Vísir Sunnudagsblað - 24.01.1937, Blaðsíða 1

Styrjöldin á Spáni liefir stað-
ið yfir í sjö mánuði, en hversu
henni lyktar verður engu spáð
um enn. Af spænslcum forvígis-
mönnum er tíðast minst í skeyt-
um þeirra Franco hersliöfð-
ingja, höfuðleiðtoga uppreistar-
manna, og Largo Caballero,
forsætisráðherra Spánar. Sjálfs
forseta lýðveldisins, Don Man-
uels Azana, er sjaldan getið.
Amerískt blað talar um hann
sem merkasta mann Spánar i
„fylkingu hinnar gleymdu".
Svo lítið hefir horið á Azana
styrjaldarmánuðina. En þar
fyrir en liann einn af forvígis-
mönnum Spánar. Hann hefir
komið svo mjög við sögu á
Spáni, um mörg undangengin
ár, að enginn deilir um, að hann
sé einn af lielstu stjórnmála-
mönnum landsins og að áhrifa
fárra manna hafi gætt eins
mikið á Spáni og lians um
nokkur ár, þrátt fyrir það, að
eins og stendur beri lítið á
honum.
Nú, segir kunnur amerískur
hlaðamaður, sem um hann hefir
skrifað nýlega, er hann gegnir
virðingarmesta embættinu, sem
liann nokkuru sinni hefir haft
með höndum, ríkisforsetaem-
bættinu, er hann elskaður af
fáum en hataður af mörgum.
Honum hefir hrakað svo mjög,
að i augum þeirra, sem þektu
liann, er hann var mikils ráð-
andi, að hann er nú „svipur hjá
sjón“, skuggi hins gamla Azana.
Hann er orðinn kaldlyndur og
óaðlaðandi og dvelst hugur hans
mjög við það, að örlög hans
skyldi verða þau, að er hann
gegnir virðingarmesta embætti
landsins er hans litt getið og á-
hrif stöðugt minkandi.
Þegar Azana varð rílcisfor-
seti 1936, að afloknum þing-
kosningunum — þegar sam-
fylking vinstriflokkanna vann
hinn mikla sigur sinn — voru
eigi fáir meðal þeirra, sem um
stjórnmiál skrifa í merk hlöð,
sem töldu Azana ekki nægilega
róttækan til þess, að róttæku
flokkarnir léti sér það lynda, en
á hinn bóginn of socialistislcan
fyrir hina. Töldu þeir, að Azana
liefði verið kosinn ríkisforseli,
til þess að rýra stjórnmálaáhrif
lians. Það, sem síðar gerðist,
viijtist staðfesta þetta. Og það
kom æ berara í ljós, er álirifa
Largo Caballero, sem hermála-
ráðherra og forsætisráðherra
stöðugt gætti meira. Þeir, sem
höfðu liorn í síðu hans, vildu
koma honum á brott af hinum
pólitíska vettvangi, höfðu unnið
taflið. Þegar Azana var orðinn
ríkisforseti voru hendur hans
svo bundnar, vegna hins tak-
markaða valds, sem stjórnar-
skráin leggur ríkisforsetanum í
hendur, að hann gat ekki beitt
lxefileikum sinum, eins og liann
áður hafði gert til þess að ryðja
sér braut og efla að álirifum
fjölmennan stjórnmálaflolck.
Azana er af auðugum ættum
kominn. Hann er fæ'ddur í
Alcala de Nenares 1880. Mentun
hlaut hann í akademíinu í
Escorial og tók lögfræðispróf.
Vann hann sér álit bæði sem
lagamaður og leikritahöfundur.
Azana var þvi mentamaður af
auðugri ætt, en það voru verka-
mannastéttirnar, sem lcomu
honum til valda. í febrúar 1936
hafði liann örlög Spánar í
hendi sér. Hann hafði þá ágætt
tækifæri til þess að leggja
grundvöll að friðsamlegri end-
urreisn. Ef til vill hefði honum
tekist það, ef hann hefði eigi
átt svo marga óvini sem reynd
ber vitni, bæði meðal róttæku
flokkanna og íhaldsflokkanna.
Hann átti við mikla erfiðleika
að stríða. Ilann sagði, að tíma
þyrfti til að koma umbótunum
í framkvæmd og að öllu yrði að
vinna á löglegan og þingræðis-
legan liátt. En smám saman
komst hann út á aðrar brautir
en hann vildi og lenti i liinu
versta öngþveiti. Hann sýndi
litinn slcörungsskap, er þess var
krafist, að stjómin lcæmi í veg
fyrir kirkjurán og kirkjubrenn-
ur og ýms óhæfuverlc önnur.
Hann var ásakaður fyrir að
eigi var komið í veg fyrir slikt,
en liann kvað menn verða að
sýna þolinmæði. Hann gerði sér
vonir um, að menn myndi
liætta að fremja óliæfuverkin
og alt lagaðist. Hann óttaðist, að
það mundi gera ilt verra, ef
sljórnin tæki í taumana. Hann
mótmælti framkomnum ásök-
unum út af þessu. á þann hátt,
að hann glataði trausti margra
þeirra, sem fylgdu honum að
málum fram að þessu.
Azana er maður lítill vexti
og þéttur á velli. Hár lians er
löngu hvítt orðið. Hann var
frjálslyndur sljórnmálamaður
og er hann var forsætisráðherra
1931—1933 reyndi hann á morg-
an hált að koma fram ýmsum
þjóðfélagslegum umbólum og
koma á réttlátari löggjöf í
ýmsum efnum en þjóðin hafði
áður átt við að húa. Hann beitti
sér fyrir því, að lconur fengi
kosningarétt, að lög voru sett
um skiftingu jarðeigna stór-
eignamanna og aðalsmanna o.
s. frv. Þegar hann varð forsæt-
isráðherra á ný í febrúar 1936
lét liann náða 30.000 pólitíska
fanga, sem teknir liöfðu verið
fastir fyrir þátttöku í uppreist-
artilrauninni i olctóber 1934.
Hann kom á ný fram lögum um
skiftingu jarðeignanna, en fyrra
verk hans hafði Lerroux ónýtt
1935, lagði til, að lágmarkslaun
væri ákveðin fyrir þá, er vinna
að landbúnaðarstörfum. Enn-
fremur stefndi hann að því, að
koma bankamiálum landsins i
gott og skipulagt horf og hann
var mikill stuðningsmaður
Þ j óðabandalagsins.
En i byrjun árs 1936 fór að
verða ljóst hvert stefndi. Fas-
istar voru að færa sig upp á
skaftið, þótt Azana hefði lýst
fasistaflokkinn ólöglegan. Kon-
ungssinnar og þeir tóku hönd-
um saman. Ungir aðalsmenn,
sem voru beiskir i lund yfir að
hafa verið sviftir eignum sín-
um, gengu í fasistaflokldnn, og
var nú unnið sem ákafat að því,
að breiða það út, að Azana væri
stöðugt að hallast meira að
samvinnu við róttækustu flokk-
anna, og að rauð ógnaröld væri
i vændum. Jafnframt voru
komnar upp grunsemdir rneðal
róttækra manna, að liann
mundi liallast á sveif með
Frh. á 4. síðu.