Tíminn - 02.09.1979, Blaðsíða 9

Sunnudagur 2. september 1979.
9
Þórarinn Þórarinsson:
ísland og Jan Mayen
Jan Mayen
Þar sem mikiö hefur verið
rætt um Jan Mayen aö undan-
fórnu, finnst mér ekki óeölilegt
aö rifjauppefni greinar, sem ég
skrifaöi um þessi mál 29. októ-
ber í fyrra aö loknum fundi haf-
réttarráöstefnunnar þá. Efni
greinarinnar er enn aö mestu i
fullu gildi, og getur orðið til
skýringar í sambandi viö þær
umræöur, sem ntt fara fram um
Jan Mayen-máliö.
Saga Jan Mayen var i grein-
inni rakin á þennan hátt:
„Jan Mayen ereyja, sem hef-
ur oröið til viö mikií eldsum-
brot.Httnristtr 2000-3000 m dýpi
og nær hæsti tindur hennar
nokkru meiri hæö en öræfajök-
ull. Eyjan er um 380 ferkm. aö
flatarmáli. Fyrst fara sögur af
henni í byrjun 17. aldar, en yfir-
leitt mun taliö aö Hollendingur-
inn, sem httn dregur nafn af,
hafi fundiö hana 1614, en hann
stjórnaði þá hvalveiöileiöangri i
Noröurhöfum. Hollendingar
munu hafa gert tilraunir til að
koma þar upp hvalbækistööv-
um, en gáfust fljótt upp viö þaö.
Þeir hættu stuttu siðar hval-
veiðum á þessum slóðum. Siöan
fara ekki sögur af Jan Mayen
fýrr en á 19. öld, en þá fóru
Norðmenn aö stunda selveiöar i
nágrenni hennar. Arið 1921
reisti norskur maöur veöurat-
hugunarstöö á Jan Mayen meö
aðstoð norska rikisins og var
þaö gert i þágu selveiöimanna.
Norska rikiö tók viö rekstri
stöövarinnar ári siöar. Meö
konunglegri tilskipun 8. mai
1929 lýstu norsk stjórnvöld yfir
þvi, að Jan Mayen heyröi undir
norsk yfirráö og meö annarri
tilskipun frá 27. febrúar 1930 var
lýstyfirþvi, aö httn væri hluti af
Noregi. Ariö 1955 var lýst yfir
fjögurra milna landhelgi við
Jan Mayen.
A Jan Mayen hefur aldrei ver-
ið neinn atvinnurekstur, þvi aö
rekstur loftskeytastöövar heyr-
ir tæpast undir þaö. Þar hafa
ekki fundizt nein náttttruauðæfi.
Hafnleysi er nær algert. Vetur
eru mjög kaldir og stormasam-
ir. Engar likurbenda til, aö föst
búseta verði á Jan Mayen,
byggð á auöæfum, sem er þar aö
finna eða i nánd hennar”.
JanMayen og
200 milurnar
„Þegar Norömenn innlimuðu
Jan Mayen fýrir tæpum 50 ár-
um, var þaö látiö afskiptalaust
af öörum þjóöum, sem töldu
eyna verölausa, en mátu rekst-
ur norsku veöurathugunar-
stöðvarinnar. Meö tilliti til
reksturs stöövarinnar, sætti þaö
heldur ekki mótmælum, þegar
Norömenn lýstu yfir fjögurra
mllna landhelgi. Þetta geröist
áöur en hugtök eins og efna-
hagslögsaga kom til sögunnar.
Heföu menn átt von á þvi, aö
innlimun Jan Mayen gætitryggt
Norömönnum efnahagsleg yfir-
ráö á stóru hafsvæöi, myndu
viöbrögö annarra þjóöa tvi-
mælalaust hafa oröið önnur.
Þar sem vegaiengdin milli Is-
lands og Jan Mayen er mun
minni en 400 milur, kom þaö til
álita, þegar fiskveiöilögsaga Is-
lands var færö ttt i 200 mflur,
hvort taka bæri tillit til Jan
Mayen á þann veg, aö miöa viö
miölinumilli hennarog Islands,
eins og gert var I sambandi viö
Færeyjar. Niðurstaöan varö sú,
aö ákveöiö var aö færa ttt I 200
milur á svæöinu milli Islands og
Jan Mayen og þar meö áréttað,
aö Islendingar teldu Jan Mayen
ekki eiga rétt til miölinu. Hins
vegar var ákveöiö aö fresta um
stundarsakir aö framfylgja á-
kvæöum fiskveiðilandhelgis-
reglugeröarinnar á svæöinu
milli 200 milna markanna og
miöllnumarkanna milli Islands
ogJan Mayen. Þettavar gert af
tillitssemi viö Norömenn, sem
hélduþá fastfram miðlinukenn-
ingunni i deilum viö Rússa og
töldu sér óhag aö þvi, ef íslend-
ingar höfnuöu henni meö öllu.
Meöal þeirra tslendinga, sem
um þetta fjölluöu, var þó nokkur
ágreiningur um þetta, þótt þetta
yröi niöurstaöan”.
Meö landhelgislögunum, sem
sett voru á þingi sl. vetur, er
réttur Islands til 200 mllna
marka milli Islands og Jan
Mayen gerður ótviræöur og felld
niöur sú undanþága, sem áöur
gilti um hið svonefnda „gráa
svæði” innan islenzku fiskveiði-
lögsögunnar.
Hvaða rétt á
Jan Mayen?
I greininni frá 29. október i
fýrra er svo vikið aö hugsanleg-
um réttindum Jan Mayen til
fiskveiðilögsögu og efnahags-
lögsögu. Um þaö sagöi á þessa
leiö:
„Eins og ástatt er um þessar
mundir, leikur mitóll vafi á,
hver sé eöa veröi réttur Jan
Mayen til fiskveiöilögsögu eða
efnahagslögsögu. 1 121. grein
uppkastsins, sem hafréttarráð-
stefnan fjallar um, er eyjum
ætlað aö fá landhelgi og efna-
hagslögsögu, en hins vegar ekki
klettum, sem „eru mönnum ó-
byggilegir og hafa ekki' sjálf-
stætt efnahagslif”. Spurningin
er, hvort þetta nær ekki til Jan
Mayen, þótt httn sé meira en
klettur, þar sem hún hefur ekki
neitt sjálfstætt efnahagslif. Ell-
efu riki hafa flutt tillögu um, aö
þetta útilokunarákvæöi nái ekki
aðeins til kletta heldur einnig til
minni eyja og myndi þá Jan
Mayen vafalltið flokkast undir
þetta ákvæöi. Enn er ekki séö,
hvernig deilunni um þetta lykt-
En hvernig sem þessi deila
leysist, er þaö nokkurn veginn
ótvirætt, að samkvæmt 74. grein
uppkastsins myndi Jan Mayen
ekki fá miðlinurétt gagnvart Is-
landi, þótt hún fengi rétt til
efnahagslögsögu. Þótt enn sé
nokkur deila um 74. greinina,
má búast viö, aö httn veröi sam-
þykkt óbreytt eöa án teljandi
efnisbreytingar. Greinin fjallar
um, hvernig ákveöa skuli mörk
efnahagslögsögu, þegar
skemmra er en 400 milur milli
landa. Þar eru nefnd ýmis at-
riöi sem til greina komi viö slika
ákvörðun, eins og t.d. miölina,
en fyrst er nefnt, aö hér skuli
fariö eftir sanngirnissjónarmiö-
um. Þaðliggur i augum uppi, ef
nokkurrar sanngirni er gætt, aö
eyöieyja, þar sem ekkert at-
vinnulif er ogengir ibúar tengd-
ir þvi, hefur ekki sama sann-
girnisrétt ogstórteyland, byggt
þjóð, sem byggir afkomu sina
að miklu leyti á sjávarútvegi.
Þegar þetta er athugað, veröur
aö telja algerlega (Siugsandi, aö
Norömenn krefjist miðlinurétt-
inda fyrir Jan Mayen gagnvart
Islandi”.
Siöan þetta var skrifað 29
október I fyrra hefur engin
brejtting oröiö hvaö þetta snert-
ir á uppkastinu, sem liggur fyrir
hafréttarráöstefnunni, og á-
greiningurinn, sem rikir um
eyjar, helzt enn óbreyttur.
Spitzbergen
„I sambandi viö þaö, hvort
Jan Mayen á rétt til efnahags-
lögsögu, kemur ekki sizt til at-
hugunar stt stefna, sem Norö-
menn hafa sjálfir mótaö I sam-
bandi viö Spitzbergen (Sval
baröa). — Norömenn halda þvi
fram, aö Spitzbergen eigi engin
réttindi til efnahagslögsögu,
sökum þess að httn sé á land-
grunni Noregs. Þau auðæfi, sem
j>

sé að finna i hafsbotninum um-
hverfis Spitzbergen, tilheyri þvi
Noregi einum. Ef Spitzbergen
fengi sérstaka efnahagslögsögu,
myndu þau riki, sem stóöu aö
Spitzbergensamningnum á sin-
um tima, eiga sama rétt til nýt-
ingar á auðæfum þar og Norö-
menn.
Hér skal ekki lagöur dómur á
þaö, hvort sú kenning Norö-
manna fái staöizt, að Spitzberg-
en eigi ekki rétt til sérstakrar
efnahagslögsögu af framan-
greindum ástæöum. En sé httn
rétt, fellur einnig niöur réttur
Jan Mayen til sérstakrar efna-
hagslögsögu. Eins og Eyjólfur
Konráö Jónsson bendir á i
greinargerð fyrir Jan May-
en-tillögu sinni (þessi tillaga lá
þá fyrir Alþing-), mun Jan May-
en teljast á landgrunni Islands,
og Island ætti samkvæmt fram-
angreindri kenningu aö eiga rétt
til auöæfa hafsbotnsins þar”.
Rétt er aö geta þess, aö Norö-
menn telj a Spitzbergen hafa rétt
til vissrar fiskveiöilögsögu, þótt
hún hafi ekki rétt til efnahags-
lögsögu og hafa þeir þvi gripið
tii vissra fiskverndaraögerða á
svæöinu umhverfis Spitzbergen.
Deilan um
landgrunnið
„Arekstrar þeir, sem gætu
risiö milli Noregs og Islands
snerta miklu meira hafsbotns-
réttindi en fiskveiðiréttindi. Ef
Norömenn fallast á, að ísland
eigi samkvæmt sanngirnissjón-
armiöum rétt til 200 milna fisk-
veiöilögsögu á svæöinu milli Is-
lands og Jan Mayen, skiptir Is-
lendinga minna máli, þótt Jan
Mayen fái rétt til fiskveiðilög-
sögu allt aö 200 mflna mörkum
islenzku fiskveiöilögsögunnar.
Island getur samkvæmt nýju
hafréttarreglunni ekki fengiö
meira en 200 milna fiskveiðilög-
sögu. Ef Jan Mayen fengi ekki
viðurkennd fiskveiöilögsögu-
réttindi, myndi svæöið um-
menn og málefni
hverfis Jan Mayen veröa al-
þjóölegt, og Islendingar þyrftu
þá aösemja viö alþjóðlega aöila
um fiskverndarmál á þvi svæöi.
Sennilega væri ekki lakara fyrir
þáaösemja viö Norömenneina.
Um hafsbotnsréttindi gildir
þetta ööru máli. Samkvæmt 76.
grein og 77. grein uppkastsins,
sem hafréttarráöstefnan fjallar
um, eiga strandrikin rétt til nýt-
ingar á botnauöæfum þess hluta
landgrunnsins, sem nær út fyrir
200 milna efnahagslögsöguna.
Enn er hins vegar eftir aö á-
kveöa hver mörk landgrunnsins
skuli vera, sem þessi réttur
strandrikisins nær til.
Þaö er hér, sem hagsmunir
tslands og Noregs gætu helzt
rekizt á, ef Norömenn gerðu
kröfu til fullrar efnahagslög-
sögu fyrir Jan Mayen. Efna-
hagslögsaga Jan Mayen gæti þá
náð til landgrunnssvæöis, sem
lsland ætti tilkall til utan 200
milna efnahagslögsögu sinnar.
Margt bendir til aö talsverö set-
lög, þar sem oliu gæti veriö aö
finna, séu á þvi svæöi, sem hér
gæti oröið deilt um”.
Samleið um
fiskvernd
Iframhaldi af þessu, var taliö
eölilegt að Norömenn og íslend-
ingar byrjuðu viöræöur um
þessi mál. Sföan sagöi:
„Fyrir allra hluta sakir væri
æskilegast, aö Norömenn færu
sér hægt I þessum málum og
gripu ekki til aðgerða, sem gætu
spillt sambúð þeirra og Islend-
inga, t.d. meö þvi aö tilkynna
miölinu milli tslands og Jan
Mayen eöa meö þvi aö taka sér
þarefnahagslögsögu, sem gengi
á landgrunnsréttindi Islands.
ööru máli gilti, ef þeir gripu
til fiskverndaraögeröa, likt og
þeir hafa gert viö Spitzbergen.
Þar gætu þeir og tslendingar átt
samleiö”.
Aö verulegu leyti er hér kom-
izt aö svipaöri niöurstööu og
Gunnar G. Schram kemst aö i
grein, sem hann birti i Mbl. 15.
ág. siðastl. Þar mótmælir hann
harölega ráðagerðum Norö-
manna um efnahagslögsögu við
Jan Mayen, en telur hins vegar,
að fremur mætti fallast á fisk-
verndarlögsögu Norðmanna
umhverfis eyna til aö koma i
veg fyrir, að þar veiddu aörar
þjóöir en Norömenn og tslend-
ingar, nema meö sérstökum
heimildum : „Slik lögsaga á haf-
inu”, segir Gunnar G. Schram,
„utan efnahagslögsögu Islands,
myndi aðeins taka til fiskveiöa
og þvr ekki takmarka eða
skeröa neitt hafsbotnsréttindi
Islendinga”.
Styrkið Tímann
Fyllið út þennan seðil og sendið til Tímans
i pósthólf 370, Reykjavík

Eg undirritaður vil styrkja Tímann með
því að greiða i aukaáskrift
□ heila □ hálfa á máUUÖÍ
Nafn ___________________________________
Heimilisf.
Sfmi