Tíminn Sunnudagsblað - 19.04.1964, Blaðsíða 18

gömlu nemenda hans, Jónas Hall-
grimsson, stóð að, ásamt fleiri
menntamönnum í Kaupmannahöfn.
Mörgum þótti Fjölnir ærið viðsjáf-
verður. En séra Jón var á öðru máli.
Því fór fjarri, að hann væri sammála
öllu því, sem þar var haldið fram,
en hann þóttist kenna þar þeirrar
lífshræringar, fjörs og áhuga, sem
hann vildi meta og virða Hin fyrsta
bók Magnúsar Eiríkssonar, þar sem
vefengdar eru ýmsar kennisetning-
ar kirkjunnar, einkum barnaskírnin,
kóm einnig út á síðustu árum séra
Jóns. Margir íslendingar lögðu hatur
á Magnús fyrir skoðanir hans og
rægðu hann og affluttu eins og þeir
höfðu hugkvæmni til Séra Jón fyllti
ekki þann flokk, enda annaðist Magn-
ús prófarkalestur smárita hans í Höfn.
Hann var Magnúsi ekki sammála, en
unni honum sannmælis. Hann sagði.
að bókin væri „f tilliti margs vel
samin og mikill í henni í bland sann-
leikur, en röksemdir hans móti barna
skírninni finnast mér af sárlitlu
verði".
Þó að séra Jðn væri óbilgjarn i
mörgu, átti hann einnig í fari sínu
frjálslyndi, sem hann lét ellina ekki
glepja. Aftur á móti hraus honurn
hugur við því, er Jakob Pétursson á
Breiðumýri, alræmdur maður meðnl
bænda fyrir óvirðingu á trúarbrögðun
um, keypti Grundartorfuna og seildist
þannig til áhrifa i hinum gömlu sókn-
um hans
Helga Tómasdóttir dó í Dunhaga
vorið 1841 Séra Jón þraukaði nokkr-
um árum lengur. Yngsta dóttir hans,
Guðrún, fél! frá, en alltaf hjarði séra
Jón og hélt furðanlega burðum sínum.
Síðustu misserin varð hann þó að fá
séra Hákon til þess að messa fyr-
ir sig annað veifið. En skriftum hélt
hann áfram á meðan hann fékk valdið
fjöðurstaf og lét ekki aftra sér, þótt
orðinn væri hann ærið skjálfhentur.
Og ekki afrækti hann dagbókina, er
hann hafði skráð óslitið frá því hann
var ungur maður. f hana skrifaði
hann, þar til fáum vikum áður en
hann dó.
En loks kom þar, að hann þraut
með öllu sumarið 1846 Á afmælisdag
hans, 28 ágúst, er hann varð 87 ára.
var mjög af honum dregið, og þá
heyrði fólk hann síðast mæla skiljan-
Ieg orð umfram já og nei. Þá bað
hann þess, að yfir sér væri sunginn
sálmur, Jesús Kristur að Jórdan kom.
Um það bil víku siðar andaðist hann.
Engum getur blandazt hugur, þar
hneig mikilmenni að velli.
Þegar farið var að kanna hirzlur
hans, fannst bréf til sonat hans, séra
Jóns helsingja, er fengið hafði Grund-
arþing eftir hann. Voru bar í áminn-
ingarræður, er hann ætlaði dætrpm
sfnum tveimur, er iifðu hann — Sig-
ríði i Stærra-Árskógi og Margréti,
Framhald á 358. siðu.
ÁRNl KETILBJARNAR:
STADARHÓLSPÁLL
Páll Jónsson sýslumaður var son-
ur Jóns Magnússonar, sýslumanns á
Svalbarði, og Ragnheiðar á rauðum
sokkum Pétursdóttur, Loftssonar,
Ormssonar, Loftssonar ríka á Möðru-
völlum.
Hann fæddist á Svalbarði við Eyja-
fjörð árið 1535 og var bráðþroska
og snemma gervilegur, skarpvitur og
ákafamaður mikill. Á unga aldri
stundaði hann vísindi þau, er mönn-
um var þá títt að nema.
Páli lék mjög hugur á að ná Stað-
arhóli, er hafði af hinum fyrri bisk-
upum verið dæmdur beneficium.
Keypti Páll af samörfum móður sinn-
ar rétt þann, er þeir kynnu að hafa
til Staðarhóls, fór svo utan þá 17
vetra og klagaði fyrir konungi 1552
hald á Staðarhóli og ofríki hinna
fyrri biskupa og þáverandi biskups,
sem var Marteinn Einarsson, próf-
^asts og Ölduhryggjarskálds, Snorra-
sonar á Staðarstað. Hafði Marteinn
biskup fengið Daða Guðmundssyni,
mági sínum, Staðarhól að léni, og
vildi Daði ekki laust láta.
Vegná klögunar Páls bauð konung-
ur Ormi lögmanni Sturlusyni að gera
honum þar í lög og rétt, en Ormur
dæmdi málið 1553 undir konungsdóm.
Páll sigldi um haustið til þess að
fylgja fram málum sínum. 1554 kom
hann út með þann dóm konungs í
málinu, að erfingjum Lofts Orms-
sonar bæri Staðarhóll.
Eigi lá að heldur Staðarhóll laus
fyrir, og hélt Ðaði svo lengi sem
hann gat, og voru þar um mál og
stefnur milli Páls og Daða, og gerðist
af fullur fjandskapur þeirra á mill-
um. í þriðja sinn fór Páll utan og
klagaði, að hann næði ekki Staðar-
hóli. Bauð þá konungur, að Knútur
Steinsson höfuðsmaður skyldi skakka
leikinn, og með aðstoð Eggerts lög-
manns Hannessonar varð Daði í
Snóksdal að láta í minni pokann og
afhenda Páli Staðarhól eftir lang-
vinnt þras og málaferli.
Þá kem ég að konuefninu, Helgu
Aradóttur. Foreldrar hennar voru
Ari lögmaður Jónsson, biskups, Ara-
sonar á Hólum, og Halldóra, dóttir
Þorleifs sýslumanns Grímssonar á
Möðruvöllum, Pálssonar, Brandsson-
ar lögmanns. Ara lögmanni er svo
lýst, að hann hafi verið maður vel
viti borinn, lærður á Iatneska og
þýzka tungu, lögspakur, sagnfróður,
örlátur og vinfastur, en striður og
stórlyndur, þá illu var að skipta, en
þó sannur höfðingi og heiðursmaður,
sem menn báru virðingu fyrir.
Eftir aftöku Ara lögmanns í Skál-
holti 1550, ólst Helga Aradóttir upp
á Grund í Eyjafirði hjá Þórunni
Jónsdóttur, föðursystur sinni. Var
Helga nálægt 13 vetra, er feðgamir
þrír, Jón biskup Arason, Bjöm offi-
cialis á Melstað og Ari lögmaður,
vom af lífi teknir. Helga þótti í ung-
dæmi sínu nokkuð uppvöðslumikíl og
blandin mjög. Það er eitt til merk-
is talið, að einhverju sinni lét hún
fylgja sér upp að Möðruvöllum, þá
er Þorleifur afi hennar, var í kaup-
stað, ásamt konu sinni. Hitti hún
Hallóttu, móðursystur sína, og bað
hana að koma með sér í kirkju, sem
Hallótta gerði. Fann Helga lykla að
kistum þeim, er Þorleifur geymdi í
skjöl fyrir jörðum sínum, sem marg-
ar voru, tók skjölin til sín.
- Þegar Þorleifur kom heim og
nokkru síðar kannaði kistur sínar,
saknaði hann skjalanna og þótti illa
farið. Sólveig, kona Þorleifs, komst
að þvi hjá Hallóttu, hvað valda
mundi, og gat svo með lagi náð aft-
ur skjölunum og komið þeim i kistu
Þorleifs. Þegar hann eitt sinn lauk
upp kistu sinni og sá, að skjölin
voru komin aftur í hana, mælti hann!
„Guð sé lofaður og hinn heilagi
Martínus, hann gefur oss nógu gott“,
sem var máltæki hans.
Allt heimilisfólk á Grund fagnði
því, þegar Helga fór þðan.
Nú víkur sögunni aftur til Páls.
Hann var 15 vetra, þegar þeir Hóla-
feðgar voru af lífi teknir í Skálholti,
og setti hann um það leyti fyrst huga
sinn til Helgu Aradóttur og ritaði
henni eftirfarandi vísur:
Víst hefur vorðið næsta,
vandinn hér á landi
fyrðum heldur harðan
hygg ég þeim er byggja,
öíl ódæmi að kalla
unnu þeir fyrir sunnan,
minnast þegnar þannin,
þetta trúi ég guð rétti..
Gaman er sagt, að fyrðar fremji
fastlega með nógu kalsi,
angur er þeim ljótast löngum
leiðist mér slíkt fyrir þornareiði,
karl mun vera gott að gylla,
glotta margir að honum skotta,
misst hefur sveinninn fingur
flesta,
fær hann aldrei slíka æru.
Hæla jafnan mesta i málum
manni þeim er heitir þannin.
354
T f M 1 N N - SUNNUDAGSBLAB