Tíminn Sunnudagsblað - 07.02.1965, Blaðsíða 12

V.
Saxelfur sígur út í Norðursjó á
milli lágra, mistraSra bakka, skol-
dökk og meginbreið, komin langa
vegu austan úr Risafjöllum til þess
að týna sér í skauti veraldarhafsins.
í skógivöxnum hlíðum Bæheimsfjalla
eiga ungar stúlkur með sér hjal í
rjóðri á bökkum hennar, þegar vinnu
er lokið í litlum sveitaþorpum og sól-
in er í jjann veginn að ganga til
viðar við ísarfell — hvíslast á leynd-
armálum og gæla við drauminn í
brjósti sér. En ofan við fenjalöndin
á Norðursjávarströndinni hefur hetta
fljót fætt af sér borg: Þar er Ham-
borg, heimkynni kaupmanna og sæ-
fara, öflugt borgríki að fé og fyrir-
hyggju. Þar rigsa um stræti ríkir
kaupmenn og tilhaldssamir iðnsvein-
ar í níðþröngum brókum með korða
við hlið og stutta kápu með víðum
lafandi ermum á öxlum. Virðulegir
kirkjuhöfðingjar í svörtum kuflum
fitla við gildar gullkeðjur á hálsi sér,
þegar þeir aka hjá. Inni í kránum
þruma barkaðir skipstjórar í leður-
hosum yfir ölkrúsum, og það stirnir
á stóra eyrnahringina í flöktandi
skini eldsins í stó matreiðslumanns-
ins. En úti á Saxelfi rorra breiðir,
hásigldir kuggar með skotraufar á
bæði borð, þar sem fallbyssur reka
út kjafta sína.
Þetta er að áliðnum ^etri 1532.
í einu hinna risháu húsa, sem standa
í röðum með stöllótta stafna með-
fram þröngum götunum, situr ungur
maður, nokkuð framandlegur í þess-
ari umsvifamiklu háborg þýzkra
kaupmanna, grannur, hávaxinn og
ekki prjállega búinn, og handleikur
fjaðrapenna. Þessi piltur, sem nú er
kominn á bakka Saxelfar, hefur hing-
að til þekkt Skaftá undir Síðu allra
vatnsfalla bezt. Þetta er sem sé Giss-
ur Einarsson frá Hrauni, kominn
þeirra erinda til Hamborgar að sitja
um hríð við þá menntabrunna, sem
þar'eru beztir. Ögmundur biskup fól
hann í fyrrasumar á hendur skipta-
vinum sínum, Hamborgurum, og
sendi hann yfir hafið, svo að hann
megi vaxa að vizku og náð. Hann
hefur tekið ástfóstri við þennan pilt,
og hann horfir ekki á dalinn, þegar
honum er ljúft að reiða þá af hönd-
um. Þó að margt gangi öfugt í Þýzka-
landi, treystir hann því, að þetta
óskabarn sitt og bróðursonur abba-
dísarinnar í Kirkjubæ villist ekki af
vegi.
Og nú er Gissur Einarsson að
skrifa velgerðamanni sínum:
„Velæruverðugi herra! Viti yðar
háæruverðugheit, að ég mun ekki
gleyma, í hverju skyni ég er hingað
kominn, víslega til þess að koma aft-
ur lærðari og betri. Og til þess þér
gerið yðar ekki ófyrirsynju von um
mig, mun ég leggja mig fram af kost-
gæfni við verk mín, eftir því sem
framast megna . . ., að aldrei iðrist
þér yðar tilkostnaðar. Guð varðveiti
okkur yðar háæruverðugheit með
heilbrigði."
Þakklátssemin ólgar í brjósti
þessa unga manns, sem hlotnazt hef-
ur það hnoss, fátækum og umkomu-
iitlum, er harla fáum jafnöldrum
hans gat fallið í skaut, og hann finn-
ur á sér hvíla þá skyidu, að bregð-
ast ekki trausti biskupsins í Skál-
holti. Því fé, sem hann ver honum
til menningar og ekki hefur verið
skorið við nögl, skal ekki á glæ kast-
að. Og vafalaust hlýnar grjótpálnum
á biskupsstólnum í huga, begar hann
les þetta bréf.
VI.
Það segir fátt af einum. Þó að
Hamborgarar sigli ár hvert til ís-
lands og liggi þar sumarlangt í búð-
um sínum, kunna fæstir þeirra tíð-
inda að segja af íslenzkum náms-
pilti í útlöndum. Þeir skila bréfum,
sem þeim hafa verið falin, selja
mjöl, klæði og bjór, kaupa skreið og
vinda síðan upp segl. En Gissur Ein-
arsson sökkvir sér sumar og vetur
niður í heilög fræði einhvers staðar
úti í Þýzkalandi.
Sjálfsagt reikar hugur hins mikil-
úðga Skálholtsbiskups víða, þegar
hann situr í náðum í biskupsstofu
á síðkvöldum. Hann minnist þeirra,
ungu mannanna, sem hann hefur tek-
ið undir verndarvæng sinn, sumra
heima á staðnum, annarra víðs fjarri.
og gerir sér í hugarlund, hvers at
þeim megi vænta um lærdóm, fésýslu
og mannaforráð, þegar elli færist á
hann sjálfan.
En svo gerist sá atburður, að ekki
er lengur tóm til slíkra hugrenninga.
Einn sumardaginn 1532 stígur reykj-
armökkur mikill á loft yfir Skálr
holtsstað: Dómkirkjan mikla stendur
í björtu báli. Dumbrauðar logatung-
ur sleikja snarkandi viði þessa helga
húss, og heitan gust frá eldhafinu
leggur um hlöð og tún, þar seijl
staðarfólkið stendur agndofa í hvirf-
ingum, sveitt og sótugt eftir von-
lausa baráttu við eldinn, og horfir &
tortíminguna: Heilög Márla, misto-
unna þú oss í nafni drottins, þíns
lifandi sonar.
Þegar glóðin er kuinuð í bruna-
rústunum, er hafizt handa um að
ryðja burt svörtum og sviðnum röft-
unum, sem undizt hafa og brostið
á ýmsa vegu í eldinum. Staðarmenn
og bændur verða að láta hendur
standa fram úr ermum, því að kap-
ella verður að rísa upp, áður en vet-
ur gengur í garð, svo að tíðasöngur
falli ekki niður á biskupsstólnum,
Ögmundur biskup er : eint og
snemma á ferli með ráðsmanni sín-
um til umsjónar verkinu.
Fleira er þó, er leitar fast á huga
hans en vandkvæði þau, sem bruni
Skálholtskirkju hefur haft í för með
sér. Þessi missiri ber margt til tíð-
inda í útlöndum. Hinn landflótta
konungur Dana, Kristján II, hefur
verið svikinn í tryggðum og hneppt-
ur í varðhald, og snemma árs 1533
geispar keppinautur hans og föður-
bróðir, Friðrik konungur I, golunni í
einni af höllum sínum. Að vísu kall-
ast það ekki alls staðar sorgarfregn,
Biskupnum í Viborg hrýtur af vör-
um sú fróma ósk, þegar honum er
sagður dauði jöfurs, að hann kysi sér
að vera djöfull, settur til þess emb-
ættis að kvelja sál hans í helvíti. Þó
hafa mektarmenn ríkisins ærnu að
sinna innan endimarka þessa heims,
og eitt af því, sem vefst fyrir þeim,
er að leiða nýjan konung til sætis á
hinn auða stól.
Ögmundur biskup á enn einu sinni
brýnt erindi yfir hafið. Hann þarf
108
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ