Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.2004, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 2. október 2004 | 11
Greg Dyke, fyrrum útvarpsstjóribreska ríkisútvarpsins, BBC,
sem sagði í janúar sl. starfi sínu
lausu í kjölfar
niðurstöðu Bri-
ans Huttons lá-
varðar á rann-
sókn á
aðdraganda
sjálfsvígs breska
vopnasérfræð-
ingsins Davids
Kelly, hefur nú
sent frá sér bók
þar sem hann
fjallar um málið frá sínum sjón-
arhóli. Bókin nefnist Inside Story
eða Innanbúðarsaga
og er Dyke þar engu
minna gagnrýninn á
þá Hutton og Alastair
Campell, en hann var í fjölmiðla-
viðtölum í janúar. Í bókinni rekur
hann baráttu Campells gegn frétta-
flutningi BBC af Íraksstríðinu frá
upphafi til enda. Að mati gagnrýn-
anda Guardian, sem reyndar er
fyrrum stjórnarformaður BBC, eru
lýsingar Dyke af atburðarásinni ná-
kvæmar og raunsannar. Þannig
reyni hann ekki að hvítþvo BBC af
allri sök, því vissulega hafi ýmis mis-
tök átt sér stað, en engu að síður
liggi sökin að mestu hjá þeim Camp-
ell, Hutton og Tony Blair forsætis-
ráðherra Bretlands sem hafi gert
Dyke og BBC að blóraböggli í mál-
inu.
  
Danski rithöfundurinn ThorkildHansen varði áratugum í að
skrifa bók um franska nóbelsskáldið
Albert Camus og
dauða hans. Han-
sen náði aldrei að
ljúka verkinu, en
bókin kemur
engu að síður út
nú í byrjun októ-
bermánaðar hjá
Gyldendal-
forlaginu. Bókin
nefnist Camus’
død, eða Dauði
Camusar, og kynnti Hansen sér ít-
arlega aðstæður og aðdraganda þess
að nóbelsskáldið lést í bílslysi í októ-
ber 1960, m.a. með því að skoða að-
stæður á slysstað, ræða við vini og
kunningja Camusar og kynna sér
dvalarstaði hans og skrif og þá sér-
staklega handritið að Le premier
Homme sem fannst í ferðatösku
Camusar skammt frá slysstað. Að
sögn Weekendavisen hóf Hansen
bókaskrifin árið 1979 og vann að
bókinni meðfram öðrum skrifum, en
nóbelsskáldið var að sögn blaðsins
meðal uppáhaldsrithöfunda hans.
  
Bandaríska listakonan GeorgiaO’Keeffe er viðfangsefni Hunt-
er Drohojowska-Philip í bókinni
Full Bloom: The Art and Life of
Georgia O’Keeffe eða Í fullum
blóma: Líf og list Georgiu O’Keeffe.
Fyrstu árum listakonunnar, sem er
þekkt fyrir áræðin en jafnframt fág-
uð verk, eru að mati gagnrýnanda
New York Times gerð einkar góð
skil og fá þau á sig allt að því æv-
intýralegan blæ. Drohojowska-
Philip nær þá að sýna fram á hve
O’Keeffe var viðkvæm fyrir gagn-
rýni og hæðum og lægðum í vin-
sældum, auk þess að ná einkar vel
að forðast að draga hana annaðhvort
í flokk fórnarlambs eða sigurvegara
eins og nokkuð hefur borið á í fyrri
skrifum um O’Keeffe.
  
Frumraun Simonettu AgnelloHornby á skáldsagnasviðinu
fær góða dóma hjá gagnrýnanda In-
formation, en þessi höfundur sem er
að ná sextugu sendi nýlega frá sér
bókina Mandelplukkersken. Sagan
er eins konar sambland örlagasögu
og lýsingar á lífinu á Sikiley á fyrri
hluta sjöunda áratugarins. Þessum
ólíku efnistökum er síðan fléttað
saman í spennusögu sem fangar at-
hygli lesandans allt frá fyrstu síðu.
Að mati gagnrýnandans hefur
Hornby líka tekist einkar vel að
fanga ítalska stemmningu á síðum
bókar sinnar, auk þess að skapa lif-
andi og raunsæjar persónur sem les-
andinn eigi auðvelt að samsama sig.
Erlendar
bækur
Greg Dyke
Albert Camus
Sagan verður til
Françoise Sagan, fædd Françoise
Quoirez (1935), dó 24. september
sl. Hún tók sér höfundarnafn eftir
prinsessunni af Sagan úr hinni
frægu skáldsögu Marcel Proust, Í
leit að glötuðum tíma.
Françoise Sagan var dóttir ríks
iðnjöfurs sem flutti frá Suður-
Frakklandi til París fyrir stríð.
Hún átti að stunda nám í Sor-
bonne í byrjun sjötta áratugarins
en stundaði djassklúbbana í Lat-
ínuhverfinu
mun meira en
námið og féll
á prófi vorið
1954. Hún var nítján ára. Sagan
segir að hún hafi þá ákveðið að
skrifa skáldsögu, lokað sig inni í
herberginu sínu og skrifað Bon-
jour Tristesse (Sumarást, þýð.
Guðni Guðmundsson) á þremur,
sumir segja sex, sumir sjö, vikum.
Bókin segir frá ungri stúlku,
Céline, sem neyðist til að fara í
sumarfrí með föður sínum og ást-
konu hans til Suður-Frakklands.
Hún ofsækir ástkonuna sér til
dægrastyttingar eins og allar ást-
konur föður síns, sefur svolítið hjá
sjálf, keyrir um á sportbílnum sín-
um, er sama um allt og leiðist.
Céline iðrast einskis og siðferðileg
vandamál halda ekki fyrir henni
vöku. Hún er það sem unga fólkið
í dag myndi kalla „hipp og kúl“.
Bókin sló í gegn, seldist í 850 þús-
und eintökum eins og skot og var
þýdd á mörg tungumál. Salan var
komin upp í 4,5 milljónir árið
1962. Einn frægasti höfundur
Frakklands, Francois Mouriac,
hældi Sagan og kallaði hana „Ce
charmant petit monstre“ eða
heillandi litla skrímslið á forsíðu
Le Figaro.
Sportbílar og dóp
Françoise Sagan varð fljótlega
bæði rík og fræg og lifði miklu bó-
hemlífi í nokkur ár. Hún á að hafa
sagt þurrlega að ríkidæmið og
frægðin hafi vakið sig harkalega
upp af draumnum um ríkidæmi og
frægð. Hún var tvígift, átti son
með seinni eiginmanninum, varð
þekkt fyrir ofsahraðakstur og var
tekin af lögreglunni fyrir eitur-
lyfjaneyslu og skattsvik. Inn á
milli slíkra afreka gaf hún sér
tíma til að skrifa 60 bókmennta-
verk; mest leikrit og skáldsögur,
en fimm þeirra hafa verið þýdd á
íslensku undir hljómfögrum nöfn-
um eins og Dáið þér Brahms?
(þýð. Thor Vilhjálmsson), Eins
konar bros og Eftir ár og dag
(þýð. Guðni Guðmundsson) og Sól
á svölu vatni (þýð. Guðrún Guð-
mundsdóttir). Smám saman
misstu bæði útgefendur og les-
endur þó áhugann á sögum henn-
ar af þjáningu og ástarsorgum því
þó að konurnar væru „chic“, hefðu
stíl og væru mjóar og fagrar,
söknuðu menn sálarátaka eða
jafnvel sálar hjá persónum og sög-
ur hennar voru lesnar sem tilfinn-
ingasamar sjálfsævisögulegar ást-
arsögur. Má þá segja um
höfundinn eins og Hallgrímur
sagði forðum: „Það sem að helst
hann varast vann/ varð þó að
koma yfir hann.“ Fátt var Sagan
nefnilega fjær skapi en að vera
stimpluð sem væminn ástarsagna-
höfundur því að hún lagði mikið
upp úr tilfinningakaldri og töff
ímynd sinni á sjötta og sjöunda
áratugnum. Alla sína ævi var hún
fastagestur í slúðurpressunni og
það kom í ljós í könnun sem gerð
var í Frakklandi á níunda ára-
tugnum að meiri hluti Frakka hélt
að hún væri kvikmyndastjarna en
ekki höfundur. Það er hins vegar
ekki gaman, ef maður er kyntákn,
að eldast og enn verra ef bóhem-
lífinu er haldið til streitu. Síðustu
tíu árin af ævi Sagan hættu ill-
gjarnir skopteiknarar hins vegar
að hæðast að henni, fjölmiðlar
leituðu til hennar um álit hennar á
álitamálum, hún fór að hafa gam-
an af pólitík og endurheimti bæði
áhuga fjölmiðla og virðingu undir
lokin.
Þegar ég hugsa um hana hugsa
ég til Bonjour Tristesse og upp í
hugann kemur mynd af flottri
ungri konu með uppsett hárið, í
opnum sportbíl að keyra eftir
frönsku Rívíerunni. Aldrei kemur
slík mynd upp í huga minn þegar
ég hugsa til Marguarite Duras og
það segir sína sögu. Ímyndasmíðin
var veigamikill þáttur af vel-
gengni Françoise Sagan. Sömu-
leiðis var vinsælt að vitna í um-
mæli hennar um hitt og þetta,
spakmæli eins og þennan fræga
frasa: „Kjóll skiptir engu máli
nema hann fái karlmenn til að
langa til að klæða þig úr honum.“
En ef hún hefði ekkert haft til
brunns að bera annað en þetta
ríkti varla sorg í Frakklandi við
dauða hennar – en sú er raunin.
Uppreisnarkonur
Eftir stríðið kom heiftarlegt bak-
slag í mannréttindabaráttu
kvenna í Frakklandi. De Gaulle
hvatti franskar konur til að eign-
ast mörg börn, tólf milljón fal-
legra barna, sagði hann til að
bæta upp mannfallið í stríðinu og
bæta um betur. Dauðarefsing lá
við fóstureyðingum árið 1943 . Í
þakklætisskyni fyrir framlag sitt
til andspyrnuhreyfingarinnar
höfðu franskar konur fengið fullan
kosningarétt svo seint sem 1944
og þær kusu í fyrsta sinn árið eft-
ir. 1946 fengu þær svo marga full-
trúa að þær urðu 5,4% þingmanna
og það vakti hörð viðbrögð. Árið
1958 var hlutfall þeirra hins vegar
komið niður í 1,6% og menn gátu
andað léttar. Hitt kynið, sú fræga
bók Simone de Beauvoir sem kom
út árið 1949, var meðal annars
svar við þessu ástandi. Og kven-
lýsingar Françoise Sagan voru
líka uppreisn gegn skipulegu aft-
urhaldi og hinum hefðbundnu
kvenhlutverkum. Látum það vera
þó að Céline, aðalpersónan í
Bonjour Tristess, sé ofdekraður,
tómlátur og neikvæður eilífð-
arunglingur – hún neitar að láta
stjórna sér og neitar að taka að-
lögun að framtíðarhlutverki sínu.
Françoise Sagan, Françoise
Mallet-Joris og Françoise d́Éau-
bonne voru F-stelpurnar hans
René Julliard sem varð fyrstur
franskra útgefenda til að hefja
markaðsherferð kringum bækur
þessara dísa sem réðust gegn til-
finningasemi og hefðbundnum
kvenhlutverkum í bókmenntunum.
Julliard var á ferð og flugi um
París með þessum sætu stelpum
og passaði að ljósmyndarar væru
alltaf nálægt. Ímyndasmíðin
blómstraði. Höfundarnir, ungu
konurnar, notuðu sjálfar sig og líf
sitt augljóslega sem fyrirmynd að
einhverju leyti en voru djarfar,
sendu söguhetjur sínar í könn-
unarleiðangra í kynlífi og stóðu að
annarri uppreisn gegn flestu því
sem ætlast var til af vel uppöldum
kaþólskum stúlkum. Jane Winston
segir í bókinni The Cambridge
Companion to The French Novel
að margir hafi gagnrýnt þessar
„pulp-fiction“ bækur ríku stelpn-
anna fyrir að gera aðeins uppreisn
gegn því sem stóð í vegi fyrir sig-
urför nýrrar tæknihyggjusinn-
aðrar borgarastéttar. Uppreisnin
hafi verið íhaldssöm frá upphafi
og alltaf miðuð við einstaklinga en
ekki hópa enda landið á hraðri
siglingu inn í efnis- og neyslu-
hyggju eftirstríðsáranna. Ein-
staklingshyggja þessara höfunda
og hin neikvæða uppreisn sem
þær boðuðu átti þó eftir að hafa
óhemjuleg áhrif. Þær sýndu nýja
mynd af konum sem skömmuðust
sín ekkert fyrir kynferði sitt,
gerðu tilraunir með það og sögðu
frá sínum persónulegustu vonum
og vonbrigðum, leiðindum og ör-
væntingu sem aldrei hafði áður
sést á prenti.
Áratugur unglinganna
Françoise Sagan var langvinsæl-
asti höfundurinn af þeim þremur
sem áður voru nefndar. Bonjour
Tristesse seldist eins og heitar
lummur vestan hafs og austan og
hitti ungar konur í hjartastað um
miðjan sjötta áratuginn, bókin
varð kynslóðarbók. Céline varð
kvenútgáfan af bóhemum og upp-
reisnarmönnum án málstaðar, bít-
nikkum í USA og ungu, reiðu
mönnunum í Englandi. Sjötti ára-
tugurinn var í fjöldamenningunni
áratugur mikilla kynbomba sem
menn óttuðust og þráðu, það voru
Brigitte Bardot, Jane Mansfield,
Sofia Loren sem þá voru sýndar
sem andstæður góðu eiginkvenn-
anna og húsmæðranna. Céline
Françoise Sagan var hvorki kyn-
bomba né húsmóðir. Hún var
meiri hóra en madonna en eig-
inlega næst því að vera hvorugt af
því að hún var táningur. Hún átti
eins konar systur í hinni barna-
legu og ráðvilltu Marilyn Monroe
og bróður í James Dean – þau
voru greinar af sama meiði. Þau
neituðu að gera það sem þeim var
sagt en vissu ekki hvað annað
væri hægt að gera.
Sjálf var Sagan uppreisnar-
unglingur, rekin úr skólum, fall-
andi á prófum og hún sagði einu
sinni í viðtali að hún viðurkenndi
það gjarna að hafa aldrei orðið
fullorðin enda skildi hún ekki gild-
ismat fullorðna fólksins. Hún kom
fram sem höfundur á sama tíma
og unglingurinn varð til sem sam-
félagshópur, afmarkaður af sögu-
legum afstæðum, of ungur til að
vera fullgildur þátttakandi í æ
flóknara samfélagi, of gamall til
að teljast til barna. Unglingarnir
voru fullir af uppreisnarhug en
uppreisnin var ómarkviss og hug-
myndafræðin minnti einna helst á
stjórnleysingja. Markaðurinn upp-
götvaði hvílíkur neytendahópur
unglingarnir voru og frá honum
streymdi menning og afþreying og
tíska fyrir unglingana sem urðu æ
óútreiknanlegri eftir því sem þeir
urðu ólíkari þeim fullorðnu. Fran-
çoise Sagan kemur fram sem höf-
undur um leið og þessi jarðskjálfti
sem kallaður hefur verið „youth-
quake“ varð. Françoise Sagan var
þannig barn síns tíma á fleiri en
einn veg.
Áhrifavaldur
Hér á Íslandi má tengja Fran-
çoise Sagan við Ástu Sigurð-
ardóttur og áhrif hennar má sjá
hjá mörgum ungum kvenhöf-
undum fimmta og sjötta áratug-
arins eins og Unni Eiríksdóttur
og Drífu Viðar. Jóhanna Krist-
jónsdóttir segir frá því í minn-
ingabók sinni, Perlur og steinar,
að hún og Jökull hafi verið staur-
blönk sumarið 1960 og verið að
masa um úrræði við Ólaf Jónsson
gagnrýnanda. Þá komu strákarnir
fram með þá hugmynd að hún
gæti bara skrifað metsölubók eins
og Françoise Sagan og grætt
morðfjár. Jóhönnu sem var tvítug,
ári eldri en Sagan þegar hún
skrifaði Bonjour Tristesse (1954),
fannst þetta góð hugmynd, bretti
upp ermarnar og skrifaði Ást á
rauðu ljósi á rúmum þremur mán-
uðum, sumarið 1960.
Françoise Sagan var aldrei mik-
ið fyrir að stoppa á rauðum ljós-
um og ég efast um að hún byrji á
því þar sem hún er núna – hvar
sem það er.
„Lítið en heillandi skrímsli“
Franski rithöfundurinn Françoise
Sagan lést föstudaginn 24. sept-
ember en hún var einn af áhrifa-
mestu rithöfundum samtíðarinnar.
Françoise Sagan varð fljótlega
bæði rík og fræg og lifði miklu bó-
hemlífi í nokkur ár. Hún á að hafa
sagt þurrlega að ríkidæmið og
frægðin hafi vakið sig harkalega
upp af draumnum um ríkidæmi og
frægð. Eftir hana liggja sextíu bók-
menntaverk.
Eftir Dagnýju
Kristjánsdóttur
dagny@hi.is
Höfundur er prófessor í íslensku við
Háskóla Íslands.
Reuters
Françoise Sagan „Alla sína ævi var hún fastagestur í slúðurpressunni og það
kom í ljós í könnun sem gerð var í Frakklandi á níunda áratugnum að meiri-
hluti Frakka hélt að hún væri kvikmyndastjarna en ekki höfundur.“