Ísafold - 08.09.1917, Blaðsíða 1

Kemur út tviavar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis Pþ
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrlr miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint
I' Uppsögn (skrifl.
bundin vlS áramót,
! er ógild nema kom-
in só tll útgefanda j
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld
laus við blaSiS.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjórl: Ólajur Björnsson.
Talsimi nr. 455.
XLIV. árg.
Reykjavík, laugardaginn 8. sept. 1917.
57. tölublað
•Reynslan er sannleikur* sagði *Repp« ee
þótti aó vitrari maður. Reynsla alheims heflr
dæmt Fordbíla að vera bezta allra bila og
alheims dóm verður ekki hnekt. Af Ford-
bilum eru fleiri á ferb í heiminum en af öll-
nm öðrum bíltegundum samanlagt. Hvað
aannar það? Það sannar það. Fórdbillinn
*er beztur allra bíla enda hefir hann unnið
sér öndveigissæti meðal allra Bila, hjá öllum
þjóðum, og hiotið ’heiðursnafnið
V eraldarvagn.
Fést að eins hjá undirrituðum sem einnig
selur hinar heimsfrægu DUNLOP DEKK og
Í3L0NGUR fyrir allar tegundir bila.
P. Stefánsson,
/ Lækjartorgi 1.
AlþýðuféLbókasafn Tomplaras. B kl. 7—9
Lorgarstjóraskrifst. opin dagl. 10—12 og 1-8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d.10—12 og 1—6
iBæjargjaldkerinn Laufásv. 6 kl. 10—12 og 1—6
Ulandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M, Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 ;3Íðd.
Alm. fundir fid. og sd. 8*/a siðd.
Landakotskirkja. Guðsþj. 0 og 8 á helfrum
'iiandakotsspitaii f. sjúkravitj. 11—1,
Landsbankinn 10—3. Bankastj. 10—12
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Ctandsféhirðir 4—6.
Landssiminn opinn dagiangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
V.safnið (lokað fyrst um sinn)
'iSlá ^“túrugripasatnið opið l*/a—21/* á sunnud.
sthúsið opið virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Sumábyrgð Isiands kl. 1—6.
Stjórnarráðsskrifstofnrnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavikur Pósth.8 opinn 8—12.
Vlfilstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1
?»jóðmenjasafnið opið sd., þrd. og fid. 12—2
IÞjóðikjalasafnið hvern virkan dag kl.
og 8—8 síðd.
Þörfin
á hæfari landsstjórn.
Það er nú að verða lýðum
Ijósara með degi hverjum, á hve
rlkum rökum voru reistar gagn-
rýnigreinarþær,sem ísafold beindi
í garð landsstjórnarinnar í vor
(snemma í maí). Hinn síðasti
áþreifanlegi vottur um það eru
mótmœlafundirnir norðanlands,
sem getið er um annars staðar í
blaðinu.
Flestar þær aðflnningar, sém
vér töldum óhjákvæmilegt að
halda á lofti, voru af nýju fluttar
fram í þinginu á eldhúsdaginn og
var, sem eðlilegt var, æði þunt
um varnir frá stjórnarinnar hálfu
annað en meira og minna óá-
kveðnar staðhæfingar um, að að-
finslurnar væru ekki sanngjarnar.
Það skal að vísu kannast við,
að þegar búið var að hefjast
handa í ísafold, fór stjórnin að
myndast við að lagfæra sumt, svo
sem t. d. um sending fulltrúa til
Vesturheims og bætta tilhögun á
landsverzlunar-fyrirkomulaginu.
En bæði var það, að þær ráðstaf-
^anir hennar komu mjög um sein-
an, reynt að birgja brunninn,
þegar barnið var dottið ofan í og’
eins hitt, að ráðstafanirnar voru
að mörgu leyti æði óhönduglegar
og misviturlegar í- framkvæmd-
inni þá loksins þær voru gerðar.
Svo oft hefir verið drepið á
einstök atriði þessu viðvíkjandi
hér í blaðinu, að oss þykir óþarft
að fara að tína þau upp af nýju.
Vildum vér að þessu sinni ein-
ungis vekja athygli á þvi, hve
mjög þeim fjölgar dag fram af
degi, sem finna sárt til þess,
hversu harla ósýnt landsstjórn
vorri hefir verið um starf sitt á
þessum alvörumiklu tímum. Hvað-
anæfa af landinu .^eyrast sam-
hljóma raddir — u® hina miklu
óánægju, sem bæði* athafnir og
athafnaleysi hennar hafa vakið.
Mistök landsstjórnar eru jafnan
ill fyrir þjóðarhaginn. En aldrei
frá því land bygðist hefir borið
biýnni nauðsyn til aðforðastþau
en nú. Og er þá von, að menn
finni sárt til þess, þegar nær dag-
lega koma fyrir fleiri eða færri
mistök af stjórnarinnar hálfu.
í þingbyrjun benti Isafold á
það, að það væri einhver mikil-
vœgasta skylda alþingis, að sjá
þjóðinni fyrir hæfum-mönnum til
að fara með framkvæmdarvaldið
— velja til þess hæfustu menn-
ina, sem völ gæti verið á, hvort
sem þeir væru utan þings eða
innan og alveg án stjórnmála-
tillits.
Þessa skyldu sína virðist þingið
ætla að virða alveg að vettugi.
Erjur bak við tjöldin innan eins
flokksins hafa að vísu orðið til
þess, að skift hefir verið um einn
ráðherranna. Hvort hinn nýi fjár-
málaráðherra reynist hinum frá-
farna nýtari á þessum tímum —
skal ísafold engan dóm á leggja.
En hitt fullyrðum vér, að við þau
skifti heíir ekki verið haft það
tillit, sem átti að hafa — þ. e.
að velja mann úr hæfustu manna
hópi til þess að sjá landinu borg-
ið i ófriðarvandrœðunum.
Hefði alþingi þekt sinn vitjun-
tíma, þá hefði þuð átt að skifta
um alla stjómina — varpa stjórn-
mála-tillitinu fyrir ætternisstapa
og stéttarignura ekki síður, og
skipa stjórnina framkvæmdasöm-
um, ákveðnum athafnamönnum,
sem vit hafa og þekking á við-
skiftamálum og kjark til þess að
hafa að engu pólitískt flokkaþjark
og totu-teyging.
Starfsvið það, sem landsstjórn-
inni er nú markað og verður,
meðan heimsstyrjöldin stendur,
er svo gagnólikt því sem það er
ella, svo margbrotið á .viðskifta-
sviðinu, að eigi má með nokkuru
móti hafa sama tillit um skipun
stjórnarinnar nú og á friðartím-
um. Kann vel að vera, að lands-
stjórn sú, er nú situr, gæti sæmi-
legt gagn gert á friðartímum, en
vér fullyrðum að hún sé ekki
vaxin starfi sinu eins og nú
horfir öllu við.
Hvað mundi sagt um skipstjóra,
sem ráðið hefði vélstjóra á skip
sitt, er sýndu sig, þegar til þyrfti
að taka, að skorta alveg þekk-
ing á vélunum, kunna alls ekki
með þær að fara, en skipstjórinn
legði þó út í langa og hættulega
ferð með hina óhæfu vélstjóra?
Mundi það þykja forsvaranlegt ?
Nú horfir svo við, að á þjóðar-
skútunni íslenzku er alþingi skip-
stjórinn, en ráðherrarnir eru vél-
stjórarnir, sem ekki kunna með
vélarnar að fara á hinni hættu-
legu leið, sem fyrir höndum er.
Það hafa þeir margsýnt, og það
er áreiðanlega miklum hluta
þeirra, sem þjóðarskútan á að
fleyta orðið harla ljóst.
En ætlar skipstjórinn (alþingi)
eigi að síður að láta samvizkuna
sofa og láta reka á reiðanum, án
þess að ráða hæfari vélstjóra?
Við sjáum hvað setur — því
enn er eigi komið að þinglausn-
um, þótt óðum nálgist þær.
En í lengstu lög viljum vér
vona og treysta þvi, að hið háa
alþingi vakni —, eins og þjóðin
auðsjáanlega er að gera betur og
betur —, og að þingið lofi nú-
verandi landsstjórn að hvíla sig,
unz friðartímar koma — og velji
nú hœfa ófriðartíma-stjórn.
Að láta það undir höfuð leggj
ast er miklu meiri ábyrgðarhluti
— en alt hið mikla og óþarfa
frumvarpa-bjástur í smámálum,
sem þetta þing hefir látið sig
henda — þetta þing sem átti að
eins að vera >ráðandi bjargráð-
um« fyrif íslenzku þjóðina og
hafa hugsun á því einu, en ekki
dreifa huganum við hégómlegt
»dinglum-dangl* í málum, sem
vel máttu bíða betri tíma.
Þann fjölda synda mundi þing-
ið hylja — svo íramarlega sem
það nú í síðustu forvöðum sæi
landinu fyrir sæmilegri ófriðar-
framkvœmdarstjórn.
Bæjabrunar.
í fyrri viku urðu tveir bæja-
brunar norður í Skagafirði.
Þ. 29. ág. brann bærinn Syðri-
brekkur í Hofstaðaplássi til kaldra
kola. Fólk var á engjuní og engu
þvi bjargað.
Þann 30. ág. brann svo bærinn
Réttarholt í Akrahreppi. Varð þar
engu bjargað innanstokks, en neyjum
forðað frá bruna.
Skólahaldið í vetur.
Hér fer á eftir kafii úr ræðu Magn-
úsar Pélurssonar alþm., sem hafði
framsögu nefnda þeirra beggja í N.-
deild, fjárhags- og fjárveitinganefnd-
ar, sem í þingsályktunartillögu lagði
til að leggja að mestu niður skóla-
hald I vetur.
Er frumvarp nú komið fram frá
þessum nefndum og systurnefndum
þeirra í E.-deiId (prentað sem hand-
rit) og hljóðar það svo:
1. gr. Frestað skal til 15. dags
febrúarmán. 1918 skólasetning og
skólahaldi í öllum þeim skólum, sem
kostaðir eru eða styrktir með fjár-
framlagi af landssjóði, sýslusjóðum
eða sveitarsjóðum.
Undanskildar ákvæði þessu eru
þær deildir háskólans, sem eiga að
ganga undir fyrrd eða síðara hluta
embættisprófs í vetur eða vor, svo
og 4. og 6. bekkur Hins almenna
mentaskóla. í þeim deildum fer um
kenslutímann eftir venjulegum regl-
um.
2. gr. Landsstjórnin gerir þær
ráðstafanir, er með þarf, til þess að
skipsferð verði frá helztu kauptúnum
kringum land til Reykjavíkur á tíma-
bilinu frá 10. jan. til 10. febr. Þyki
henni auðsætt fyrir miðjan janúar
1918, að slikra skipsferða verði ekki
kostur fyrir áður greindan tima, eða
hamli ís eða ófriður, þá er heimilt,
að ákveðið sé með stjórnarauglýs-
ing, að skólahaldi sé frestað lenguf
en tilgreint er í 1. gr. þessara laga
í öllum þeim skólum, er þar er
greint.
3. gr. Föstum kennurum við skóla
þá, sem um ræðir í 1. og 2. gr.,
skal greiða laun þeirra óskert, eins
og kensla hefði byrjað á þeim tíma,
er reglugerðir greina. Svo skal og
greiða stundakennurum, sem ráðnir
hafa verið til kenslu skólaárið 1917
—1918, áður en lög þessi eru sam-
þykt^sem lög frá Alþingi, umsamið
kaup fyrir þá kenslu, er þeir hafa
verið ráðnir til, eins og kenslan
hefði stað frá 1. okt. 1917.
4. gr. Lög þessi öðlast gildi þeg-
ar í stað.
Bæðukafli M. P.
Þessi tillaga sem nú er hér til
ummræðu, hefir degar mætt allhörð-
um dómum utan þings og mætti
þvi ætla að til hennar væri stofnað
af mikilli hvatvisi. En eg held mér
sé óhætt að segja það, að dómar
þeir, sem þegar hafa verið á hana
lagðir, hafi ekki verið betur rök-
studdir né hugsaðir heldur en tillaga
þessi var nf nefndum þeim, sem
bera hana fram.
Ef mál þetta er krufið til mergj-
ar, þá kemur í ljós að ástæður fýrir
þessari tillögu eru margar og skal
eg með mjög fáum orðum nefna þær
helztu.
Eg vil þá nefna fyrst þá ástæð-
una, sem sérstaklega hefir verið gerð
að umtalsefni af andmælendum til-
lögunnar, enda hefir hún verið álitin
af þeim Jiöfuðástæðan, pó svo sé alls
ekki. Þetta er sparnaðarástæðan. —
Það sem vitanlega er nú fram úr
hófi dýrt við skólahaldið, er elds-
Dauðareiðin,
Dauðinn rann á rauðum fáki,
um rudda manna braut.
Faxið stóð í björtu báli,
og blóð úr nösum flaut.
Sjálfur var hann fár og fölur
og fast um tauminn hélt,
og hefði til að hemja fákinn,
hygg eg — lífið sett.
Herti’ ’ann betur taumatakið,
en tauminn þá hann sleit,
og fram hann rann nú eins og elding
og ált hans valdi hneit.
Unga rödd eg heyrði hrópa
í háska og ógnameyð:
»Það er engin þörf hér fyrir
þessa dauða reið!«
>Hver var það sem fdkinn fœldi
fyrir mér úr leið?«
Dauðinn mœlti — og manninn unga
um miðju sundur sneið.
I
Þaut hann nú með nákta Ijdna,
og nœrri mér hann sló. —
Feigð á brjóst og fáll að baki,
finst ei sumum nóg!
Bið eg hér með brœðrum mlnum,
frá brjóstum treyja er spent.
Við viljum hafa hófamarkið
á hjarta ókkar hrent.
London, 3.-8. 1917.
H. Hamar.
Skýring.
Fyrir rúmum þrem mánuðnm síð-
an fékk eg bréf frá vini mínum,
enskum liðsforingja, sem hafði tekið
þátt í ófriðnum frá byrjun, en er ný-
fallinn.
í þessu bréfi farast honum m. a.
orð á þessa leið:
»Annars er það ekki dauðinn sem
vitjar okkar hér. Við erum dauðinn
sjálfur — og mér finst að honum
hljóti að lika það illa að valdið hefir
verið tekið af honum. En hvað sem
því liður — með hans innsigli verð-
um við allir brendir, og við bíðum
þess með ró«.
Er eg hafði lesið þetta bréf barst
eg í anda út til vigstöðvsnna og
orti þetta ljóð i nafni vinar mins.
H. H.
neytið, eru kolin. Eg þarf ekki að
fjölyrða um þessa ástæðu, allir þekkja
hana eins vel og nefndirnar, enda
er hvort sem er ekki hægt að segja
um með vissu, hversu miklu fé sá
sparnaður nemur. Hafa nefndirnar
hvorki haft tíma né tækifæri til að
fá nákvæmar upplýsingar urn það,
Énda hefir þeim ekki þótt það skifta
svo miklu. Eg skal aðeins geta þess
að ef engin kensla yrði hér í há-
skólahúsinu i vetur, þá er mér sagt
að við það myndu sparast 20—24
þúsund krónur i kolum og gasi. Þó
nú kolin séu og verði afskaplega
dýr, þá verður að leggja aðaldherzl-
una á það, áður en lagt er út í full-
komið gkólahald I vetur, að vissa