eftir neyslu og stundar nám
í hárgreiðslu tengist hinum tveim-
ur. Grétar vinur hennar og stund-
um kærasti er í framhaldsskóla og
Sólborg vinkona Sigrúnar er enn í
neyslu þegar bókin hefst. Hún á
þó fæsta kaflana en
kannski stærstu
sigrana.
Dramatískir at-
burðir eru oft í tog-
streitu eða mótsögn
við töffaralegan stíl
textans.
Ég held að ung-
lingar þoli alveg
meiri skammt af til-
finningum enda fer
lestur bóka yfirleitt
fram í einrúmi og því
í lagi að kynnast til-
finningum og finna
þær innra með sér.
Textinn þarf ekki að vera kaldur
til að unglingar nenni að lesa
hann. Þar sem sjónarhorninu er
skipt á milli persóna var áberandi
að viðbrögð þeirrar persónu sem
missti kærastann sinn, vantaði.
Eins og það væri of erfitt að fjalla
um það frá hennar sjónarhorni.
Kannski vegna stílsins.
Trausti, tillitssemi og sveigjan-
leika sem er hverju sambandi
nauðsynlegt hvort sem er í sam-
bandi vina, ástvina eða elskenda
eru gerð góð skil.
Það sem er best gert í þessu
verki er að fjalla um afleiðingar
eiturlyfjaneyslu. Baráttunni lýkur
ekki þegar komið er út af Vogi því
tengsl við fólk, atburði og fíkniefn-
in sjálf eru erfið við að eiga. Bæði
fyrir viðkomandi og þá sem næst
þeim standa. Fortíðin
bankar stöðugt uppá
og minnir á sig og eru
það engar skemmti-
heimsóknir. Sögulokin
þóttu mér þó frekar
ótrúverðug. Hefði hald-
ið að fyrst persónurnar
tóku hótanirnar alvar-
lega að þær hefðu haft
meiri vara á sér. En að
öðru leyti líklegt að allt
geti farið úr böndunum
ef fólk er nógu langt
leitt af neyslu og
hræðslu.
Í þessari bók vantaði
stundum vitneskju um fortíðina og
jafnvel að kafað væri dýpra í or-
sakir og afleiðingar. Verkið er
sjálfstætt framhald bókar sem
kom út fyrir tveimur árum en und-
irrituð hefur ekki lesið og gæti
verið að þessar upplýsingar væri
þar að finna.
Verkið lýsir á raunsannan hátt
glímu ungmenna við þroska og
hormóna og tekur ákveðna afstöðu
gegn fíkniefnum, afleiðingum
þeirra og þeim gervilausnum sem í
þeim felast. Forráðamenn ættu að
nota tækifærið, lesa verkið og
ræða við unglingana sína um inni-
haldið. Þetta er veröld sem þau
flest þekkja af eigin raun eða af-
spurn.
Töffarar og tilfinningar
UNGLINGABÓK
Nennekkja feisaða
VALGEIR MAGNÚSSON
126 bls, Þyrnirós, 2002
Kristín Ólafs
Valgeir Magnússon