Tíminn - 24.10.1970, Blaðsíða 8

3
TÍMINN
LAUGARDAGUR 24. október 1970
Hér í Danmörku er neyzla
vanabindandi eiturefna, svokall
aðra fíknilyfja, að verða vanda-
mál sem yfirvöldin virðast ekki
vita hvennig á að leysa.
í könnun sem gerð var nú
fyrir skömmu hjá 175.000 skóla
nemendum á aldrinum 12—17
ára, kom í ljós að 45.000 höfðu
prófað að reykja hið svokadaða
hash sem virðist vera einna
vinsælast þessara eiturefna, til
að byrja með að minnsta kosti.
Um 7—8000 af þessum 45.000
neyttu efnisins a@ staðaldri, og
þar af voru um 3000 sem neyttu
einnig ann ra og sterkari efna,
svo sem LSD.
Kostnaðaráætlun fyrstu til-
rauna til að koma í veg fyrir
frekari eiturlyfjaneyzlu í land-
inu hljóðar upp á 61.5 milljónir
danskra króna, eða um 720
milljónir íslenzkar.
Knud Thestrup dómsmá'aráð
herra var að því spurður fyrir
stuttu, hvort sala hash verði
gerð frjáls og lögleg í stjórnar-
tíð hans. Thestrup svaraði því
til að svo yrði ekki. Menn hafi
nú séð fram á, að meiri hætta
sé af hashneyzlu en fyrst hafi
verið álitið. Kvaðst hann líta
þannig á að hashreykingar í
stórum stil hljóti að leiða af
sér neyzlu annara sterkari efna.
Taldi hann einnig, að ef gefa
ætti sölu á hash frjálsa í Dan-
mörku, myndi það ,'eiða af sér
miklar deilur við nærliggjandi
lönd.
Og um það er víst enginn á-
greiningur að það er stór póli-
tisk spurning, hvort gefa eigi
sölu hash frjálsa í Danmörku.
Geta Danir leyft sér að gefa
Svavar Björnsson skrifar frá Kaupmannáhöfn:
720 MILLJÓNIR
KRÓNA TIL EITURLYFJA
mmmmm
sölu þessa efnis frjálsa, og gert
með því baráttu annara lárida
gegn eiturlyfjunum milclum
mun erfiðari.
Hættan á að stór hluti ungs
fólks í Danmörku og þá einnig
á öðrum Norðurlötidum verði
eiturlyfjum að bráð er fyrir
hendi, og hættan á að hash-
neyzla leiði til neyzlu sterkari
efna virðist einnig augljis.
Það virðist við fyrstu. sýn
furðulegur hugsunarháttur, að
loks er yfir.völdin hér vöknuðu
upp frammi fyrir þeirri stað-
reynd að eiturlyfjaneyzla er
stórkostlegt og illleysan.’egt
vandamál, var farið að ræða
um að leyfa sölu þessara eitur
efna. En þó átti sú sala að verða
undir mjög sterku eftirliti. En
nú hefur dómsmálaráðherran
'■ sem sagt' ákveðið að til þess
komi ekki á næstumni.
■ •*ii • r ■■
Það er nú ljóst að hashreyk-
ingar í stórum stíl leiða af sér
geðveiki, og læknaskýrsúir
skýra frá að um 10% af þeim
eiturlyfjaneytendum sem lagð-
ir hafa verið á sjúkrahús til
meðhöndlunar hafa verið geð-
veikir, þó misjafnlega mikið
Stjórnsýsla V
Selnsii hluti:
Ábyrgð og skyldtir stjémsýslu
Æ fleiri hluthafar, starfs-
menn og neytendur blandast
í málefni atvinnufyrirtækja,
þannig að stjórasýsla getur
ekki lengar einangrað sig frá
þjóðfélaginu í heild. Hefur
vöxtur iðnaðar og verzlun-
ar haft í för með sér marg-
vísleg tnannleg vandamál, sem
einstaklingar og stofnanir um
heim allan fást við að leysa,
því að bæði blessun og bölvun
fylgir tæknisamfélaginu. Þró-
unarlöndum er fyrir öllu að
læra af biturri reynslu eldri
iðnaðarþjóða, svo að þeim auðn
ist að sneiða hjá helztu hætt-
unum.
Oft verða skyldur stjórn-
sýslu við samfélagið ekki
greindar frá skyldum hennar
gagnvart fyrirtækinu. Þó er um
að ræða þjóðfélagsskyldu sem
slíka. Það leiðir beint af hinu
mikla hlutverki, sem einka-
rekstur gegnir í okkar skipu-
lagi Honum er falið að virkja
framleiðsluöflin og í því skyni
gefið vald yfir auðliadunum,
bæði mannlegum og efnisleg-
um. Sem „persónu að lögum"
er fyrirtæki tryggður eins kon-
ar ódauðlelki, því að það lifir
stofnendur sína og eigendur
lið fram af lið. Þetta leggur
að sjálfsögðu ærna ábyrgð á
atvinnureksturinn og þá, sem
honum stjórna. Það krefst af
þeim þeirrar ögunar, að eigia-
hagsmunir séu látnir víkja,
þegar almenningsheill er i
veði.
Frumskylda stjórnsýslu gagn
vart samfélaginu er að reka
fyrirtæki með ágóða, sem næg-
ir til þess að fleyta því gegnum
hallæri og kreppuskeið. Ef
hún bregzt í því hlutverki, er
gengið á stofninn og fram-
leiðslugetan af þeim sökum
skert. Næsta skrefið er að
tryggja eðlilegan vöxt fyrir-
tækis og þar með aukinn þjóð-
arauð.
Þessi skylda stjórnsýslu er
afdráttarlaus. Undan henni
verður ekki skorazt. Hluthafar
kunna r.t.v. að geta bjargað
sínu skinni með þvi að selja
bréf sín, ef illa gengur. En
þjóðfélagið situr uppi með fyr-
irtækið og verður endanlega
að taka á sig tap þess, ef það
ber sig ekki, — eða hnignun-
ina, ef því lánast ekki að efl
ast og endurnýjast.
Önnur veigamikil þjóðfélags
skylda stjórnsýslu er að vinna
gegn annmörkum hagsveiflunn
ar. Á tímum stóriðju og sjálf
virkni verður þetta brýn nauð
syn. Skv. þessu ber fyrirtækj-
um að miða fjárfestingu og
aðra eyðslu og útgjöld við efna
hagsástand á hverjum tíma,
þannig að dragi úr verðþenslu,
þegar sveiflan er á leið upp,
en úr samdrætti og atvinnu-
leysi, þegar lægð nálgast Þetta
er yfirlýst stefna opinberrar
stjórnsýslu í flestum lýðræðis-
ríkjucn, en náin samvinna við
einkafyrirtæki þarf að koma
til, ef fullur árangur á að nást
— og sagan frá árunum eftir
1930 á ekki að gerast aftur.
Ríkisvaldið eitt megnar ekki að
tryggja efnahagsjafnvægi og
næga atvinnu fyrir alla. Á valdi
fyrirtækjanna er og að sjá um
æskilega fjölbreytni og staðar-
lega dreifingu iðnaðar til þess
að treysta enn betur grunn
hagkerfisins.
Samfélagið lætur sig nú á
tímum miklu varða ýrnis atriði,
er áður fóru fyrir ofan garð og
neðan Má þai nefna útlit verk-
smiðju. hreimæti, þjónustu, orð
stír út á við, jafnvel hegðunar-
venjur starfsliðsins. Getur
stjórnsýsla ekki virt slíkt sjón-
armið að vettugi, heldur verður
hún að aðlagast félagshyggju'
og siðalögmálum umhverfisins
Þannig nægir ekki að fá verka
mönnum oeztu aðstöðu og skil-
yrði á vinnustað. Horfa verður
á hið mannlega vandamál í
heild. Hver eru t.d. áhrif
óregiulegs vinnutíma á maka
og börn, máltíðir þeirra, svefn-
tíma og raunar allt daglegt
líf?
Stjórnsýsla má ekki krefjast
of tnikillar undirgefni af mönn
um sínum. Fyrirtæki getur
ekki með neinum rétti orðið
heimili eða trúfélag einstak-
lings, enda er hann aðeins
tengdur því með sjálfviljug-
um, uppsegjanlegum satnningi.
í okkar frjálsa þjóðfélagi telst
hver þegn til margra ólíkra
stofnana. Enginn þeirra getur
heimtað hann eða tíma hans
allan. í því felst einmitt styrk-
ur þjóðfélagsins. Hneigð sumra
fyrirtækja til þess að seilast
inn á svið einkamála er væg-
ast sagt hæpin. Með því að
reisa starfsliði tómstundasali,
leikvelli, sumarbústaði og ann-
að í þeim dúr, efnir atvinnu-
reksturinn til vafasamrar
keppni við t.d. kirkju, stéttar
samtök, stjórnmálaflokka eða
jafnvel sveitar- og bæjarfélög.
sem megna e.t.v. ekki að veita
borgurunum slík fríðindi
í fáum orðum sagt ætti
stjórnsýsla að vega og meta
hverja meirihattar gerð sína og
athöfn beim áhrifum, sem hún
kann að hafa á samfélagið
Hollt er að spyrja: Hver verða
viðbrögðin gagnvart þessari
framkvæmd'’ Stuðlar hún að
almenningsheíll. eflir hún kerf
i®, sem við 1: :um við. styrk þess
og stöðugleika?
Sem dæmi um viðskipta-
venjur stjórnsýslu, er vekja
eftir því hve langt leiddir þeir
hafa verið í neyzlunni.
Þá er einnig ljóst að hash-
neyzla getur leitt til verknaða
sem ekki verða aftur teknir, og
hafa nú á síðustu vikum verið
framin fjögur morð af ungling
um undir áhrifum eiturlyfja.
Margar aðferðir munu r- ,_ð-
ar ti? að afla efnanna og vakti
það mikla athygli nú fyrir
stuttu, er það wppgötvaðist að
ungur maður hnfði ræktað hash
í garðinum heima hjá sér. Og
svo þegar leiða átti þennan
unga mann fyrir dómstólana,
kom í Ijós, að engar lágagrein-
ar voru til sem gerðu ráð fyrir
þessum möguleika, og því var
manninum sleppt, eti uppskeran
gerð upptæk. Það eru sem sagt
víðar götótt lög en á íslandi.
Þeir menn, sem leggja fyrir
sig þá miður æskilegu atvinnu
að selja eiturlyf, vinna mjög
vef saman og hafa samtök með
sér víða um landið, að því er
Holger Voldby yfirlæknir við
ríkisspítalaiin í Risskov sagði
í viðtali fyrir skömmu.
Og nú hafa þessir menn á-
kveðið alð 'útbreiða neyzlu her-
oins hér í Danmörku, og þá
grípa þeir til þess ráðs að hafa
ekkert annað á boðstólum en
heroin, og selja hvern vindling
á sem svarar 250,00 íslenzkum
krónum.
Sagði Holger Voldby að hann
efaðist um að heroin yúði mjög
útbreitt hér vegna þess hve
dýrt það væri. En það væri
mjög vanabindandi og þyrfti
því ekki að neyta þess nema í
mjög fá skipti tií að verða háð-
ur því.
Og nú standa Danir frammi
fyrir þeiirri stalðreynd, að fjórði
hver unglingur á skólaskyldu-
aldri hefur einhvem tíma neytt
eiturlyfja. Og þeir eiga án efa
langa og erfiða baráttu fyrir
höndum að uppræta þennan vá-
gest sem fer nú sem eldur í
sinu um hinn vestræna heim.
andúð almennings, má nefna
þann hátt ýmissa fyrirtækja,
að ráða eingöngu háskólamennt
aða menn í forstjórastöður.
Það lokar veginum fyrir undir
mönnum, sem vilja vinna sig
með ástundun og samvizku
semi upp metorðastigann. Sama
gegnir um þá aðferð sumra
stjórnenda ,að visa frá eldri
mönnum, er sækja um starfa,
og mönnum, sem eru að ein-
hverju leyti fatlaðír eða ekki
fullkomlega verkfærir. Hver
yrði afleiðingin, ef allir tækju
þessa afstöðu? Þjóðarauður
myndi minnka, en stéttamis-
klíð vaxa.
Ábyrgð og vald fer saman.
í skattamálum gæti stjórnsýsla
látið til sín taka, svo að um
munaði, og komið miklu góðu
'■.il leiðar. Við búum á því sviði
við óþjála og rangláta löggjöf,
sem jafnvel örvar og varðlaun-
ar skakka eyðslustefnu fyrir-
tækja og einstaklinga. En ekki
tjáir að hamra stöðugt á því
einu. að skattana þurfi að
iækka Finna verður kerfi, sem
sættir tvö sjónarmið: (lú
Tryggir -íkinu nægilegar tekj-
ur tii nauðsynlegra félagsút-
gjalda ag hagstjórnar innan
ramma sparsemi, og (2) skilur
um leið eftir hóflegt svigrúm
•yrir appbysgingu og vöxt at-
'tnnuveganna
Niðurstaðan verður hér, að
þióðfélagsskylda stjórnsýslu
mvndi npzt af hendi leyst með
því að gera það, sem horfir
til almenningsheilla, að hags-
munamáli fyrirtækisins sjálfs.
M.G.