Frjáls þjóð - 27.07.1963, Blaðsíða 4

A vinstri spássíu
w ; \ m
í íslenzkum stjórnmálaflokk
um er æðsta flokksvaldið yf-
irleitt mjög sentralíserað:
samandregið á hendur fárra
manna, sem virðast hafa að-
stöðu til að „kjósa“ sjálfa sig
aftur og aftur til æðstu valda
og velja sér vikalipra sam-
Starfsmenn, ráða því, hverjir
sitji valdastólana, hverjir
fari og hverjir komi. Flokks-
lýðræðið er lítið annað en
nafnið tómt. Allt er ákveðið
í toppnum, síðan hóað sam-
an nokkru liði af sýndarástæð
UM FLOKKSVALDIÐ
um til að samþykkja það, sem
fyrirfram er ráðið, hylla leið-
togana og liðka áróðursvél-
ina. Ólýðræðislega samþjöpp
uðu flokksvaldi af þessu tagi
fylgir sú hætta, að því takist
að breyta sjálfu sér í ólýðræð
islega samþjappað ríkisvald,
sem lítt eða ekki hirði um
vilji og þarfir þegnanna og
þurfi samt ekkert að óttast
um völd sín. Hér á landi
stefnir óðfluga í þessa átt,
þrátt fyrir allt lýðræðishjalið.
í bæjarmálum hefur sá helm
ingur þjóðarinnar, sem í höf-
uðstaðnum býr, lengi lotið al-
ræðisvaldi fámennrar flokks-
klíku, sem fyrir fjármuni
gjaldþegnanna hefur smíðað
sér svo öflugt áróðurs- og
valdakerfi, að því verður tæp
lega haggað í bráð. Með fjár-
muni Reykvíkinga og ráð yfir
málefnum þeirra að bakhjalli
er síðan stefnt að sams konar
alræðisvaldi flokksklíkunnar
yfir málefnum þjóðarinnar
allrar, og eftir því sem betur
tekst að búa um valdahnút-
ana, er minna hirt um vilja ó-
breyttra flokksmanna, þings
eða þjóðar.
Allir íslenzkir stjómmála-
flokkar gera þá agakröfu til
flokksfélaganna, að þegar
flokksforystan hefur markað
stefnu í einhverju máli, fram
fylgi flokksmenn henni, jafn-
vel þótt þeir séu henni and-
vígir — og gagnrýni hana
ekki, hvað þá berjist gegn
henni, nema þá innan flokks-
ins (og einnig það er reyndar
illa þokkað). Eigi fólk að
undirgangast slíkan aga, er
ákaflega nauðsynlegt að
tryggja því í staðinn sem full
komnast flokkslýðræði, eink-
anlega lýðræðislega sentralí-
seringu æðsta flokksvaldsins,
sem línumar leggur. Einstein
segir í trúarjátningu sinni, að
reyndar sé nauðsyn, að á-
kveðnir menn annist hugsana-
störfin rétt eins og hver önn-
ur verk, en aldrei megi skerða
rétt fólksins til að velja sér
foringja (og þá auðvitað einn-
ig hafna leiðtogum, sem það
telur ekki hafa staðið í stöðu
sinni). Á þessu eru miklir mis-
brestir í íslenzku stjórnmála-
lífi, og þess vegna er iðulega
hrópandi ósamræmi milli vilja
fólksins, sem flokkinn fyllir,
og breytni flokksleiðtoganna.
Skulu hér aðeins nefnd tvö
dæmi úr Framsóknarflokkn-
um, sem þykist þó vera lýð-
ræðislega gerður og stefna að
lýðræðissamfélagi; 1. hinn
mikli fjöldi hernámsandstæð
inga, sem flokkinn kýs, á mjög
erfitt með að fá að láita skoð
anir sínar í ljós í flokksmál-
gögnum, (sem eru þó gefin
út fyrir fé þessa fólks), en hið
fámenna Varðbergslið getur
vaðið þar uppi eins og því
sýnist. — 2. breytni fram-
sóknarforystunnar er fullkom
lega andstæð yfirlýstum vilja
meirihluta flokksmanna í
grundvallaratriðum eins ogj
hersetumálinu og því, hvort
þjóðin skuli eiga aðild að
stríðsfélagi erlendra kjarn-
orkuvelda eða ekki. Samt
situr Eysteinn í formanns-
stólnum og mun sitja þar eins
lengi og hann lystir.
GILS GUÐMUNDSSON:
r
Leiðari, framh.
um í flokknum. Eina
vígi þeirra nú orðið er
Sósíalistafélag Reykja-
víkur: „hinar 140 fjöl-
skyldur". Þegar þær
höfðu ekki lengur bol-
magn til að halda höfð-
ingja sínum þar við
völd, fundu þær einn
mann nægilega innblás
inn „hinum forna
anda“, til þess að þær
gætu stutt hann til for-
mennsku: Pál Bergþórs
son, veðurfræðing. Eng
án þarf að undra, þó að
hann heyri óskaplegar
4
truflanir í háloftum
tómhyggjunnar, ef talið
berst að íslenzkum veru
leik. En við hérna niðri
á jörðinni verðum engra
truflana vör, heldur eru
skilyrði einmitt hin á-
kjósanlegustu til að
hlusta á slíkan eining-
arboðskap. Og á hann
er mikið hlustað, um
hann er mikið rætt.
Ómur þeirra umræðna
hefur meira að segja
borizt inn í pálskirkju
kreddutrúarmanna, og
því er nú allt í pati uppi
við háaltarið.
Víða er fagurt á Snæfells-
nesi. Ymsir telja fegurst á Búð
um, og finnst mér nú, er ég
stend þar á hraunjaðri við
ósinn, sem það geti vel verið
rétt. Er þó víða á nesinu til-
komumikið landslag, sér-
kennilegt og fagurt.
Búðahraun skagar hér út í
hafið og myndar breitt og all-
stórt nes. Upp úr hrauninu
miðju rís Búðaklettur, eldgíg-
ur, sem myndað hefur hraun
ið á sinni tíð, bunguvaxinn og
litskrúðugur; þar skiptast á
rauðar og brúnar gjallskriður
og grágrænn mosi. í rönd
Búðakletts er Búðahellir,
ekki mjög víður, og þrengist
brátt er inn kemur, svo að
ekki verður í fljótu bragði
komizt í hann. Hefur og
myndazt sú sögn, að undir-
göng séu úr hellinum, allt
suður á Reykjanes. Einhverju
sinni átti sakamaður að hafa
komizt í hellinn. Menn urðu
hans þar varir, söfnuðu liði
og hugðust grípa hann. Mað-
urinn leitaði undan inn eftir
hellinum, svo sem hann mátti,
fann undirgöngin og hélt
eftir þeim óraveg. Um síðir
kom hann upp í hraunhelli
einum á Reykjanesi, og var
þá gullsandur í skóm hans!
Við jaðar Búðahrauns renn
ur Hraunhafnará til sjávar og
myndar breiðan ós, þar sem
hún fellur í hafið. Hét þar
Hraunhöfn til forna. Þar var
eitt sinn gott skipalægi. Bær-
inn á Búðum stendur við
Hraunhafnarós. Þar er nú
sumargistihús. Ósinn er hyl-
djúpur um flóð, og falla sjáv-
arstraumarnir um hraun-
snasirnar, En um fjöru liggja
bátar á þurru í ósnum. —
Þarna innan við ósinn er Gísli
Indriðason að koma upp sil-
ungsrækt sinni. Dreymir hann
stóra drauma um nýjan,
skemmtilegan og arðsaman
atvinpuveg.
Neðan við Búðir skerast
víkur og lón inn í hraunið.
Þar eru hvítir sandar —
skemmtilegasti og bezti sjó-
baðstaður, sem mér er kunn
ugt um á íslandi. Úti fyrir er
opið hafið, ofan við sanclana
algróinn hraunjaðar. Útsýn
til austurs og suðurs er mik-
il allt til jökla í Borgarfirði
og Reykjanesfjalla. En í vestri
gnæfir Snæfellsjökull, fegurri
héðan en af flestum stöðum
öðrum, nálægur, en þó ekki
nær en svo, að hann nýtur sín
til fulls.
Frá Búðum er haldið út í
Breiðuvík, út með Axlar-
hymu, fyrir ofan Axlarhóla.
Þarna, rétt ofan við hraunið
en neðan við hólana, getur
að líta rústir gamals býlis.
Þar var Öxl hin forna, bú-
staður Axlar-Bjarnar, sem víð
kunnur er úr sögn og sögu
vegna illvirkja sinna og
hroðalegs lífláts á Lauga-
brekkuþingi. í hraunjaðrinum
er ígultjörn, þar sem líkin
áttu að hafa fundizt.
Nú blasir við Breiðavíkin,
falleg sveit og grösug. Hér
hafa löngum búið röskir
menn og harðgerir. í Eyr-
byggja sögu eru þeir nefnd-
ir Heiðsynningar, það er þeir,
sem búa sunnan heiðar
(Fróðárheiðar). Vegurinn ligg
ur öm túnið á Knerri, þar
sem í lok 16 aldar bjó auð-
maðurinn Ormur Þorleifsson.
Er talið, að hann hafi átt
alla Breiðuvík, frá Hraun-
hafnará og út að Kambi. Orm-
ur var hörkutól hið mesta, og
þótti ógott að vera leiguliði
hans. Um hann var kveðið:
Enginn er verri
en Ormur á Knerri.
Skammt vestan við Knör
er Kambur, þar sem forðum
bjó Björn Ásbrandsson Breið-
víkingakappi, ástamaðurinn
og skáldið, sem var meiri
vinur húsfreyjunnar á Fróðá
en goðans á Helgafelli, bróð-
ur hennar. Kambsskarð heitir
skemmsta leiðin frá Kambi
yfir til Fróðár. Þá leið fór
Björn bóndi til að hitta Þur-
íði húsfreyju.
Utanvert við Breiðuvík
gnæfir Stapafell við rætur
jökulfjallsins. Það er tilkomu-
mikið fjall, með blásvörtum
skriðum hið neðra, en mikl-
um bergburstum þegar ofar
dregur. Efst gnæfir kletta-
bákn mikið við loft, sér-
kennilegt og stórbrotið.
Á fyrri tíð, þegar Snæfells-
jökull gaus, hafa hraunfoss-
arnir klofnað á Stapafelli.
Önnur hraunkvíslin hefur
runnið niður með fellinu að
innán, niður undir hamra-
belti, sem þar er við sjó fram
og heitir yzti hluti þess Sölva
hamar. Hin hraunkvíslin hef-
ur fallið niður með Stapafelli
utanverðu og allt í sjó fram
milli Arnarstapa og Hellna.
Er sú hraunröst ákaflega úfin
og hrikaleg.
Allt frá Hamraendum í
Breiðuvík og út á Arnarstapa
er standberg með sjónum,
ekki hátt, en víða sérkenni-
legt og fagurt. Falla þar fram
af margir lækir og smáár og
mynda fallega fossa. Heitir
þar á einum stað Þrífyssa.
Stærst er áin Sleggjubeina.
Hún fellur til sjávar í djúpu
gili. Spölkorn upp með henni
í litlum hvammi á eystri bakk
anum, eru rústir af gömlu
býli. Þar hét að Grímsstöð-
um, og var yzti bær í Breiðu-
vík. Þar bjó í nokkur ár skáld-
ið Sigurður Breiðfjörð ásamt
seinni konu sinni, Kristínu
Ulugadóttur. Hér var skáldið
dæmt til hýðingar fyrir fjöl-
kvæni, og í sektir svo háar,
að þau hjón urðu að gefast
upp á búskapnum og flytjast
burtu örsnauð.
Ekkert er nú lengur til
minja um dvöl Sigurðar á
þessum stað, nema vísur hans
og kvæði. Hér hefur skáldið
átt erfiða vist, einkum eftir
að yfirvöldin tóku að sækja
hann heirn í refsingarskyni
Framh. á 6. síðu.
Frjáls þjóð, laugardaginn 27. júli 1963.
Axlarhyrna úr Búðahrauni