Tíminn Sunnudagsblað - 11.11.1962, Blaðsíða 5

bændur hreppsins hafi komið þangað
á slíkum degi. Var þar afráðið, að
grafinn skyldi skurður úr Katanes-
tjörn í sjó fram, ekki langan veg, og
þess freistað að þurrka tjömina, svo
að dýrið mætti ekki leynast þar, eða
tIeiða að öðrum kosti í Ijós, hvort
samgangur væri milli hennar og sjáv-
ar undir jörðu, svo sem suma grun-
aði. Skyldi hver bóndi í sveitinni
leggja fram tvö dagsverk við skurð-
gröftinn, og ætluðu hinir verkfróð-
ustu menn í hópi bænda, að það
myndi nægja til þess að ljúka verk-
inu, ef kappsamlega væri unnið.
Ekki nægði þó að svipta forynjuna
hæli sínu í tjörninni, því að tæplega
bafa menn hugsað sér að taka hana
wieð benim höndum, þótt á þurru
væri, eða greiða henni atlögu með
Ijáum einum og lagjárnum. Auk þess
gat íugsazt, að verja þyrfti bændur
íyrir áhlaupum dýrsins, á meðan þeir
störfuðu að skurðinum. Og hér er
t>að, að Andrés á Hvítárvöllum kemur
til sÖgunnar fyrir alvöru. Þótti bænd-
Um þá vel fyrir öllu séð, ef hann yrði
fenginn með hið fræga skotvopn sitt
til þess að vinna dýrið, þegar fjara
t®ki í tjörninni. Hafa fundarmenn
eng^ trú haft á því, að Katanesdýrinu
B®gðj að sletta hala sínum yfir skot-
sárið, svo sem sagt var í ísafold, ef
kúlan, sem flaug í skrokk þess, kom
^r riffli Andrésar. Var leitað sam-
Þykkis Lofts í Galtarholti, oddvitans
í Skilmannahreppi, á þessari ráðagerð
°g fengið hjá honum vilyrði fyrir því,
eitthvað yrði látið af hendi rakna
hr hans sveit, ef svo illa færi, að
landshöfðingi tregðaðist við að borga
kostnaðinn. Er sennilegast, að Loftur
hafi sjálfur verið á fundinum, svo
^ajög sem hann hlaut að láta sig
varða það mál, sem þar var rætt.
Að lokum varð svo að samkomulagi,
að Símon hreppstjóri kæmi boðum til
Andrésar, enda mun styttra að Hvít-
árvöllum frá Geitabergi en Hlíðar-
í®ti, þar sem Helgi Sveinbiar^nrson
bjó.
VIII.
Ekki er vitað, hversu háttað hefur
verið kunnleikum þeirra Símonar og
Andrésar frá fornu fari, en rök liggja
þess, að vinátta hafj ekki verið
^eð þeim um þessar mundir. Svo var
við vaxið, að annar meinvættur en
Aatanesdýrið hafði herjað og gert öllu
^eiri usla. Það var fjárkláðinn. Log-
®ði allt í deilum manna á milli um
hað, hversu við honum skyldi brugð-
izt, 0g altítt var, að menn tregðuðust
við að hlýða fyrirmælum yfirvald-
?nna, enda greindi þau iðulega á
mnbyrðis. Einn þeirra, sem viljað
hafði freista þess að lækna kláða-
Ajúkt fé vorið 1875, var faðir Símonar,
•tón bóndi Símonarson í Efstabæ í
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
Skori'adal, og hafði hann fengið til
þess leyfi Bergs Thorbergs amtmanns,
enda yrði féð í sumarlangrj gæzlu.
Sýslumaður skipaði eigi að' síður svo
fyrir, að fénu í Efstabæ skyldi öllu
lógað. Reyndi Símon að miðla 'málum
á síðustu stundu, en tókst það ekki,
og sendi sýslumaður þá Andrés á Hvít
árvöllum rétt fyrir Jónsmessuna til
þess að framkvæma fyrirskipunina
með valdi. Gerði hann það af engri
vægð, en Jón bóndi, er þá var sjúkur
orðinn og ellimóður, reis ekki úr
rekkju fr'amar og andaðist að nokkr-
um vikum liðnum. Það er sögn, að
Andrés hafi með ógnunum þröngvað
unglingi í Efstabæ til þess að vísa til
fjárins, er var í gæzlu frammi á fjalli,
þegar hann bar að garði, og mjög
ótæpilega reiknaði hann sér kaup fyr-
ir þessa ferð. Getur vart hjá því far-
ið, að Símon á Geitabergi hafi borið
til hans nokkurn kala fyrir afskipti
hans af þessu máli, þótt á hinn bóg-
inn væri Andrés að framkvæma trún-
aðarstarf, er mörgum hefur þótt mik-
ið við liggja, að röggsamlega væri af
höndum innt.
Það þarf þó ekki að vera af þessum
sökum, að Símon fékk annan mann
til þess að fara upp að Hvítárvöll-
um á fund Andrésar. Valdi hann til
fararinnar einn nágranna sinna, Þor-
stein Guðmundsson á Þórustöðum.
Ekki ræddu þeir neitt um það, hvaða
kaup skyttunni skyldi boð'ið. Þorsteinn
hafði tvo til reiðar og var skjótur í
í ferðum í slíkri höfuðnauðsyn, hitti
Andrés bónda heima og bar upp er-
indi sitt. Tilmælin virðast ekkj hafa
komið flatt upp á Hvítárvallabónda,
og svaraði hann skjótt málaleitan
komumanns. Kvaðst hann albúinn til
fararinnar og engrar þóknunar krefj-
ast, ef hann sæi dýrið með eigin aug-
um, en áskildi sér að öðrum kosti
fullt kaup. Virðist liann ekki hafa
liaft síðri trú á sér og riffli sínum
en almenningur, en greiðsla vís hjá
landshöfðingja, ef dýrið ynnist, og
allar líkur á, að auðveldlega tækist
að selja haminn fyrir álitlegan skild-
ing að auki.
Litlu síðar kom Andrés suður að
Draghálsi til systur sinnar með riff-
ilinn góða, og mun þá hafa verið sem
næst vika liðin af júlímánuði. Sendi
Guðný á Draghálsi mann að Geita-
bergi að beiðni bróður síns til þess
að sækja Símon sem þegar brá við
og reið til fundar við Andrés.
Sá giunur virðist þá þegar hafa ver-
ið farinn að læðast að Andrési, að
sunnanmönnum kynni að þykja skil-
yrði hans miður aðgengileg. Sagði
hann Símoni umbúðalaust, að hann
myndi snúa aftur og eigi hirða um
að kljást við Katanesdýrið, nema því
aðeins að fyrirsvarsmenn hreppsins
ábyrgðust honum átta krónur á sólar-
hring hvern, sem hann yrð'i að heim-
an, ef dýrið bæri ekki fyrir augu
hans. Var sem næst áttundi hluti
kýrverðs, sem hann lieimtaði á dag,
og nálega fjói'falt það kaup, sem þá
var greitt að jafnaði, þegar menn
tóku að sér skyndistörf utan heimilis
síns.
Simon virðist hafa sett hljóðan, þeg
ar hann heyrði þetta, enda má vera,
að hvorugur þeirra Andrésar liafi
fulltreyst því, að dýrið gengi jafn-
ljósum logum utn flóana við Katanes-
tjörn og sagt var.
En hvort sem þeir töluðu lengur
eða skemur um þetta, þá spurð'i
Andrés Símon, hvort honum þaéttí
kaupkrafan há-
„Já, heldurþykir mér það“, svar-
aði Símon.
Þó sömdu þeir ekki frekar um
þetta sín á milli, og aldrei innti
Andrés að því við Helga á Hlíðar-
fæti, hvort hann féllist á þessi býti.
Eigi að síður riðu þeir Simon saman
til Kataness, og var Helgi þar fyrir
eða kom þangað um svipað leyti.
Dreif þar nú senn að liðsafla mik-
inn og var þeim, sem áttu að inna af
höndum vinnukvöð. skipað til verka
við skurð'gröftinn. Var hafizt handa
næst sjónum og skurðurinn grafinn
þaðan í átt að suðvesturhorni tjarnar-
innar. En Andrés reikaði um flóann
og tjarnarbakkana með riffil sinn og
beið færis á Katanesdýrinu.
IX.
Það var þeghr á allra vitorði í ná-
lægum héruðum, hvílíkt herhlaup
hafði verið gert á Hvalfjarðarströnd,
og gætti þess fljótt, að ýmsa fýsti
að komast á vettvang og sjá, hverju
fara gerði við Katanestjörn. í sveit-
um var þó óhægt um vik, því að nú
var komið fast að túnaslætti og naum-
ast tími til þess að berjast við dreka
og óvættir í öðrum byggðarlögum. En
í Reykjavík gegndi öðru máli. Menn
þar áttu frekar heimangengt, enda
voru þar gerð sámtök um að manna
skip til ferðar upp að Katanesi. Voru
Sigfús Eymundsson ljósmyndari
og Sverrir Runólfsson steinhöggv-
ari mestir forgöngumenn þess fyrir-
tækis. Kristinn Magnússon, útvegs-
bóndi í Engey, lagði til skip og ræð-
ara, og var þá vel fyrir sjóferðinni
séð, því að ekki flutu betri sjóliðar á
sætrjám en Engeyingar. Steig nú
flokkurinn á skipsfjöl, svo búinn að
vopnum sem til háfði unnizt í skyndi,
og með tjöld og vistir til viðlegu, því
að viðbúið var, að umsátrin við
tjörnina gæti dregizt á langinn. Sig-
fús hafði meðferðis Ijósmyndavél
sína, en Sverri steinhöggvara fylgdi
hundurinn Magnús berfætti, sem ekki
skildi við hann í lífi né dauða og
drukknaði að lokum með húsbónda
845