Ísafold - 14.12.1918, Blaðsíða 1

Ksmur lit 1—2
i viku. Verðárg.
5 kr.i erlendls 7^/a
kr. eða 2 dollarjborg-
lst fyrir miðjan júlí
erlendls fyrirfram.
Lausasala 10 a. eint
ísafolaarpremsmiðja.
Ritsijörl: Ólafur Hjörnssan.
Talsimi nr 455.

Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandl skuld-
laus við blaðlð.
XLV. árg.
Reykjavík
laugardaginn
14. desember 1918.
60. tölublað.
Hver teí ábyrgðina?
Vík, nóvember 1918.
Vágestir þeir, er sigla í kjölfar styrj-
aldarinnar eru nii farnir að gera vart við
sig um lönd álfunnar, er stríðinu mikla
linnir. Þeir verða margvislegir áður
en lýkur. Einn þeirra er »pest* sú,
sem nú er hingað komin og geysar
um landið, hin svo nefnda «spanska
sýki«. Sá er voðalegastur gesturinn.
__Og hvað er heimsstyrjöldin sjálf
fyrir oss, sem reyndar að miklu
höfum enn sloppið við þrengingar
þær, sem hún hefir þegar löngu leitt
yfir önnur lönd, jafhvel þau er hlut-
laus ahafa verið sem vér! Hvað er
Kötlugosið eða aðrar slíkar ógnanir
náttúrunnar, þótt stórskemdum valdi;
þær ern þó að ýmsu leyti bætan-
legar og ná aðeins yfir takmarkað
svæði. Hvað er þetta móts við drep-
sóttir, sem ef til vill meira og minna
eyða bygðir landsins fólki og valda
ósegjanlegum hörmungum meðal
manna! Á meðan vér höfum lífið
kærast, líf sjálf vor og annara, eru
þær það ægilegasta, sem að höndum
getur borið.
Margt er það, sem við ráðum ekki
við. Öfl náttúrunnar eru oss of
vaxin, er þau koma i algleymingi.
Ög vér íslendingar að minsta kosti
höfum verið þess ómegnugir að hafa
nokkur áhrif á gang styrjaldarinnar
og verðum að taka þegjandi flestum
þeim óþægindum, er hún veldur.
£n við þetta böl réðum vér áreið-
anlega. — Það var oss í lója laqið
Gestur Einarsson
á Hæii.
.,Maðurinn, af konn fæddur, lifir
stutta stnnd og mettast óró-
semi“. Úr Jobsbók.
Ýmsum veitti erfitt að trúa and-
iátsfregn hans.
Ekkert er þó trúlegra uadir sól-
unni en það, að maður deyi, þótt
röskur sé og hraustur og í blóma
iífs. Sískelfir vor mannanna, dauð-
inn, hafði auk þess boðið oss Reyk-
víkingum sitt af hverju dagana áður
en lát hans spurðist hingað. Menn
hefði því ekki hvað sízt nú mátt
reka minni til þeirrar eldgömlu
reynslu, að dauðanum er á öilum
tímum trúandi til alls. En samt
þótti sumum næsta ótrúlegt, að
Gestur á Hæli væri dáinn.
Af þessu smávægilega atriði má
að nokkru manninn marka.
Vinir hans og kunningjar hér —
og þeir vóru margir — vildu
£kki með nokkru móti festa trúnað
a svo iH .tíðindi. £»eir kveinkuðu
sér við ag trúa því, að þeir sæu jafn-
fjörgandi anfúsugest aldrei framar
reka höfuðið inn um dyrnar hjá sér,
sumum þeirra fanst, sem þeim
yrði hættara á vígvellinutn fyrir frá-
fali han?.
að hindra pað, að pessi sýki kœmist
til landsins! Að raunin hefir orðið
önnur á, er að kenna sumpart óleyfi-
egri fávizku og sumpart vitaverðu
sinnuleysi, ef ekki hreinu kæruleysi
ijá þeim, er þessi míl koma mest
undir.
Svo vill til, má í þessu sambaudi
segja, að vér liggjutn hér úti í regin-
hafi, íslendingar, allskostar »einangr-
aðir«. Skipakomur eru svo fáar og
strjálar milli landa nú, að hvert
mannsbarn getur haft auga með þeim
og yfirlit yfir þær. Vér höfum frétt
til þessatrar veiki í álfimni á þeim
stöðum meira að segja, sem vér höf-
um talsverð mök við, og vissum, að
hún var þar svo skað, að drepsótt
mátti kalla (ekki sizt í fólki á bezta
aldri), hvaða nafn sem læknarnir
annars vilja gefa henni.
Og svo koma skip þau að landi,
sem siglt höfðu á þessum slóðum,
x, 2 og jafnvel 3, og menn vita að
þau eru að koma og að sýkin er í
þeim! Ókunnugir mættu ætla, að
þau hefðu komið á einhvern útkjálk-
ann, þar sem þess var varla að vænta,
að menn hefðu Ijósa hugmynd um
hvað á seiði var, né heldur tök á að
hefjast handa, fjarri þeim stöðum
þar sem þekkingin og menningin
rikir. En svo var eigi. Skipin komu
til Reykjavikur, til höfuðstaðarins,
par sem alt var til taks, ej með purfti.
Og þar varð það fljótt að niður-
stöðu, að alt skyldi drasla og fárinu
hleypt yfir landið á hættulegasta
tíma ársiris!
Nú spyr eg og sjálfsagt fleiii með
mér um land alt: hver á sök á
þessu? Því að alveg vafalaust er
hér einhverjum um að kenna, og
En annað olli þó meir vantrú
þeirra. Fátt virtist fjarlægara en
dauðinn og Gestur á Hæli. Hann
mátti enn kalíast ungur og var ung-
legur eftir aldri, svo að orð var á
gert. Hann ólgaði af lífsfjöri, hann
iðaði af óþreyju, hann gneistaði gleð-
inni, sísögull, siskemtinn, sífyndinn,
síhæðinn, gat varla kyrr verið, lát-
laust á fetð og flugi. Var sízt kyn,
þótt kunnmeun hans áttuðu sig
ekki undir eins á, að slikt fjör væri
ah i einu slokuað, horfið, Og að
þeim væri örðugt að hugsa sér jafn-
kvikan rr.ann og léttan i spori
liggja nú grafkyrran og stirðnaðan
á »þegjanda fjölnm«
Ef vér læsum í skáldsögu fjöruga
°R nákvæma lýsing á persónn, er
væri að öllu skapi farin sem Gestur
á Hæli, fjölhæf og fjölþætt sem
hann, myndi 0ss flestnm þykja slík
frásögn hin skemtilegasta og girni-
leg til skilnings. En þótt vel væri
gengið frá slíkri mannlýsingu, efa eg,
að mörgum þætti hún sennileg, að
minsta kosti í fyrstu. Hann var t.
d. einn þeirra manna, er var ekki
sjálfum sér samkvæmur. Eða það
væri líklega réttara að segja, að hann
var bæði samkvæmur sér og ósam-
kvæmur, stundum »eitt í dag og
annað á morgun*, en þó tryggnr og
stefnufastnr. Hann átti i þvi sam-
merkt við ýmsa mikilhæfa menn,
að hann var auðugur að andstæðum
þá er skylt — gagnvart þeim, sem
lifs eru og einnig gagnvart hinum, sem
lífið hafa látið af völdum veikinnar,
að leita þann sama fram í dagsljósið
og sjá hverju hann má þar fyrir
bera.
Þegar veiki þessi kom á fyrsta
skipinu til Reykjavikur, vildi svo til,
að eg átti tal í sima við lögreglu-
stjórann í bænum (um alt annað efni),
og segir hann mér þá í frétta skyni,
að menn liggi nokkrir á skipsfjöl
þar á höfninni i sýkinni og sé nú
verið að tala um að sóttkvía
skipið og hleypa henni ekki á land,
að því er mér tókst eftir honum.
Þótti mér þetta hið eðlilegasta og
sjálfsagðasta og lét eg þess getið við
hann. Ummæli hans sýndu fyllilega,
að hann hefir ekki verið fjarri þessu
þá, þótti mér sé alsendis ókunnugt
um aðgerðir hans í málinu siðan.
Skömmu seinna náði eg tali af skrif-
stofustjóranum á fyrstu skrifstofu
sjórnarráðsins, en undir hana hníga
þessar ráðstafanir að framkvæmdar-
valdinn til, ef sóttkvíun eða sóttvörn
á að gerast að lögum á alþjóðarkostn-
að. hg spurði hann um hvað til
stæði að gera hjá þeim þar syðra.
Eg skildi hann svo, að hann væri
öllum vörnum hlyntur, en hann
kvað „læknavöldin* eigi telja
þess neina þörf, né nein tök á að
fara að braska í sliku, og yrði það
því eigi gert. Hafði hann það og
eftir þeim, að veiki þessi ætti að
vera sú sama, sem gengið hefði ;
sumar í Reykjavík og nokkrum stöð-
utn öðrum á landinu; stæði yfir
í nokkra daga, en væri að öðru
leyti tiltölulega meinlaus, »ef menn
færu sæmilega með sig«! Eg inti
og mótsögnum. Hann var í senn
fjárafhmaður og bugsjónamaður,
óvenju keskinn og meinyrtur alvöru-
maður, varkár og óvarkár, trúhneigð-
ur og háðjárn, óbilgjarn dreng-
skaparmaður, stórorður stundum og
bersögull, er honum mislíkaði, kænn
að koma fram ráðum sinum og
fyrirætlunum. Og eg ætla, að undir
gárungshreistrinu hafi leynzt miki
viðkvæmni. En tvent var það
skapnaði hans, er aldrei brást í and-
stæðursÍDar: Hann var framkvæmda-
maður og böfðingi, hvorttveggja svo,
að hann bar þar langt af nær öllum
samtiðarmönnum sinum innanlands.
Smásálarskapur var ekki til i eðli
hans.
Og andlegir hæfileikar hans voru
að sama skapi. Hann var hraðgáf-
aður og fjölgáfaður, bæði til munns
og handa, skjótur til skilnings og
ráða, hugkvæmdamaður mikill og
frjósamur, meinfyndinn, orðheppiun,
hraðsvörull, hagorður, merkilega ve
ritfær af manni, er hafði lítt iðkað
ritstörf og litillar mentunar notið,
alt lék í höndum honum, hamhleypa
við vinnu, er hann gekk að henni.
í honnm virtist efniviður, er nota
mátti i margt, og mismunandi Hfs-
kjör hefðu getað gert úr ýmisskonar
menn.
Kyn hans var lika sundurleitt.
Hann var í föðurætt kominn a
bændum, er búið hafa á Hæli frá
skrifstofustjórana eftir því, hvort
íann með »læknavöldum« ætti aðal-
ðga við landlækni, og neitaði hann
)ví eigi, enda veiður það að teljast
eðlilegt.
Samkvæmt lögum frá 16. nóv.
1907 (nr. 24) um varnir gegn út-
breiðslu næmra sjúkdóma (2. gr.),
er það fullvíst, að sýki þessi telst
ekki til þeirra sjúkdóma sem yfir-
völdum af sjálfsdáðum er skylt (eða
eyft) að verja almenning fyrir á al-
flóðarkostnað og með fullum laga-
trafti. Að svo miklu leyti sem hún
á skylt við »influenzu« er það undir
óðrum komið, hvort þetta skuli gert,
eða, eins og lögin segja: »Þykji
landlæknt nauðsyn til bera, °etur
stjórnarráðið fyrirskipað að vörnum
skuli beita« (gegn þar tilgreindum
sjúkdómum). Með öðrum orðum,
það er landlæknir, sem hefir ráðin;
hann ræður þvi hvað gera skuli, og
hefir þá og vitaskuld í þessu tilskilda
tilfelli ráðið því hvað gera skyldi —
eða að ekki neitt var qert! Þvi að
þótt sýkin væri enn annað en nokkur
influenzuveiki, þá hefir hann ekki
síður úrskurðarvaldið, hann og eng-
inn annar, undir hinni raunvernlegu
ábyrgð laganna. Þetta hefir lög-
gjafinn talið vera eitt af þeim mál-
um, sem algerlega ættu að leggjast
undir hans verkahring, landlæknis-
ins, þótt önnur stjórnarvöld lands-
ins önnuðust um framkvæmdir sam-
kvæmt sóttvarnartiHögum hans.
Hvort fleiri hafa verið hér með i'
ráðum úr læknastétt er mér með
öllu ókunnugt um, enda raskar það
ekki höfnðatriði málsins, því sem sé,
að hér hefir orðið á einhver sú ein■
þvi á 18. öld, en i móðurætt a '
lærðum mönnnm og valdsmönnum
i marga kynliðu. Var móðir hans
af Melsteðs- og Thorarensensættun-
um, er kent hefir í margra grasa,
og er Thorarensensættin miklu merk-
ari. Faðír hans, Einar Gestsson,
lifir enn, hálfáttræður, vandaður og
merkur maður, að allra rómi. Föður-
faðir hans, Gestur Gíslason á Hæli,
hafði verið einkennilegur maður,
meinyrtur og glettinn, var uppsigað
við fyrirmenn og stórbokka og bekt-
ist til við þá. Ganga skemtilegar
sögur af honum austan fjalls. Móðir
Gests unga var Steinnnn, dóttir Vig-
fúsar sýslumanns Thorarensens og
Rsgnheiðar, dóttur Páls amtmanns
Melsteðs og systir Páls Melsteðs,
söguritara. Dóu þau systkin bæði
sama mánaðardag (9. febr.) á sama
aldursári, nærri þvi tiræð (á 98.
ári). En þeir vóru systrungar, dr.
Helgi Péturss og Gestur á Hæli, og
hafa þær systur, mæður þeirra, alið
landinu gervilega sonu og fágætlega
gefna. En bræður Vigfúsir sýslu-
manns, móðurföður Gests, vóru þeir
síra Stefán Thorarensen, silmaskáld,
og síra Gísli Thorarensen, er var
háðskur mjög og skáldmæltur og
til er ljóðakver eftir (Rvik 1885).
Keskni var þvi i báðum ættum Gests,
og ekki furða, þótt hann hefði nokkra.
Faðir Vigfúsar sýslumanns var síra
Sigurður Thorarensen i Hraungerði,
stakasta oq ajleiðinqarlkasta vanraksla,
sem söqur Jara aj með pjóð vorri.
Þegar eg sá að þessum ófögnnði
var slept lausum af þeim, sem átta
að reisa skorðurnar, fór eg að hngsa
upp á minar eigin spítur. Hingað
som þá til Víkur, fyrstu dagana í
nóvember báturinn »Skaftfellingur«,
rá Reykjavik, og var skipstjórinn
svo hugulsamur að láta þess getið í
símtali frá Vestmannaeyjum, aðskips-
meun hefðu nokkrir tekið veikina.
íannaðj eg þá þegar öll persónuleg
samskipti við skipið, en vörur voru
teknar hér á land og flattar á skips-
fjöl á strengjum eftir sjónum í lok-
uðum tunnum. — Með bátDum flutt-
ist sýkin til Vestmannaeyja að því
er liklegt má hyggja.
En þetta var auðvitað ekki full-
nægjandi. Sóttin var komin á austur-
leið frá Reykjavík og fór hart yfir
sýslurnar — varnir þurfti því að
setja á landi í snatri. Enn náði eg
tali í sima af áðurnefndum skrif-
stofustjóra í stjórnarráðinu og skýrði
honum frá, að nú vildi eg fá heim-
ild til þess að setja samstundis opm-
bera sóttvörslu við endamörk sýsl-
unnar, Skaftafellssýslu, að utan, sem
sé við Jökulsá á Sólheimasandi. Brást
hann hið bezta við og hét mér leyfi
stjórnarráðsins að þvi er hann mætti
við gera, — en sjáljur yrði eq að Já
tillöfrur landlaknis, sem vari óhjá-
kvamileqt, ef petta atti að qeta orðið.
En þar sem hann, landlæknir, hefði
við stjórnarráðið ráðið Jrá öiium sótt-
vörnum við sýki pessari, þá þýddi
þeim ekki að tala meira um það
við hann.
er kallaður var fégjarn, sem mágur
hans og frændi, Bjarni skáld Thor-
arensen, vottar ófrændsamlega í
skammavisum um hann og prentað-
ar eru 1 ljóðmælum hans:
»Miðlar öllu í punginn
kæsiskoppur og smjerat,
kveður hann um sira Sigurð. En
drengskaparmaður hafði hann verið
i aðra röndina. Hafa þeir Thorareu-
senar margir verið miklir fésýslu-
menn. Um ættföður þeirra, Þórar-
in sýslumann Jónsson á Grund,
segir Bogi Benediktsson, að hann
hafi verið »mesti útsjónar og afla-
maður, hafði o? mikil víxli baði á
útlendum 0% innlendum vörum*. —
— — keypti töluvert jarðaoöz*.
Menn sjá, að Gesti hefir svip ið ekki
lítið til þessa forföður síns, þótt
fimm kynliðir og mikið á aðra öld
sé i milli frænda. Bogi kallar Þór-
arin sýslumann »flugskarpan« og
»góðhjartaðan við auma ogvolaðac,
og mun hiklaust segja mega sama
um Gest. Er, ef til vill, ekki óeðli-
legt, að honum kipti mest i kyn
þeirra Thorarensena, því að hann
var kominn af þremur sonum Þór-
arins sýslumanns. Eru frændgift-
ingar kynfylgja þessarar ættar, og
vafasamt, hve holl er. Bjarni Thor-
arensen var langömmubróðir Gests
og framkvæmdajötuninn mikli, Skuli
Magnússon, einn forfeðra hans.
í æfi hans voru og andstæður,