Tíminn Sunnudagsblað - 11.11.1962, Blaðsíða 10

Bærinn á Bergþórshvoli eins og hann var í tiS séra Jóns Skagans
(Ljósmynd: María Skagan
jnanm var honum heldur ekki ætlandi
að bregðast sonum sínum og blekkja
þá í tilbót á ógnþrunginni örlaga-
stundu.
Njála virðist gefa það í skyn, að
Njáll haíi trúað því fastlega, að Flosi
og menn hans myndu aldrei bera eld
að húsum hans. Njáll vissi manna^bezt
að húsin á Bergþórshvoli voru ramm-
ger, vafalaust úr rekaviði gerð, og
því örðug til sóknar. Þess vegna á
hann að hafa valið húsin sem þrauta-
vígi fyrir sonu sína og lið þeirra. Þess
vegna skipar hann svo fyrir, að allir
skuli inn ganga, þegar flokkur Flosa
stefnir heim að bænum.
Rökin, sem Njáll lætur fylgja skip-
un sinni, byggjast á dæmi Gunnars á
Hlíðarenda, er einn varðist lengi í hús
um sínum gegn fjölda manns. „Eru
hér hús rammlig, sem þar váru, ok
munn þeir eigi sótt geta.“ Þannig er
niðurlagið á þessari örlagaríku fyrir-
sþipun hins spaka manns. En Skarp-
héð'inn er íljótur til svars se'm áður:
„Þessir menn munu sækja oss með
eldi, er þeir mega eigi annan veg, því
að þeir munu allt til vinna að yfir taki
við oss.“ Gagnvart þessari skörpu at-
hugasemd sonarins virðist öldungur-
inn standa algerlega rökþrota. Hann,
sem var allra manna snjallastur að
rekja afleiðingar af orsökum og sjá
fyrir óorðna atburði, hann á nú í
fyrsta sinn tkkert frambærilegt svar.
Hann neitár því engan veginn, að
Skarphcðinn hafi rétt fyrir sér. Hann
á enga alhugasemd fram að færa gagn
vart svari hans. Og hann flýr því frá
eíníhu út í allt aðra sálma. „Nú mun
sem oftar, að þér munuð bera mig
ráðum, synir mínir, og virða mig
einskis. En þá, er þér voruð yngri,
gerðuð þér það eigi og fór yðvart ráð
þá betur fram.“ Hinn aldni spekingur
er látinn slá á strengi fortíðarinnar til
að skýla því, hversu fátt honum er til
vamar.
Eftir því, sem Njála gefur i skyn,
er það einkum tvennt, sem ræður því
að Njáll skipar þannig fyrir. Annað
er trú hans á mannúð andstæðing-
anna. Hitt er feigðin, sem að honum
kallar. En ég ætla, að til hinnar ör-
lagariku fyrirskipunar Njáls hafi leg
ið allt aðrar rætur. Hvað feigðina
snertir, þá er það harla ólíklegt, að
hún hafi svipt Njál fram'sýninni um
leið og hún gerir .Bergþóru forspáa.
En hún kvaðst þetta kvöld mundu
bera hiúum sínum mat í síðasta sinn.
Jsfn í jarstætt er og hitt, að Njáll hafi
trúað svo fast á mannúð brennu-
manna, að hann teldi útilokað, að
eldi myndi beitt verða í sókninni að
soaum sínum. Mun ég hér á eftir leit-
azt við að leiða rök eða likur að þvi,
og eins að hinu, hvað það var, sem
vakti fyrir Njáli, þegar hann úrskurð-
aði, að allir skyldu inn ganga.
Þegar Njálsbrenna fer fram, 29.
ágúst árið 1011, að því er fróðir menn
hyggja, er landið búið að vera kristið
um aðeins 11 ára skeið. Kristin hafði
sigrað á yfirborðinu, en Ásatrúin lifði
þó undir niðri. Á svo 'Skömmum tíma
gat mannúð og mildi kristninnar ekki
fest djúpar rætur hjá heiðinni og
harðsvíraðri þjóð. Sögurnar, sem ger-
ast eftir kristnitökuna, benda líka
skýrt til þess, að andi heiðninnar o'
harðýðginnar hafi lifað í fullu fjör
meðal landsmanna eftir að þeir gengu
kristninni á hönd. Njálsbrenna er
ekkert einstök í sinni röð á þessu
límabili. Alla leið fram á 13. öld eru
menn brenndir inni hópum saman.
Lönguhlíðarbrenna 1197 og Flugu-
mýrarbrenna 1253 eru ægilegustu
brennurnar, sem farið hafa fram hér
á landi. Aðeins 11 árum eftir kristni-
tökuna átti því einum vitrasta manni
þjóðarinnar ekki að sjást yfir það,
að þessu vargaldarvopni kynni að
verða beitt.
Eg ætla líka, að því fari íjarri, að
Njáli hafi slíkt á orðið. Njála sjálf
virðist og taka af skarið í þessu efni,
þótt hún vilji stundum annað vera
láta. Þegar sættin er úti milli Flosa
og Njálssona á Alþingi, mælir Njáll
á þessa leið: „Nú kemur það fram,
sem mér sagði löngu hugur um, að
oss myndi þungt falla þessi mál.‘
„Eigi er það,“ segir Skarphéðinn, „því
að þeir mega aldrei sækja oss að
landslögum.“ „Þá mun það fram
koma“, segir Njáll, „er öllum mun
verst gegna“ Með þessu gefur hann
ótvírætt í skyn, að Flosi og menn
hans muni einskis svífast, muni engin
meðul láta ónotuð til þess að ge
komið fram hefndum. Þegar vér les-
um um fund Flosa og manna hans í
Almannagjá, verður sama uppi á ten-
ingnum. Eftir að þeir höfðu bundizt
eiðum um hefndina, mælti Flosi á
þessa leið: „Mun ég nú og segja yður
alla mína fyrirætlan, að þá er yer
komum þar saman, skulum vér ríoa
til Bergþórshvols með öllu liðinu og
sækja Njálssonu með eldi og járni, og
ganga eigi fyrr frá en þeir eru aU>r
dauðir." — Hér styður bersýnileg3
hvað annað. En eins og kunnugt er,
skarst Ingjaldur frá Keldum úr Þes*‘
um leik. Fórú síðar orðsendingar miUi
hans og Njáls. Hróðný, systir W&'
alds, ber þau boð hans áð Bergþórs-
hvoli, að Njáll skuli vera var um sig-
Af öllu þessu verður því nauma'St
annað ráðið, en að óhugsandi sé, að
Njáll hafi ekkert hugboð haft u-11
það, sem áformað og í vændum var
gagnvart honum og sonum hans
Næst vil ég svo leiða athyglina a“
því, er brennan er hafin. „Þeir töku
nú eld og gerðu bál mikið fyrir dyrun-
um.“ Flosi og menn hans ganga rösk-
lega að því að kveikja eldinn °S
ætlast auðsýnilega til, að hann muni
fljótt skera úr. En raunin verður allt
önnur. Þeim tekst ekki til lengdar
að halda uppi eldinum, hversu mjög,
sem þeir leggja sig fram til ÞesS;
„Konur báru sýru, vatn og hland 1
eldinn og slökktu niður fyrir þeim.
Bærinn virð'ist hafa verið einkenni-
lega ríkur af meðulum til varnar
gegn eldi. Það út af fyrir sig, að vatn
hafi verið geymt í stórum stíl innau
bæjar á þessum tíma árs, var mjo*
ólíklegt, nema í ákveðnum tilgang1
hafr verið gert. Svo áberandi og a'
hrifarík eru þessi varnarmeðul, 3
brennumenn fá við ekkert ráðið. Ht^
mikla bál er kæft í höndum þeirra, og
þeir virðast ráðþrota um stund. En
loft var í skálanum á þvertrjám, 3
því er sagan hermir. Þangað datt Ko
Þorsteinssyni í hug að láta bera el
inn og kveikja við arfasátu þá, er
stóð fyrir yfan bæinn. Þetta ráð s’rer
úr um framgang brennunnar. Varnar-
meðulunum innan frá verður nú skilj'
850
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAí)