Tíminn Sunnudagsblað - 04.11.1962, Blaðsíða 9

Ó VÆTTUR Á
HVALFJARÐAR-
STRÖND
I.
Mýrgresið vefur flatneskjunni á
milli Miðfellsmúla og Akrafjalls
grænan dúk, og neðst í lægðinni
tmilli Grunnafjarðar og Hvalfjarðar
speglast blá.mi himins í kyrrum
vötnum. Það andar á móti þér hóg-
látum friði, þegar þú nemur stað-
ar og leiðir augum þessar víðu gróð-
urlendur, jaðraðar mararvógum mitt í
varðhring fjalla. Lóáíi syngur fagnað-
aróð á Iítilli þúfu, jafnvel munnsöfn-
uður stelksins lætur þýðlega í eyra
í þessu umhverfi: Hér er' það, sem
friðsældin ríkir.
Landið mókir í upphafinni ró á
lognværum sumardegi, og tibráin
titrar yfir flóunum og lágri melöld-
unni vestan þeirra; fjöllin hafa gert
sér þann dagamun að stinga sér á
kollinn í sjóinn. Bæirnir standa
strjált í hring umhverfis ósn'ortnar
víðáttur flóans, sumir 4 bölum við
sjó fram, aðrir á bungum eða kinn-
um undir rótum fjallanna, líkt og
þeir hafi eiíki hætt sér lengra en á
jaðra hins græna dúks. Galtarholt
horfir við sól i brekkuhalli fyrir
miðju sviði og hefur vogað sér Iengst
niður á flóana. Katanes hillir uppi á
sjávarbakkanum frammi vifi Hval-
fjörð. ,
Minnsta vatmð á þessari gróður-
flatneskju er stekkjarleifi upp frá
túni í Katanesi, umkringt lágum og
jafnlendum flóa. Það er Katanes-
tjörn. Annað vatn stærra, Hólma-
vatn, er allmiklu ofar, og rennur úr
því dá.lítill lækur, Kalmansá, í boga
suðaustur til fjarðarins. Stærsta
vatnið af þremur er vestur í miðri
lægðinni norðaustur af Akrafjalli og
hefur afrennsli út til Grunnafjarðar.
Það heitir Eiðisvatn, en lækurinn
Urriðaá. En þú sérð lítt til þessara
lækja úr fjarlægð, því að þeir svtra <
án alls yfirlætis I þröngum skorning-
um.
Þú stendur kyrr og lætur augu
þín. drekka í sig mýkt og þokka þessa
landslags. En þegar þau hafa drulck-
ið nægju sína, hefur þú gönguna og
stefnir beint af augurn.
Þú hefur ekki lengi gengið, er þú
verður þess áskynja, að þessir flötu
flóar leyna á sér. Og þeir eru líka
torfærari en þig uggði. Þú stekkur
þúfu af þúfu, en þér miðar hægt
á.fram, og ef þér skrikar fótur í spori,
sekkur þú í skóvörp i rauðaleir og
bleytu. Þú ert orðinn illa verkaður,
áður en langt er komið, og þér fer að
vaxa í augum vasl þitt og volk. Lóan
sem áður söng þér til yndis úti á
mýrinni, hreykir sér nú á þúfu þér
til storkunar, og nú fyrst skynjar
þú, hve frekjulega stelkurinn sveifl-
ar sér í krin.g um þig. Seiður tíbrá.r-
innar yfir grænum dúki flóans er
rofinn, og þú ert umkomulítill göngu
maður, sem hefur villzt í hvimleiða
torfæru.
íí.
Og svo hverfum við rösk níutíu
ár aftur í tímann.
Um miðbik áttunda tugar siðustu
aldar bjó í Katanesi bóndi við þrí-
tugsaldur, Guðlaugur Jénsson. Iíona
hans hét Ragnheiður Sveinbjörns-
dóttir, prestsdóttir frá Staðarhrauni,
og var hún í allnáinni frændsemi við
ýmis stórmenni, sem þá voru fyrir
skömmu komin undir græna torfu.
þvi að Þórður Sveinbjötnsson dóm-
stjóri var föðurbróðir hennar. en
Bjarni skáld Thoraren en móðurbróð
ir. Tvö systkin - Katanesfrúarinnar
voru um þassar mundir við bú í ná-
grenninu, Margrét. ekkja á Kalastöð-
um, og Helgi á Hlíðarfæti í Svínadal.
Sjé.lf var Ragnheiður á fimmtugs-
aldri, og var Guölaugur þriðji mað-
ur hennar: Voru þrjú börn húsfreyju
af fvrri hjónaböndum hennar á heim-
ilinu, elztur þeirra piltur, sem Vig-
fús hét, Gestsson.
í Galtarhoiti bjó Loftur Oddsson,
ættaður úr Kióc -voru þe5- bræður.
Loftur Guðmundsson á Neðra-Iíálsi
og Þorsteinn Guömundsson i Laxar-
nesi, bá.ðir afar hans. Þótti Loftur
í Galtarholti mætur maður og hinn
bezti bóndi, en gerðist á efri árum
veikfelldur og þungíyndur. Ilafði
hann ekki kvænzt er> hjó ->eð bú-
stýru, Margréti Torfadóttur að nafni.
Sumarið 1374 bar þa,; l.i ciðinda,
að dýn einu, sem menn kunnu ekki
skil á, tók að bregða fyrir í búfjár-
högum þessara jarða. Sáu þag eink-
um un.glingar, sem voru á rjátli við
fénað á ílóunum, og sögðu þoir svo
frá, að það væri ekki óáiþekkt huadi
í stærra lagi. Þóttust þeir fljótí
verða þess áskynja, að þag ætti at-
hvarf í Katanestjörn. Er svo hermt,
að Vigfús í Katanesi, er þá var á
fermingaraldri, hafi fyrstur allra arð
ið dýrsins var, og segja sumir af
þeim samfundum þá. sögu, að dýr
þetta hafi elt hann, en drengurinn
orðið skeikaður og hlaupið undan
sem fætur toguðu. Brátt hafi hann
þó'séð fram á, að dýrið mýitdi draga
hann uppi. og greip þá tii þ.ess Ör-
þrifaráðs að fleý.gja sér nið'ir upp. á
líf og dauða. En þetta bragð heppnað-
ist svo vel, að dýrið, sem var æríð
háleitt, varg þess ekki vart, hvar
drengurinn lá og engdist í dauðans
angist, heldur hljóp fram hjá ho.n-
um. Þó verður ekki staðhæft, nema
hér sé eitthvað málum blandað, og
hafi þetta síðar orðið, þegar dýrið
gerðist aðsópsmeira.
Margir lögðu litinn trúnað á sögur
þær, sem komust á kreik um þetta
ókennilega dýr, og voru þessi býsn
ekki mjög á orði liöfð ag sinni, að
minnsta kosti ekki utan sveitar, enda
hætti kvikindi þetta brátt ag sjáist.
SUMARIÐ 1876 VERÐUR LENGI í MINNUM HAFT. - ÞAD VAR
SUMAR „HINS NAFNFRÆGA, VOÐALEGA OG KYNLEGA KATANESDÝRS"
T f M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
825