Mánudagsblaðið - 22.05.1961, Blaðsíða 2

2
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 22. maí 1961
FÖSTUDAGUR
EMs ÓLAF HANSSON, meimtaskóíakennara
Hjá fornaldarþjóðunum
var föstudagurinn helgaður
goðmögnum frjósemi og ást-
ar. Rómverjar kenndu hann
við ástagyðjuna Venus og
nefndu hann dies Veneris (af
því er dregið vendredi á
frönsku). Forn-Germanir
nefndu daginn frjádag, og
var hann helgaður Frigg, en
stundum skildu menn nafnið
svo, að hann væri kenndur
við Freyju, sem talin var
samsvara Venusi. T Ástralíu
mun dagurinn hafa verið tal
inn dagur ásta, frjósemi og
heilla líkt og hjá suðrænu
fornþjóðunum.
Með kristninni verður ger-
breyting á afstöðu manna til
föstudagsins. Yfir hinn forna
happadag færist ógnþrungin
alvara. Þetta verður auðvit-
að fyrst og fremst af því, að
Kristur var líflátinn á föstu-
degi, en ef til vill að ein-
hverju leyti vegna andúðar
kristinna manna á hátíðis-
degi hinna heiðnu frjósemi-
dýrkenda. Þegar á 4. öld
verður dagurinn að aðaldegi
föstunnar hjá kristnum
mönnum, og í íslenzku út-
rýmdi föstudagsnafnið hinu
forna frjádagsnafni. I Múha-
meðstrú er föstudagurinn
mjög mikilvægur hátíðisdag-
ur.
Frá happadegi
fil óheilladags
Hinn forni helgidagur er
nú víðast hvar í hinum
kristna ’heimi talinn hinn
mesti óheilladagur, þó að hin
forna trú á hann sem happa-
dag skjóti enn upp kollinum
í kristnum löndum. Ríkust er
trúin á hann sem óheilladag
í kaþólskum löndum. Oft er
talið, að það sé ills viti, ef
nýjársdagur er á föstudegi,
árið mun þá verða hið mesta
óhappaár. Sjómenn hafa oft
mestu ótrú á að leggja úr
höfn á föstudegi, ekki sízt,
ef föstudagurinn ber einnig
upp á þrettánda dag mánað-
arins. Þeir trúa því, að skip,
sem leggur á hafið á slíkum
degi muni aldrei ná landi aft-
ur. Víða er það talið hið
mesta ólánsmerki að halda
brúðkaup á föstudegi, þó að
undantekningar séu til frá
þessu. Sá, sem fæddur er á
föstudegi, á oftast að verða
ólánsmaður. Ekki skal setja
á föstudagskálfa frekar en
miðvikudagskálfa, og ekki
skal láta hænu byrja að
liggja á eggjum á föstudegi.
Á illt veit það, að hefjá eitt-
hvert starf á föstudegi. Marg
ir heimskunnir menn hafa
verið smitaðir af þessari þjóð
trú, t. d. Gústaf Adólf, Napó-
leon mikli og Bismarck. Þeir
vildu hvorki leggia til orustu
á föstudegi né undirrita
samninga.
Á miðöldum var sú trú al-
geng, að allir stórviðburðir
veraldarsögunnar hefðu gerzt
á föstudögum. I samræmi við
þetta trúðu menn því, að
heimsendir mundi örugglega
verða á fcstudegi.
Hin fornheiðna trú á
föstudaginn sem heilladag er
þó ekki ennþá útdauð með
öllu í kristnum löndum. Leif
ar slíkrar alþýðutrúar finn-
ast einkum í löndum mót-
mælenda og í grískkaþólsk-
um löndum. Mest ber á þessu
sums staðar í Eystrasalts-
löndunum. Þar heldur fólk
gjarnan brúðkaup á föstu-
dögum og telur það heilla-
vænlegt. Hér skýtur hinn
forni dagur frjósemi og ásta
aftur upp kollinum. Enn
greinilegri er þessi trú hjá
Sígaunum, sem telja föstu-
daginn hinn mesta heilladag,
ekki sízt í sambandi við ásta
mál. Þeir trúa því, að þá
leiki allt í lyndi á ástasvið-
inu, jafnvel þó að róðurinn
sé harla þungur aðra daga
vikunnar. Það er því ekki að
furða þótt Sígaunar velji
föstudaginn til að bera upp
bónorð.
Fösfudagurinn langi
Föstudagurinn langi varð
snemma mikill alvöru- og
sorgardagur í Kristninni.
Hann er þar tengdur ýmsum
tabúhugmyndum, ekki síður
en jólanóttin. Sá, sem tálgar
spýtu á föstudaginn langa, er
brenndur við spónana í víti.
Mikil synd er einnig það að
þvo þvott á þeim degi. Til
eru margar sagnir um það,
að hús hafi sokkið beint nið-
ur til vítis, ef verið var að
dansa þar eða spila á föstu-
daginn langa. Sú trú er víða
til í Evrópu, að það sé alveg
sérstaklega óheillavænlegt að
vera fæddur á föstudaginn
langa, slik börn muni enda
með því að hengja sig. Hér
eru greinileg áhrif frá sög-
unni um Júdas. Sums staðar
þekkist sú trú, að á föstu-
daginn langa gráti öll nátt-
úran. Þetta er forn flökku-
saga, sem þekkist t. d. í sam-
bandi við Baldur og Pan. Þá
eru víða til sögur um það, að
á föstudagínn langa breytist
allt vatn í blóð, en ekki nema
örstutta stund.
Öðruni þræði er einnig til
trú á föstudaginn langa sem
eins konar heilladag. Kemur
þetta fram í sumum tungu-
málum, t. d. gpsku og hol-
lenzku, þar sem hann er kall 1
aður föstudagurinn góði. Dag
urinn er víða talinn sérlega
hentugur til að lækna ýmis
mein. Vatn, sem er ausið á
föstudaginn langa,; hefur
lækningamátt. Þá er það víða
í Þýzkalandi talin allra meina
bót að baða sig úr dögginni
að morgni föstudagsins
langa, en hér á landi er slík
trú tengd Jónsmessunótt eins
og kunnugt er. Egg, sem
hænur verpa á föstudaginn
langa, eru merkilegrar nátt-
úru. Þau eru læknislyf við
mörgum sjúkdómum, og sa
!sem borðar þau, verður
skyggn upp frá því.
Tvískinnungurinn í föstu-
dagstrúnni kemur einnig
fram í sambandi við föstu-
daginn langa. Einnig þar tog
ast á hinar ólíku skoðanir um
daginn sem happadag eða
óheilladag, hin eldgamla
heiðna trú á dag ástargyðj-
unnar og hin alvarlega kristna
skoðun á föstudeginum seru
degi sorgar og óheilla.
Ólafur Hansson.
ÞETTA ER SVEFNSÖFINN
sem />ér hafiS beSiS effir
A%k
Grind teak
Ljós innlög'n í armi
Bólstraður með hinu
nýja undraefni
LISTADUN,
sem er algjör nýjung hér
á landi. — Það gerir
sófann óvenju léttan
í meðförum.
Verð kr. 4720.00.
Veitið athygli
þessum armi.
Verkið lofar
meistarann
Húsgagnaverzlun Austurbæ jar h.f.
Skólavörðustíg 16 — Sími 24620.