Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.2004, Blaðsíða 8

8 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 4. desember 2004
H
ljómsveitin The Stranglers
heldur tónleika á Íslandi í
annað sinn í Smáranum í
Kópavogi í kvöld ásamt
Fræbbblunum. Það er vel
við hæfi að þessar tvær
hljómsveitir leiði saman hesta sína í pönk-
bænum Kópavogi, því báðar eiga þær stóran
þátt í þeirri tónlistarsprengingu sem varð
hér á landi í lok áttunda áratugarins. Þegar
Stranglers komu hingað til lands árið 1978
var dauft yfir íslensku tónlistarlífi og fátt
merkilegt að gerast á meðan pönkið
blómstraði í Bretlandi. Það
voru að vísu til sérvitringar
hér á landi sem höfðu kynnst
þessari tegund tónlistar en
almennt létu Íslendingar sér nægja að
hlusta á niðursoðna diskótónlist og útþynnt
amerískt kántrý með íslenskum textum.
Sveitaballahljómsveitir voru allsráðandi hér
á landi og svo diskótekin. Til marks um
„ferskleikann“ í íslenskri tónlist hituðu
sveitaballahljómsveitirnar Póker og Haukar
upp fyrir Stranglers á sínum tíma, með
fullri virðingu fyrir þeim ágætu sveitum. En
eftir tónleika Stranglers varð vakning hjá
ungum íslenskum tónlistarmönnum og ís-
lenskar pönk- og nýbylgjusveitir urðu til.
Félagsheimilið í Kópavogi varð miðstöð ís-
lenskra pönkara til að byrja með og þar
léku Fræbbblarnir, Snillingarnir, Dordingull
með Dr. Gunna í fararbroddi og fleiri ís-
lensk pönkbönd. Þá hefur þótt „gott að búa
í Kópavogi“, a.m.k. ef maður var á annað
borð hallur undir slíka tónlist. Í kjölfarið
komu svo sveitir eins og Utangarðsmenn,
Þeyr, Purrkur Pillnikk o.fl., og íslenskt tón-
listarlíf vaknaði til lífsins. Það var ekki bara
rokkað í Kópavogi. Um allt land spruttu upp
pönk- og nýbylgjusveitir, gamlir frakkar
voru dregnir fram og sikkrisnælur voru einn
helsti skartgripur pönkaranna. Þröngar,
rifnar gallabuxur og leðurjakkar skreyttir
alls kyns merkjum urðu algeng sjón. Það
var rokkað í Kópavogi, og það var Rokk í
Reykjavík.
Upphafið
Hljómsveitin Stranglers var formlega stofn-
uð í Guildford í Bretlandi 11. september árið
1974 og á því 30 ára starfsafmæli á þessu
ári. Söngvarinn og gítarleikarinn Hugh
Cornwell hafði nýlega flust frá Lundi í Sví-
þjóð þar sem hann starfaði við líffræði
ásamt því að leika í hljómsveit sem kallaðist
Johnny Sox. Hann langaði að ná langt í tón-
listinni og flutti því til Bretlands ásamt fé-
lögum sínum til að freista gæfunnar. Nafni
sveitarinnar var breytt í Wanderlust, en
fljótlega eftir að til Bretlands var komið
hættu trommarinn og bassaleikarinn. Við
kjuðunum tók íssalinn og vínkaupmaðurinn
Brian Duffy, sem af einhverjum ástæðum
kallaði sig Jet Black, og hinn franskættaði
Jean Jacques Burnel var ráðinn til að spila
á bassa. Jet Black hafði fengist við trommu-
leik um árabil og var töluvert eldri en fé-
lagar hans, eða 35 ára gamall. Hann hafði
meðal annars afrekað að spila með móður
Julie Andrews. Á upphafsárum sveitarinnar
lugu þeir til um aldur hans og voru klipin 10
ár af. Jean Jacques, eða JJ, var hins vegar
rétt rúmlega tvítugur og ætlaði sér alls ekki
að leggja fyrir sig tónlist. Hann starfaði sem
sendibílstjóri og stundaði karate og hugðist
fara til Japans til frekara náms í þeirri
íþrótt. Hann hafði hins vegar lært á klass-
ískan gítar og það var ástæðan fyrir því að
hann var beðinn að taka að sér bassaleik-
arastöðuna. Fjórði meðlimur sveitarinnar á
þessum tíma var sænski hljómborðs- og gít-
arleikarinn Hans Warmling. Árið 1974 var
nafni hljómsveitarinnar breytt í The Strang-
lers og hún spilaði á pöbbum og litlum
klúbbum í heimabæ sínum og nágrenni. Þeir
bjuggu allir í lítilli íbúð fyrir ofan verslun
Jets Blacks þar sem hann seldi víngerð-
arefni o.fl. og ísbílinn notuðu þeir til að
flytja græjur á milli staða. Þeir léku lög eft-
ir aðra í bland við eigin tónsmíðar og lífið
gekk út á að fá að spila. Það var sama hvort
um var að ræða kráarspilamennsku eða að
spila í brúðkaupi. Öll spilamennska var þeg-
in. Þeir fóru í hljóðver á þessum tíma og
gerðu prufuupptökur handa útgefendum.
Það er athyglisvert að eitt þeirra laga sem
þeir hljóðrituðu á þessum tíma var lagið
„Strange Little Girl“, sem var þó ekki gefið
út fyrr en mörgum árum síðar. Stranglers
hafa því ekki verið eins rokkaðir og hráir í
upphafi, eins og þeir áttu eftir að verða á
næstu mánuðum og árum.
Enn urðu meiri mannabreytingar í hópn-
um. Nú var það Hans Warmling sem gafst
upp. Hann vildi að þeir einbeittu sér að því
að semja sín eigin lög og einhverju sinni
þegar þeir voru á leið að spila í brúðkaupi
sagðist hann ekki nenna að standa í þessu
lengur. Hann var umsvifalaust látinn taka
staf sinn og hatt og auglýst var eftir nýjum
hljómborðsleikara í Melody Maker. Fyrir
valinu varð Dave Greenfield. Hann hafði
starfað með hinum og þessum sveitum, m.a.
í Þýskalandi, og unnið fyrir sér við píanó-
stillingar. Þar með var mannaskipan hljóm-
sveitarinnar komin í það horf sem hún átti
eftir að vera í næstu 16 árin.
Erfið byrjun
Fljótlega urðu Stranglers hávær og hrá
rokkhljómsveit þrátt fyrir að hafa verið með
hið ljúfa lag „Strange Little Girl“ í fartesk-
inu. Þegar kom að tónleikahaldi var hljóm-
urinn harður og hávaðinn mikill og oftar en
ekki gerðist það að þeir fengu ekki að koma
aftur þar sem þeir höfðu spilað. Þeir höfðu
margt á móti sér. Þeir voru ruddalegir í
framkomu, þóttu ekkert sérlega góðir hljóð-
færaleikarar og eins og fyrr segir háværir.
Hljóðfærakostur var slæmur og græjur áttu
til að bila á miðjum tónleikum. En það
stoppaði félagana ekki. Ef söngkerfið bilaði
þá var bara öskrað út í loftið eða sungið
beint í eyru hlustenda, og þegar bassa-
magnarinn gaf sig þá söng JJ bassalínurnar.
Útlit hljómsveitarmeðlima stóð þeim einnig
fyrir þrifum á framabrautinni. Þeir höfðu
nefnilega ekki hið sígilda útlit rokktónlist-
armanna þess tíma. Í stað þess að vera síð-
hærðir og hippalegir í útvíðum buxum voru
þeir stutthærðir og klæddust leðri og þröng-
um gallabuxum. Það má segja að Stranglers
hafi verið orðnir pönkarar í eðli sínu þó svo
að pönkið væri ekki formlega komið til sög-
unnar. Þeir ruddu brautina fyrir komandi
kynslóð þótt þeir séu kannski ekki fyrsta
breska pönkbandið sem menn nefna að jafn-
aði. Stranglers voru samt í raun ekki hefð-
bundið pönkband. Þeir spiluðu einfaldlega
rokk, tímalaust rokk.
Meðal þeirra sem sóttu tónleika Strangl-
ers í fyrstu voru tilvonandi meðlimir hljóm-
sveitanna Clash og Sex Pistols. Þeir hrifust
af hljómsveitinni og ekki ólíklegt að Strangl-
ers hafi átt stóran þátt í stofnun þessara
hljómsveita. En eins og áður segir þá áttu
Stranglers oft ekki afturkvæmt á þá staði
sem þeir höfðu spilað á. Það varð því æ erf-
iðara að bóka bandið og ýmsum brögðum
varð að beita. Til dæmis bókuðu þeir sig eitt
sinn á kántrýklúbb undir því yfirskini að
þeir spiluðu sveitatónlist og mættu svo á
staðinn og þrumuðu hráu rokkinu yfir kú-
rekana. Ef þeir voru beðnir að spila eitthvað
sem fólk þekkti, spiluðu þeir eitthvað sem
enginn þekkti og ef þeir voru beðnir að
lækka í tónlistinni þá hækkuðu þeir. Það var
eins og þeir gerðu í því að fá fólk upp á
móti sér. En eitt er víst. Þeir sem heyrðu í
hljómsveitinni gátu ekki gleymt henni.
Stranglers héldu ótrauðir áfram spila-
mennsku og ferðuðust um sveitir Englands
á ísbílnum. Þeir voru staurblankir og áttu
oft ekki fyrir mat eða bensíni á bílinn. En
árið 1975 gerðu þeir samning við umboðs-
skrifstofuna Albion og þá fór hagur þeirra
að vænkast. Þeir fóru líka að spila á pöbb-
um í London. En fram að þessu höfðu þeir
fyrst og fremst spilað úti á landsbyggðinni.
Albion-umboðsskrifstofan var vaxandi fyr-
irtæki og var á þessum tíma einnig með
Elvis Costello, The Jam og hljómsveit Joe
Strummers, 101’ers, á sínum snærum. Þetta
samstarf skilaði Stranglers fleiri tónleika-
stöðum og smá skotsilfri og árið 1976 héldu
þeir 191 tónleika. Þetta ár varð einnig sú
breyting á að þeir fóru að færast frá litlu
klúbbunum og pöbbunum yfir á stærri staði
eins og Roundhouse og Hammersmith
Odeon þar sem þeir hituðu m.a. upp fyrir
Patti Smith. Pönklestin var nú farin af stað
með bönd eins og Sex Pistols og The Vibrat-
ors innanborðs og Stranglers urðu partur af
bylgjunni. Þeir skáru sig reyndar úr, bæði
vegna þess að þeir voru eldri en meðlimir
pönksveitanna og tónlist þeirra hljómaði
öðruvísi, einkum vegna mikillar hljómborðs-
notkunar og flóknari lagasmíða. Stranglers
voru undir áhrifum frá sveitum eins og
Kinks og Doors. Það var bassaleikarinn JJ
sem var Doors-aðdáandinn í sveitinni, ekki
Dave Greenfield hljómborðsleikari eins og
margir hafa haldið. Hann hefur sagt að á
þessum árum hafi hann lítið sem ekkert
hlustað á Doors. Annað sterkt einkenni hjá
Stranglers var bassaleikurinn og ekki síst
bassahljómurinn. Bassinn var mun meira
áberandi en tíðkaðist í rokktónlist og lögin
skörtuðu melódískum og oft flóknum bassa-
línum. Þar má segja að klassísk menntun JJ
hafi nýst vel. En það var ekki síst hljóm-
urinn í bassanum sem heillaði og olli miklum
vangaveltum. Það voru ýmsar getgátur á
lofti um það hvernig hann næði þessu en
skýringin var í raun sáraeinföld. Hann var
með svo lélegar græjur. Hátalararnir voru
rifnir og þannig kom þessi magnaði hljómur.
Hann spilaði alltaf með nögl og greinlega
mjög fast. Hver nóta var eins og öflugt
karatespark.
Plötusamningur
Í lok ársins 1976 fengu Stranglers sinn
fyrsta útgáfusamning. Útsendari frá United
Artist mætti til að hlusta á þá í Hammer-
smith Odeon þar sem þeir áttu að hita upp
fyrir Patti Smith. Óheppnin elti þá félaga
eins og svo oft og hljóðkerfið gaf sig á tón-
leikunum. Það var því brugðið á það ráð að
halda einkatónleika fyrir útgefandann og að
þeim loknum þurfti hann ekki að hugsa sig
tvisvar um. Hinn 4. desember 1976 undirrit-
uðu Stranglers sinn fyrsta plötusamning.
Fyrsta plata sveitarinnar, Rattus Norveg-
icus, kom út 28. apríl 1977. Platan fékk góð-
ar viðtökur bæði hjá hlustendum og gagn-
rýnendum. Reyndar fóru textarnir fyrir
brjóstið á sumum og þóttu lýsa mikilli kven-
fyrirlitningu hljómsveitarmeðlima. Það er
svosem ekki hægt að neita því þegar sumir
textarnir eru skoðaðir, einkum fá fyrrum
unnustur JJ og Hugh á baukinn. Þeir þóttu
grófir og óheflaðir og fengust ekki spilaðir í
BBC. En það er óhætt að segja að árið 1977
hafi engu að síður verið gott ár fyrir
Stranglers. Þeir fylgdu Rattus eftir með
tónleikaferð um Bretland og var uppselt á
nær alla þeirra. Og enn skáru þeir sig úr á
pönksenunni. Á meðan pönkböndin héldu sig
aðallega við London og kepptust við að ná
athygli fjölmiðla ferðuðust Stranglers um
landið og spiluðu. Þeir vildu ná beint til
fólksins. Þeir spiluðu jafnt í Hull, Grimsby
og London á meðan Clash og Sex Pistols
lögðu meiri áherslu á að snobba fyrir fjöl-
miðlum. En þrátt fyrir velgengni mættu
þeir einnig miklu mótlæti og voru slagsmál
nánast daglegt brauð. JJ notfærði sér ka-
ratekunnáttu sína óspart á óvildarmenn
hljómsveitarinnar hvort sem það voru blaða-
menn eða óánægðir áheyrendur. Átti hann
það til að lemja gagnrýnendur sem ekki lík-
aði bandið. Meðal áhangenda sveitarinnar
voru félagar í Hells Angels og fleiri klíkum.
Allt þetta tónleikahald skilaði sér og þeir
náðu hátt á sölulistum þrátt fyrir að fjöl-
miðlar væru þeim ekki hliðhollir og að þeir
fengju litla sem enga spilun í útvarpi. Að
lokinni vel heppnaðri tónleikaferð var aftur
farið í stúdíó, aðeins 4 mánuðum eftir útgáfu
fyrstu plötunnar. Þeir tóku upp plötuna No
More Heroes á fjórtán dögum og kom hún
út haustið 1977. Stranglers komu vel út í
vinsældakönnun Melody Maker í lok ársins.
JJ var valinn bassaleikari ársins og Dave
Greenfield var í öðru sæti yfir hljómborðs-
leikara á eftir Rick Wakeman. Stranglers
voru kosnir þriðja besta tónleikabandið á
eftir Genesis og þeir voru jafnframt kosnir
„bjartasta vonin“.
Árið 1978 fór hljómsveitin í tónleikaferð
um landið og spilaði eingöngu á litlu stöð-
unum sem þeir höfðu verið á áður. Þeim
fannst stóru staðirnir ópersónulegir og vildu
Stranglers og íslenska
Pöbbaband, pönkband, poppband, rokkband?
Hljómsveitin The Stranglers á sér mörg and-
lit. Saga sveitarinnar er skrautleg og geymir
meðal annars 72 tíma heimsókn til Íslands ár-
ið 1978 sem hafði kannski meiri áhrif á land-
ann en margur hyggur. Hér er sagan rakin
án þess að neitt sé dregið undan.
Eftir Jakob
Magnússon
jakobm@ruv.is
The Stranglers í dag JJ Burnel, Dave Greenfield, Paul Roberts, Jet Black og Baz Warne.