Morgunblaðið - 01.04.2003, Blaðsíða 38

38 B ÞRIÐJUDAGUR 1. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐHeimiliFasteignir
H
ÚSIÐ var byggt árið 1801
af Ísleifi Einarssyni sem
þá hafði verið skipaður
yfirdómari í nýstofnuðum
Landsyfirrétti. Talið er að þetta hús
sé það fyrsta sem byggt var við Aust-
urstræti. Það er byggt úr furustokk-
um og er líklega af bolhúsagerð.
Ráðamönnum í konungsgarði
þótti svo vel hafa tekist með bygg-
inguna að Ísleifi voru veitt peninga-
verðlaun. Undirstöður hússins voru
hlaðnar úr holtagrjóti og grunnflöt-
ur hússins 11x21 álnir og sneri lengri
hliðin að Austurstræti. Sex gluggar
voru á þeirri hlið og voru aðaldyr
hússins á miðri hliðinni.
Aðalstofan var í norðvesturhorn-
inu, inn af henni var herbergi. Í norð-
austurhorninu var herbergi sem not-
að var fyrir skrifstofu og þar inn af
herbergi sem náði að suðurvegg
hússins. Í suðausturhorninu var
borðstofa en í miðju húsinu að sunn-
an var eldhús.
Árið 1805 seldi Ísleifur Trampe
greifa húsið sem þá var orðinn stift-
amtmaður yfir Íslandi. Trampe lét
gera miklar endurbætur á eigninni
t.d. nýja eldstó sem í þurfti 700 múr-
steina. Talið er fullvíst að þessi
eldstó hafi varðveist og sé sú sama
og enn er í húsinu.
Trampe lét setja nýja klæðningu á
þak og vesturgafl hússins, smíða
gluggahlera fyrir flesta glugga og
endurbætti vatnsbrettin. Hann lét
einnig setja skraut á húsið eins og
við aðaldyrnar.
Jörgen Jörgensen (hundadaga-
konungur) settist að í húsinu árið
1809, þann stutta tíma sem hann
hafði völd á Íslandi. Einnig bjó Cast-
enskjold stiftamtmaður þar og Molt-
ek greifi sem flutti íbúð stiftamt-
manns í tukthúsið við Arnarhól árið
1819.
Aðsetur Landsyfiréttar
til 1873
Landsyfirréttur sem hafði verið í
Austurstræti 4 flutti í húsið og var í
húsinu til ársins 1873. Þá var búið að
byggja Hegningarhúsið við Skóla-
vörðustíg og flutti Landsyfirréttur
þangað á efri hæðina. Dómsalur
Landsyfirréttar var í vesturhluta
Aðalstrætis 22, en í austurenda bæj-
arþingstofa. Þá höfðu Reykvíkingar
á að skipa tveimur lögregluþjónum
og höfðu þeir báðir íbúðir í húsinu
hvor á sinni hæðinni.
Uppi var fangageymsla sem kölluð
var Svartholið vegna þess hve dimmt
var þar. Í þessu húsi voru hin vin-
sælu píuböll haldin í dómsal yfirrétt-
ar og mun Hendrichsen lögeglu-
þjónn hafa staðið fyrir þeim. Sjálfur
lék hann fyrir dansi á flautu og gekk
sá orðrómur að hann hafi þá ekki
verið alsgáður. En eitt er víst að ekki
voru allir sama sinnis um framtak
lögregluþjónsins og þannig fór að
hann fékk bágt fyrir frá ráðamönn-
um og var vikið úr embætti fyrir
uppátækið.
Næst á eftir Landsyfirrétti var
Prestaskólinn í húsinu sem áður
hafði verið í Sívertsenhúsi. Kennslu-
stofur voru á neðri hæðinni en um-
sjónarmaður skólans bjó á efri hæð-
inni. Prestaskólinn var í húsinu til
ársins 1911 en þá tók guðfræðideild
Háskólans til starfa í Alþingishúsinu
við Austurvöll.
Í bókinni Kvosin eftir Hjörleif
Stefánsson og Guðnýju Gerði Gunn-
arsdóttur segir svo: „Danskur her-
flokkur sem sendur var til Íslands
vegna Þjóðfundarins árið 1851 hafði
vetursetu í húsinu. Var þá rauður
varðklefi fyrir framan húsið og vopn-
aður vörður þar dag og nótt.“
Haraldarbúð frá 1915
Árið 1915 kaupir Haraldur Árna-
son kaupmaður húsið. Haraldur var
fæddur 4. nóvember 1886 á Akur-
eyri. Foreldrar hans voru hjónin
Árni Björnsson pósthússkrifari og
Kristín Björnsdóttir. Haraldur var á
barnsaldri þegar faðir hans lést.
Seinni maður Kristínar var Björn
Símonarson sem lengi rak gull-
smíðavinnustofu og verslun í Vallar-
stræti 4. Einnig rak hann bakarí sem
Sturlubræður höfðu komu á fót.
Eftir að Björn og Kristín keyptu
eignina var bakaríið nefnt Björns-
bakarí og sá Kristín alfarið um
rekstur þess. Til skamms tíma var
Björnsbakarí í Vallarstræti 4 en er
nú rekið á Skúlagötu og víðar í bæn-
um. Húsið Vallarstræti 4 stendur
enn og er með fallegustu timburhús-
um í Reykjavík.
Haraldur Árnason stundaði nám í
verslunarfræðum í Englandi. Að því
loknu kom hann heim og hóf störf við
verslunina Dagsbrún sem var á
Hverfisgötu, en fljótlega tók hann
við verslunarstjórastarfi hjá Th.
Thorsteinsson í Ingólfshvoli.
Í grein sem birtist í Morgun-
blaðinu þriðjudaginn 4. nóvember
1986 og er skrifuð af Jóni Bjarna-
syni, tengdasyni Haraldar, í tilefni af
aldarafmæli Haraldar Árnasonar,
kemur fram að Haraldur keypti hús-
eignina Austurstræti 22 árið 1915.
Einnig að Haraldur keypti verslun
Th. Thorteinsson í Ingólfshvoli eftir
brunann mikla 1915 og flutti versl-
unina í Hafnarstræti 4, en húsnæðið
sem hún var í eyðilagðist af eldi.
Sama ár flutti verslunin í Austur-
stræti 22 þar sem hún var til ársins
1960.
Kona Haraldar Árnasonar var
Arndís, dóttir hjónanna Hinriks J.
Bartels og Söru V. Clausen. Sara var
listræn, hafði góða söngrödd og söng
í kórum, einnig lék hún í mörgum
leikritum. Haraldur og Arndís eign-
uðust fimm efnileg börn sem öll kom-
ust til fullorðinsára.
Haraldarbúð setti mikinn svip á
bæinn með smekklegu og fjölbreyttu
vöruúrval. Konurnar sem afgreiddu í
versluninni voru klæddar eins kjól-
um. Yfir þessum klæðnaði var viss
hefð eins og versluninni sjálfri. Har-
aldarbúð var skipt í margar deildir:
Herrafatadeild, dömudeild, snyrti-
vörudeild og undirfatadeild.
Í versluninni var Lamson-loft-
póstakerfi sem virkaði þannig að af-
greiðslumaður skrifaði á nótu upp-
hæð þess selda og setti peninginn
ásamt nótunni í lítið blikkbox sem
síðan var stungið inn í rör. Eftir ör-
stutta stund kom boxið til baka með
afganginn. Haraldur hafði umboð
fyrir Lamsonkerfið og voru nokkrar
stórar stofnanir sem notuðu það, t.d.
Útvegsbankinn.
Lagfæringar og breytingar
Á meðan Haraldarbúð var í húsinu
voru gerðar á því ýmsar lagfæring-
ar. Kvistur var byggður á framhlið
þess árið 1918, þá var einnig lengt
geymsluhús á vesturmörkum lóðar-
innar og gerð ný girðing meðfram
Austurstræti og byggður skúr á bak-
lóð hússins. Einnig var gerður eld-
varnarveggur á austurgafl eystri
skúrsins og á vesturhlið lengingar-
innar á geymsluhúsinu.
Á árunum frá 1920 til 1925 voru
gerðar talsverðar breytingar á eign-
inni. Gerðar voru viðbyggingar inni á
lóðinni baka til við aðalhúsið til að fá
meira pláss fyrir reksturinn sem óx
og dafnaði í höndum Haraldar og
fjölskyldu hans.
Skemman var ein deild verslunar-
innar, þar var seldur kvenundirfatn-
aður og snyrtivörur. Uppi var dömu-
deild með kjólum og kápum. Þar var
einnig saumastofa sem sá um að lag-
færa fatnað sem keyptur var í versl-
uninni. Það kostaði ekki neitt að lag-
færa föt sem verslunin seldi. Einnig
voru skrifstofur verslunarinnar
uppi.
Það er varla ofsagt að Haraldar-
búð var fremst í flokki verslana á
sínu sviði á meðan hún var starf-
rækt. Verslunin hætti rekstri um
áramótin 1960–61.
Haraldur Árnason var þjóðkunn-
ur maður, virtur og vinsæll. Hann
andaðist 8. október 1949. Arndís,
eiginkona Haraldar, andaðist 16.
janúar 1950.
Ýmiss konar verslunarrekstur var
í húsinu þar til Karnabær kaupir
mestan hluta eignarinnar árið 1973.
Þá var húsinu breytt talsvert innan
dyra. Karnabær var stæsta tísku-
verslun bæjarins sem var skipt í
dömu-, herra- og skódeild, einnig var
þar stór hljómplötuverslun. Teikni-
stofan Ármúla 6 sá um hönnun
þeirra breytinga sem gerðar voru
þegar Karnabær kom í húsið.
Karnabær var í húsinu til ársins
1988 en eftir það var hljómplötu-
verslun þar og skemmtistaðurinn
Astro í vestari hlutanum.
Árið 2000 var húsið allt tekið í
gegn. Gifsplötur voru settar á veggi
og loft, rafmagn endurnýjað, einnig
hita- og kaldavatnslagnir. Gólf
klædd með nýju gólfefni og stiginn
upp breikkaður. Einnig var sett nýtt
loftræstikerfi í allt húsið.
Þar er skemmtistaðurinn Astro og
fyrir ári var hluti hússins tekinn und-
ir veitingarekstur. Eldstæðið sem er
frá tímum hundadagakonungsins
fær að njóta sín í veitingasalnum.
Veitingastaðurinn er látlaus og nota-
legur. Gamlar myndir prýða veggi
og kveikt er á kertum í eldstæðinu.
Austurstræti 22
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Eldstæðið, sem er frá tímum hundadagakonungsins, fær að njóta sín í veitingasalnum.
Austurstræti 22. Þetta er glæsilegt hús enn í dag, en það var byggt 1801. Árið 2000 var húsið allt tekið í gegn.
Húsið er yfir 200 ára
gamalt og saga þess er
þýðingarmikill hluti af
sögu miðbæjar Reykja-
víkur og raunar landsins
alls. Freyja Jónsdóttir
fjallar hér um hús, sem
er talið vera fyrsta húsið,
sem byggt var við
Austurstræti.
Helstu heimildir: Borgarskjalasafn, bruna-
virðingar, b-skjöl. Klemens Jónsson: Saga
Reykjavíkur, II bindi, bls. 88 og Kvosin eftir
Guðnýju Gerði Gunnarsdóttur og Hjörleif
Stefánsson.
Haraldur Árnason og Arndís kona hans.