Ísafold - 31.12.1929, Blaðsíða 1

Afgreiðsla
í Auaturstræti 8.
Póstbox 697.
Árgangurinn
kostar 5 krónur.
Gjalddagi 1. júlí.
Elsta og besta
frjettablað landsins*
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson.
Sínii 500.
Vikublað Morgunblaðsins.
54. árg., 77. tbl. — Þriðjudaginn 31. desember 1929.
fsafoidarprentsmiðja h.f
Aramótin.
Eftir Jón Þorláksson.
Liðna árið hefir verið mjög hag-' segja. Árið sýndi til fulls, liver
stætt fju'ir atvinnurekstur lands- fjarstæða það er að ætla sjer að
manna á flestum sviðum, og er1 „skipuleggja“ i einokunarhelsi
liið þriðja í röðinni af samfeldum þann atvinnuveg, sem háður er
góðærum. Fullkomnar hagskýrsl-' jafnófyrirsjáanlegum og óviðráð-
ur e'ru því rniður eltki komnar út1 anlegum grundvallarskilyrðum,
nema fyrir hið fyrsta þessara ára, sem síldargöngur ,eru.
árið 1927. Niðurstaðan hefir það | Þá er afkoma togaraútgerðar-
árið orðið talsvert óhagstætt verð-' ;nnar j Reykjavík og Hafnarfirði
lag á afurðum landsmanna; verð-! ekki síður alvarlegt íhugunarefni.
vísitalan fyrir aðfluttar vörur var j Undanfarinn góðæriskafla hefir
165, en fyrir útfluttar vörur ein-|i,ún barist i bökkum, mörg skipin
ungis 132, þ. e. landsmenn hafa litið getað grynt á skuldum, ekk-
ekki fengið fyrir hverja einingu! ert getað lagt til hliðar fyrir fyrn-
af iímlendum afurðum nema 80% iUgU eða til endurnýjunar. Niður-
af því útlehda vörumagni, sem | staðan er sú, að flotinn er að
fjekst 1913—1914. En framleiðsl- ganga úr sjer. Algengast mun vera
an hefir orðið taisvert meira en ag hluthafar í þessum útgerðar-
tvöföld að vöxtunum á við 1913— fjelögum liafa engan arð fengið
1914, vísitalan fyrir útflutt vöru-
’magn komist upp í 238 móts við
100 í stríðsbyrjun,- og þetta mikla
vörumagn hefir gert meira en að
bæta upp hið óhagstæða verðlag.
Heildarniðurstaðan er sú, að lands
menn hafa árið 1927 flutt inn og
borgað 79% meira af eHendum
vörum en 1913—14, og haft þó
rjétt við 10 milj. kr. afgangs, sem
verðmæti útfluttu vörunnar fór
fram úr verðmæti hinnar inn-
fluttu.
Eftir skýrslum þeim, sem liggja
fyrir um fiskaflann á nýliðna ár-
jnu, má ætla, að hann sje meiri
en nokkru sinni áður að vöxtum.
Verðlagið hefir þótt viðunandi, en
mig grunar, að skýrslur hagstof-
unnar muni leiða eitthvað svipað
í ljós á sínum tíma, að því e'r
verðlag ársins 1929 snertir, eins
og nú er sjeð orðið að verið liefir
árið 1927. Hið almenna lögmál, að
þessi árin, enda má nú heita, að
enginn maður vilji le'ggja fje í
togaraútgerð. Ef þessu heldur á-
fram, er atvinnuvegurinn í stór-
hættu þegar skipin, sem fæst eru
yngri en frá 1919—21, eru útslitin,
og þess verður ekki nema fá ár að
bíða. Orsakirnar til þessa ástands
kunna að vera ýmsar, og brestu:
mig kunnugleika til að rekja þær
aliar. En e'in liggur í augum uppi,
•»g hún er sú, að þessi atvinnuveg-
ur er ofþjakaður af sköttum. Hve-
nær sem einhver rekstrarafgangur
verður á pappírnum, telcur ríki og
brejarfjelag stærstu sreiðina af
hón'um. Ef þessum atvinnuvegi
hnignar fyrir alvöru, þá lendir
þyngsti skellurinn auðvitað á sjó-
mönnunum og öðru starfsfólki.
Það missir atvinnuna. En svo vill
nú til, að forsprakkar Alþýðu-
flokksins, sem telur sig sjerstak
lega vera í fyrirsvari fyrir hags-
hraðvaxandi framleiðsla á tiltek-! munum verkamanna, beita sjer í
inni vörutegund selst ekki nema J sífellu fyrir auknum álögum og
fyrir lækkandi verð, mun vera að : liækkúðum sköttum á þessum at
ge'ra sig gildandi á saltfisksmark-1 vinnuvegi, og mun lengi mega
aðnum og úrlausnin getur naum-: le'ita til að finna jafn óviturlega
á móti málinu. Eorustu andstöð-
unnar gegn hita- og ijósaveitun-
um, eða hlutverk myrkrahöfðingja
sveitanna, tók Jónas Jónsson dóms
málaráðherra að sjer af mikilli
alúð, og biður nú ósigurs þess,
sem ávalt er búinn vondum myrkr-
anna málstað.
Með þessum áramótum hefst hið
margumtalaða afmælisár Alþingis
vors, sem er um leið afmælisár
hins íslenska þjóðfjelags. Undir-
búningur hátíðarinnar er byrjaður
— með njðurrifi húsa, flutningum
húsa og ámóta ómerkilegu en
æði kostnaðarsömu fálmi. Að sumu
leyti er þetta fálm e'kkert óvið-
eigandi þáttur í þessari afmælis-
hátíð. Á þessum 1000 árum hefir
andið æði oft búið við ljelega
stjórn, verið fálm og mistölc í
framkvæmdunum. Og er þá ekki
vel við eigandi að afmælishaldið
minni me'ðal annars á það, sem
helst hefir einkent undanfarna
æfi? En margir vænta góðra ge'sta,
og enn fleiri vænta sjer atvinnu
og ágóða af gestakomunni og há-
tíðahöldunum, og er1 þess óskandi,
að vonir manna um þetta rætist,
svo að hátíðarárið verði lands-
mönnum farsælt ár.
ast orðið önnur en sú, að koma
einhverju töluverðu af aflaaukn-
ingu framtíðarinnar á annan mark
að með öðruvísi verkun.
Á tveim sviðum sjávarútvegs-
ins hefir liðna árið gefið aðvörun-
armerki, sem veita verður fylsta
at.hygli. Einokunartilhögunin á
síldarve'rkun og síldarsölu hefir
þert allan þann atvinnuveg að
sjúkum lim. Þrátt fyrir óvenju-
mikinn síldarafla fyrri hluta veiði-
tímans, hafa margir þeirra sjó-
manna, sem stunduðu sumarat-
vinnu á síldveiðiskipum, gengið
algerlega slyppir frá þessari at-
vinnu „bjargræðiotímans". Þess
eru dæmi, að þeir hafa ekki haft
fvrir fæði. Margt ve*rkafólk í
láúdi, sem ætlaði að stunda síldar-
verkun, jhefir sömu sðgu að
stjórnmálámensku — ef hennar
eru þá noltkur dæmi.
Á sviði landbúnaðarins hefir
liðna árið sýnt rólegt og stöðugt
framliald á jarðræktarstarfsemi
þeirri, sem byrjaði með jarðrækt
arlögunum, og er sá grundvöllur,
sem viðreisn hans verður að byggj
ast á. Langmerkasti viðburður árs
ins á þe'ssu sviði var þó framkoma
írumvarpsins um raforkuveitur í
sveitum,. sem þingmenn úr núver-
andi Sjálfstæðisflokki báru fram á
Alþingi. Þar var bent á hina einu
færu leið, sem menn enn hafa
komið auga á, til þess að veita
ljósi og hita inn á heimilin í sveit
nnum alme'nt. Nýmælið var of
stórt til þess að fá alment fylgi
við fyrstu atrennu. Framsóknar-
flokleur og Alþýðuflokkur lögðust
SiniDðRiiBðlin.
I. sjer að þessum hjeruðum verðí
Deilan um strandferðaskipið. fullnægt með nýju strandferða-
Mjög liefir verið um það deilt skipi, sem fer hringferðir kring-
síðustu árin, hvorí" rjett væri að um landið.
’íkissjóður ljeti nú þegar byggja Samgöngumál Austfirðinga verð
nýtt strandferðaskip. Stjórnarlið- ur ekki leyst á annan hátt, en með
ar hafa sótt fast að fá skipið, en hagkvæmum beinum ferðum me'ð
Sjálfstæðismenn hafa staðið á millilandaskipunum og flótabáta-
móti; þeir liafa viljað leggja aðal- ferðum á smærri firðina. Og sam-
ihersluna á bættar samgöngur á göngumál Vestfirðinga, Breiðfirð-
andi (vegi, brýr og síma). \ inga og Strandamanna verður að
Stefna stjórnarliða sigraði á eins leyst með hagkvæmum ferð-
)ingi 1928; stjórninni var þá feng- um millilandaskipanna og flóa-
in lieimild til þess að láta smíða bátaferðum á afskektustu staðina.
nýtt strandferðaskip, „af svipaðxú
stærð og Esju“, og skyldi það út-1
bxiið 70—80 ten.-metra kælirúmi.
Slys.
Einn af nemöndum Laugar-
vatnsskóla verður úti.
Föstudaginn fyrir jól lögðu
tveir rnenn á stað frá Laugar-
vathi og ætluðu heim til sín og
dvelja þar um jólin. Voru það þeir
Guðmundur Gislason kennari frá
Olfussvatni í Grafningi, -og einn
nemandi skólans, Valdemar Kjart
ansson frá Völlum í Olfusi. Þeir
fóru g,angandi. Með þeim var
stúlka frá Meðalfelli í Grímsnesi
og skildi hún við þá, þegar þang-
að var kornið, en þeir hjeldu á
fram niður að Sogi og fóru yfir
það fyrir neðan Kaldái’liöfða. Var
þá tekið að gerast ískyggilegt veð-
ur. Hjeldu þeir nú áfram upp
Grafninginn og að Villingavatni
Þar áttu le'iðir að skiljast. ■ Var
þetta urn kl. 3 um daginn. Ætlaði
Valdemar nú að fara þvert yfir
Ingólfsfjall og var svo ákafui’, að
þrátt fyrir það, að þá var að
bresta. á stórviðri, hjeldu honum
engin bönd og gaf hann sjer ekki
tíma til að fá sjer að drekka, áð
ur en hann lagði á fjallið. Síðan
liefir ekkert til hans spurtst. Tals
vert liefir ve'rið leitað að honum
en sii leit hefir engan árangur
box-ið. Veður var-aftakavont síðari
liluta föstudags og næstu daga og
eru því ekki talin nein líkindi til
þess, að maðurinn finnist á lífi
eílda liðin vika síðan hann hvarf,
Valdemar var 18 ára að aldri og
mesti vaskleikamaður. Faðir hans
er Kjartan Markússon bóndi á
Völlum í Ölfusi.
IV.
Upplýst var, að slíkt skip kostaði
um 700—800 þús. krónur.
Enn hefir ekkert orðið úr fram-
kvæmdum hjá ríkisstjórninni við-
víkjandi þessu nýja skipi. Þó hefir
stjórnin nýlega látið á sjer skilj-
ast, að í ráði væri að nota heim-
ildarlögin nxx innan skamms.
II.
Nútíminn heimtar bíla.
Vafalaust hafa hugir manpa
út, urn land til nvs strandferða-
Tillögur Jóns Þorlákssonar.
J ón Þorláksson alþingismaður
hefir borið fram merkilegar til-
lögur í samgöngumálunum og ekkL
er annað sjáanle'gt, en að þær sjeu
vel framkvæmanlegar. Vill J. Þ.
að Eimskipafjelag íslands láti þrjú.
millilandaskip hafa stöðuga við-
komu á Austurlandi. Með því vinn-
ist tvent, að Austfirðingar komast
í bein sambönd við útlönd, og að
þeir fá tíðar samgöngur við Rvík..
Till. J. Þoi'l. eru á þessa leið:
Þrjú skip Eimskipafjelagsins;
skips mjög breyst síðustu misserin. I annist siglingarnar milli útlanda
Eru það bílarnir, sem hafa breytt annars vegar og meðfram strönd-
um landsins hinsvegar. Eitt skipið
(Lagai’foss) sigli frá útlöndum til
skoðunum manna í þessu e'fni. Á
síðastliðnu sumri voru stöðugar
bílferðir milli Borgarness og Akur-! Seyðisf jarðar, suður eftir Aust-
eyrar, og fór allur fai’þegaflutn-
ingur milli Norður- og Suðurlands
með bílunum — enginn fór með
strandferðaskipinu.
Bílarnir gerbreyttu hugum
manna til •samgöngumálanna. —
Norðlenslrir bændur sáu, að þeir
myndu hafa margfalt meiri not
af fullkomnum bílvegum um land-
iö heldur en strandferðaskipi. —
Þeir sáu, að stefna Sjálfstæðis-
manna í samgöngumálum var rjett.
Á Suðurlandi er ekki um aðrar
samgöngubætur að ræða, en þær
sem á landi eru gerðar. Sunnlend-
ingar hafa engin not af stranR-
ferðaskipinu. Bílarnir hafa og rutt
nýjar brautir á Suðurlandi, með
Eyjafjöllum og í Mýrdal. En þar
er erfiður þröskuldur í ve'gi, þar
sem eru stórvötnin í Rangárvalla-
fjöiðum, sunnanlands til Rvíkur
og sömu leið til baka. Annað skip-
io (Dettifoss) sigli til Seyðisfjarð-
ar og þaðan norður um land með
viðkomum alt til Patrelxsfjarðar,
en fari að jafnaði ekkiinn áBreiða
fjörð, til Rvíkur og þaðan beint
ti xitlanda. Þriðja skipið (Brúar-
foss) sigli frá útlöndum beint til
Rvíkur, þaðan vestur og norður
um land, venjulega án viðkomu á
Breiðafirði, og út frá Seyðisfirði
(frá Reyðarfirði á haustmánuð-
unum.)
J. Þorl. geLir ráð fyrir, að hvert
skip geti farið 11 ferðir á ári.
Fengju þá Austfirðir 11 ferðir til
og frá Rvík, Norðurland og Vest-
firðir sömuleiðis. En sá yrði höf-
uðkostur þessara ferða, að alt Vest
urland, Norðurland og mikill hluti
sýslu, Þverá og Markarfljót. —iAusturl. ætti kost á að fá út-
Vonandi tekst að yfirvinna þenna j lendar vörur án umhleoslu jöfn-
þröskuld, og þegar hann hefir'um höndum frá Hamborg — Hull
veiið sigraður yrði eklti langt að j og Kaupmannahöfn—Leith.
bíða þess, að fenginn væri bílvegur j Samkvæmt tillögu J. Þorl. eiga
alln leið að Núpstað í Fljótsliverfi. ; Gullfoss og Goðafoss að annast
i beinu ferðirnar á Breiðafjörð. —
i Gerir hann ráð fyrir, að hvort
skipið fari 11 fe'rðir milli landa
í og taki Breiðafjarðarferð aðra
hvora ferð. Þegar ekki er farið
til Breiðafjarðar verður telcin hrað
III. i
Samgönguunál afskektra hjeraða.
Bílarnir ryðja sjer se'rn óðast
til rúms, enda eru yfirburðir þeirra
augljósir. Samt verða ekki sam-
göngumál allra hjeraða landsins
leyst með nýjurn vegum. Má þar
til nefna Austfirði, Vestfirði og
nokkur fleiri afskekt hjeruð. En
talsmönnum strandferðaskipsins
sjest heúfilega yfir, ef þeir ímynda
ferð til Akurevrar.
V.
Víxlspor stjómarinnar.
Ekki er minsti rafi á, að þessi
uppástunga Jóns Porlákssonar er-