Ísafold - 28.06.1899, Blaðsíða 1

ISAFOLD.
Reykjavík, miðvikudaginn 28. júní 1899.
A'eiriur ut. ýmist einu sinni e<5a
tvisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/s doll.; borgist fyrir miöjan
júlí (erlendis fyrir fram).
XXYI. árg.
Forngripasafnopiömvd.og ld. kl.ll—12.
Landnbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 12—2, annar
gæzlustjóri 12—1.
Land.sbokasafn opið hvern virkan dag
fel. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Póstskipið Botnia væntanl. fsd. 30. þ m.
Póstskipið Vesta fer 2. júli (umhv. landið).
xtx1x+x11xtx11xtx11x+xlix+x11xlx1x+>..xtx..xtA.NA.,xt>..xtxi
Innlendiir iðnaður.
Klæðaverksmiðj ur.
Eftir
Aðalstein Halldórsson.
II.
f)ú er kemur til einstakra greina iðn-
aðarins, verður ullariðnaðurinn fyrst
fyrir, enda ætlaði eg sérstaklega að
gera hann að umtalsefni.
Árið 1896 var alls flutt út úr land-
inu 1,740,399 pd. af ull, og hún seld
fyrir 1,090,866 krónur, eða tæpa 63
aura pundið að meðaltali, og nú sem
stendur má hún heita því nær óselj-
andi.
Ef vér vinnum sjálfir þessa ull, get-
um vér vafalaust gert hana þrisvar
sinnum arðmeiri, og er þó lítið í lagt.
þetta látum vér ógert; en í þess
stað kaupum vér árlega frá öðrum
löndum alls konar álnavöru og tilbú-
inn fatnað fyrir allt að í miljón króna,
eins og áður er getið.
Ef ullin væri unnin í landinu sjálfu
ætti þessi gjaldgrein að hverfa að
miklu leyti, því bæði ættu menn að
nota meiri ullarklæði til fatnaðar og
það, sem óhjákvæmilegt er að kaupa
af bómullar- og hörvefnaði, ættum vér
að vinna sjálfir. f>etta gera t. d. Dan-
ir; þeir flytja inn ógrynni af bómull-
ar- og hörgarni á ári hverju, og hafa
stórar verksmiðjur til að vefa það;
það ættum vér einnig að gera; það
gæti veitt mörgum mönnum atvinnu.
Eólk er eins og ósjálfrátt farið að
finna til þess, hve óbærilegur skortur
er á innlendum ullariðnaði með vélum,
og sést það bezt á því, hve mikið er
farið að senda af ull í hinar norsku
verksmiðjur. |>eir finna það þó, að
betra og ódýrara er að líta vinna úr
sinni eigin ull en að kaupa alt frá
útlöndum. En sárt er þó fyrir jafn-
litla og efnalausa þjóð, eins og oss,
að sjá á eftir alt að því hundrað þús-
und krónum í glærum peningum, sem
vér borgum Norðmönnum í verkalaun,
þegar öll viðskifti hór heima mega
heita lítt kleif fyrir peningaleysi, og
sannarlega væri oss þörf á að fara að
hugsa eftir því, að losast við þessi út-
gjöld.
Nú á sfðari árum hafa verið stofn-
aðar tóvélar á nokkrum stöðum í land-
inu, og getur sú byrjun verið góður
vísir til annars meira, ef skynsamlega
er farið að. (þar sem hér eru nefnd-
ar tóvólar, er alt af átt við það sem
Danir og Norðmenn kalla »Uldspinderi«,
»Bondespinderi« eða »Lejespinderi«.
Klæðaverksmiðju kalla eg það, þegar
um fullkomna klæðagerð er að ræða).
Af þeim má þegar margt læra, sem
að líkindum hefðí verið keypt alt of
dýrt, ef í stórt hefði verið ráðist í
fyrstu. |>að hefir t. d. verið vafi á
því, hvort hægt væri að nota kalt vatn
á vetrum fyrir frosti og ruðningum, og
margir hafa fullyrt, að það væri alls
eigi hægt. Reynslan hefir nú þegar
ljóslega sýnt, að þó það á sumum
stöðum geti verið nokkurum erfiðleikum
bundið fyrst í stað, þá þarf þetta alls
eigi að verða til fyrirstöðu, þegar búið
er að læra hin réttu tök á því.
þessar litlu tóvélar hafa þegar opn-
að augu almennings fyrir því, að nota
svona lagaðar stofnanir, og enn frem-
ur hafa þær gefið tilefni til þess, að
stöku maður hefir dálítið kynt sér
þennan iðnað erlendis, svo aðnúættu
menn fremur að sjá, hvers við þarf,
til þess að koma þess konar fyrir:
tækjum á fót í meira mæli. þær hafa
því undirbúið annað meira, og því að
nokkru leyti rutt því braut.
Eg skal geta þess, að í Eyafjarðar-
sýslu voru skoðanir manna mjög skift-
ar um það leyti, sem verið var að
koma upp tóvinnuvélunum við Glerá.
Sumir vildu þegar koma upp verk-
smiðju, sem gæti unnið ullina í dúka.
þeir sögðu, að fyrirtæki þetta, eins og
það er nú, væri hvorki heilt né hálft.
Aðrir vildu byrja eins og gjört var, og
færa sig svo smámsaman upp á markið,
ef þetta gengi vel. Mín sannfæring
er, að það sé hin mesta hepni, að eigi
var hrapað að þessu máli svo fljótt,
heldur að eins byrjað eins og hér var
gert. Tveggja ára reynsla er ekki
langur tími; en þó hafa þessi ár kent
oss svo margt og mikið, að margfalt
meiri líkur eru nú til þess en áður,
að vér getum nú ráðist í meira.
f>að er rétt að sumu leyti, að tóvél-
ar (Uldspinderi) eru hvorki »heilt né
hálft«, þar eð þær geta eigi framleitt
fullunninn varning. En eigi að síður
eru þær þó nauðsynlegar og sjálfsagð-
ar, til að lótta undir heimilisiðnaðin-
um og bæta hann; en alt verður þó
að vera einhverjum takmörkum bund-
ið, ef vel á að fara, og mun eg minn-
ast nánara á þetta áður en eg lýk
mínu máli.
f>ar sem flest er í bernsku, eins og
enn er hjá oss, er réttara aó byrja í
smáum stfl í fyrstu, en færa sig svo
smámsaman upp á skaftið. þetta
hafa aðrir gert, og margar af þeim
verksmiðjum, sem nú eru orðnar afar-
stórar, hafa upphaflega byrjað á mjög
litlu. Nefna má til dæmis Aalgaards-
verksmiðjur í Norvegi; þar vinna nú
300 manna dag hvern. Margir land-
ar vorir hafa töluverð viðskifti við
þessar verksmiðjur, og get eg því í-
myndað mér að þeir hafi gaman af að
heyra, hvernig þær eru á stofn komn-
ar; eg vil því í sem fæstum orðum
segja hér frá því. (SjáNorsk Industri
i Text og Billeder. Textindustrien, 3.
Hefte).
Sá sem komið hefir þessari verk-
smiðju á legg og er að mestu Ieyti eig-
andi þeirra, heitir Ole Nilsen, og er
af fátæku fólki kominn. Á ungum
aldri fór hann til Stafangurs með tvær
hendur tómur, til þess að nema litun-
ariðn. Að loknum námstíma sínum
var hann búinn að draga saman 100
norska dali (400 kr.) og settist að sem
litari í Sandnæs. þ>essi höfuðstóll hans
var ekki stór, en Nilsen barst ekki
mikið á. þeim mun meira var þrek
hans, sparsemi, atorka og iðjusemi.
Ávextirnir komu líka brátt í ljós, því
að fám árum liðnum var litunariðn
hans orðin aðal-litunarverksmiðja bæj-
arins. Nilsen hafði allan hugann á
því, að afla sér þekkingar á iðn sinni,
og bæta hana og fullkomna sem mest,
og í því skyni tók hann sænska litun-
arsveina í þjónustu sína, er* honum
gafst færi til. Árið 1869 sagði einn
þessi sænski Iitari honum frá því, að
litarar í Svíþjóð hefðu stundum tóvél-
ar (Spinderi) jafnframt litunarverk-
smiðju sinni til þess að kemba og
spinná fyrir bændur í nágrenninu.
Nilsen greip strax þessa hugmynd feg-
ins hendi, og slepti henni ekki fram-
ar. Hann ferðaðist nú til Svfþjóðar
og keypti þar gamlar vélar: 1 hand-
spunavél, 2 kembivélar og 1 greiðslu-
vél, og voru þær að mestu leyti gerð-
ar af tré, og þannig úr garði gerðar,
að nú á tímum mundi enginn maður
láta sér koma til hugar að nota slík
áhöld. Kembivélarnar og greiðsluvélin
voru hreyfðar með hestafli, og gekk
það alt mjög stirt, því ýmist fór hest-
urinn of fljótt eða of seint. Aflið var
og mikils til of lítið, og urðu því vél-
arnar að ganga til skiftis. þær unnu
mest 24 pd. á dag. Nilsen sá brátt,
að þetta var ófært, og að bráðnauð-
synlegt var að hafa annað hreyfiafl.
Vorið 1870 keypti hann því einn fpss-
inn við Aalgaard í Gjæsdal, hér um bil
13 rastir frá Sandnesi.
Við tóvélarnar í Sandnesi unnu 5
menn, og var einn þeirra elzti souur
Nilsens, Nils að nafni. Hann flutti
sig nú til Aalgaard með vélarnar frá
Sandnesi og tók að vinna þar með 6
mönnum síðari hluta maímánaðar 1870.
jpá um vorið fór Ö. Nilsen til Svíþjóð-
ar í annað sinn að kaupa vélar og
kom með 3 kembivélar, þriðjungi stærri
aflspunavél en áður, lókembivól og ló-
skurðarvél, alt brúkaðar vélar. Óllu
var nú komið fyrir á sem einfaldast-
an hátt og kostnaðarminstan, því
engum kom enn til hugar, að hér yrði
nokkurn tíma um neitt annað að tefla
en litla tóvélastofnun (Bondespinderi).
Var því að eins komið upp einu húsi,
og var verkstæðið niðri, en á loftinu
hafði verkafólkið íbúð sína.
Fyrirtæki þetta átti í öndverðu við
að stríða ýmsar firrur og hleypidóma.
Sumir voru hræddir um, að ullin létt-
ist meira en góðu hófi gegndi, að öllu
yrði ruglað saman, svo að eigendurn-
ir fengju ekki sína réttu ull aftur, og
það, sem unnið væri í vélunum, væri
ónýtara en það, sem unnið væri með
höndunum, og margt því um líkt.
þessu er enginn vandi að trúa; þeir,
sem eru við slíkar stofnanir fá vana-
lega laun sín helzt úti látin 1 þess
kyns vöru.
Fyrirtæki þetta blómgaðist nú ár
frá ári og var alt af verið að smá-
bæta við vélum; en ekki var þó enn
ráðist f að kaupa nýar vélar.
Árið 1874varkomið upp í Gjæsadaltó-
vélum af hlutafélagi, er stofnaðist í því
skyni. þetta þótti O.Nilsen ískyggilegur
keppinautur, og er hann sá að alvara
var í fyrirtækinu, bauð hann þeim að
vera í félagi, og var tilboð hans þegar
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
ntgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Atwturstrœti 8.
43. blað.
þegið. Félagið hafði nú 60,000 króna
höfuðstól, er skiftist í 300 hluti, og
átti Nitaen helming þeirra.
Um þjóðminningarhátiðina
i sumar.
I 40. blaði ísafoldar er minst á
þjóðminningarhátíðina í sumar og sköru-
lega hvatt til að halda hana með
tilhlýðilegum hátíðabrigðum. Vér vilj-
um minnast dálítið frekar á það
mál.
Væri nokkurn tíma ástæða fyrir oss
til að halda þjóðminningarhátíð, þá
er það einmitt nú, er 25 ár eru liðin
frá því er vér héldum þjóðhátíð vora
í minningu þess, að land vort hafðí
verið bygt í þúsund ár.
Vitaskuld er, að árferði er fremur
erfitt nú sem stendur, en engum
skynsömum manni mun detta í hug
að láta slíkt á sér festa, því erfið ár
höfum vér áður átt, en úr ræzt, og
svo mun aftur verða. þess er enn
fremur að geta, að stjórnarskrá sú,
er vér höfum nú, ersvo allsendis ónóg,
og vér þráum mjög bót þar á; en hins
vegar verður því ekki neitað, eins og
skýrt er tekið fram í áðurnefndri grein í
lsafold, hve stórkostlegur munur er
á stjórn vorri nú, frá því sem var, er
alþingi var að eins ráðgefandi, enda
dylst engum, sem augun hefir opin,
hve mikið hefir verið starfað í fram-
faraátt á þessum aldarfjórðungi, frá
því er vér fengum hana. þegar þess
ennfremur er gætt, að Reykjavík er
sá staður á landi hér, sem fyrst var
numin og fyrst hafin bygð á, þá er
ætlandi, að Reykvíkingar sýni nú rögg
á sér og haldi þá þjóðminningu, er
tækifærinu sé samboðin, þar sem nú
einnig þetta ár er hið síðasta á þess-
ari öld, er reglulegt alþingi kemur
saman.
Vér vitum og til þess, að það hefir
komið til orða meðal ýmsra manna,
að nú í sumar bæri að halda venju
fremur veglega þjóðminningarhátíð, þó
ekki hafi það komið beinlínis til opin-
berrar umræðu, og virðast menn, sem
eðlilegt er, gjarna vilja hafa einhver
sérstakleg hátíðabrigði.
En hver ættu þau þá að vera?
Ymislegt má að vísu til finna, og
það fleira en eitt; en vér viljum sér-
staklega benda á eitt atriði, og það er
að Inafa einhverja sýningu eða leika úr
sögu landsins. í því efni stöndum vér
Reykvíkingar engan veginn illa að
vígi. Vér höfum allgott leikhús, leik-
ara svo góða suma, að sóma mundu
sér nokkurn veginn í hverju leikhúsi,
sem væri erlendis; þar á ofan eigum
vér marga merkilega atburði í sögu
vorri og það suma hverja ágætlega
lagaða til að semja út af leikrit, og
gegnir furðu, að skáld vor skuli ekki
hafa gjört sér meira far um en verið
hefir, að taka sér þar af yrkisefni til
leikrita. Fyrir nokkrum árum sýndu
Akureyringar þá rögg af sér, að leika
um sumartíma á þúsundárahátíð sinni
ærið kostnaðarsamt og langt leikrit,
nefnilega Helga magra eftir síra Matth-
Jochumsson, en þá er vonandi að
vér Reykvíkingar, sem að öllu leyti að
heita má stöndum svo langtum betui