Fréttablaðið - 02.09.2007, Blaðsíða 14

Á
hugi minn á jafnréttismálum
kviknaði fyrst þegar ég var
þrettán ára. Þá fór móðir mín
út að vinna. Hún var lærður
hjúkrunarfræðingur en hafði
verið ein heima með fjögur
börn. Það að komast aftur í samband við líf
og starf gjörbreytti henni. Ég gerði mér þá
fyrst grein fyrir því hve mikilvægt það er
fyrir konur að mennta sig, en það var nú ekki
sjálfsagt á þeim tíma,“ segir Kristín í upp-
hafi samtals. Hún segir að þótt margar konur
hafi unnið úti á þessum tíma í Eyjum, í kring-
um 1965, hafi störf þeirra yfirleitt verið í
fiskverkun. Sú framtíð freistaði Kristínar
ekki.
Árið 1967 hóf hún nám í Menntaskólanum í
Hamrahlíð. Leið hennar lá því næst í háskóla-
nám, þar sem hún lagði stund á sagnfræði.
„Frá því ég man eftir mér hef ég haft áhuga á
sögu. Snemma beindist áhuginn einkum að
lífi og starfi kvenna og las ég mér vel til um
þær sem mér þótti hafa skarað fram úr á ein-
hvern hátt,“ segir Kristín og nefnir sem
dæmi þær Marie Curie og Helen Keller. „Það
var samt ekki fyrr en ég var komin í háskóla
að ég fór almennilega að gera mér grein fyrir
stöðu þeirra út frá víðara sjónarhorni.“
„Andrúmsloftið um og yfir 1970 var sérstakt.
Það var ofsalega mikið að gerast og margt
sem vakti okkur til vitundar um stöðu mála.
Þá var Rauðsokkuhreyfingin líka að koma
fram,“ segir hún og brosir.
Kvennaárið sem haldið var árið 1975 hafði
mikil áhrif á Kristínu og árið eftir gekk hún
til liðs við Rauðsokkurnar. Þar var saman-
kominn fjöldi ungra kvenna sem síðar áttu
eftir að kveðja sér hljóðs á vettvangi stjórn-
málanna, til að mynda þær Guðrún Ögmunds-
dóttir og Ingibjörg Sólrún Gísladóttir.
„Það kom þó að því að okkur þótti Rauð-
sokkuhreyfingin komin í blindgötu. En konur
voru enn mjög vakandi og forsetaframboð
Vigdísar Finnbogadóttur varð að veruleika.
Við gerðum okkur grein fyrir því hve mikil-
vægt skref það var í að konur yrðu sýnilegar.
Umræðan í kringum framboð hennar var þó
oft á tíðum alveg með ólíkindum. Vigdís var
fráskilin og mörgum þótti sem það væri
alveg ótækt að ekki yrðu hjón á Bessastöðum
og veltu því mikið fyrir sér hver ætti eigin-
lega að hugsa um heimilið og fleira í þessum
dúr. Þetta allt varð mjög vekjandi og skömmu
síðar varð Kvennaframboðið til,“ segir Krist-
ín en hún var einn stofnenda þess árið 1982.
Upp úr því segir hún hafa sprottið margar
nýjar hugmyndir. Vikið var frá marxískum
áherslum Rauðsokkuhreyfingarinnar en þess
í stað lögð áhersla á menningarlegan mun
karla og kvenna. Dregið var fram það
jákvæða sem konur hefðu fram að færa auk
sögu þeirra, sem lítill gaumur hafði verið
gefinn, og hvatt til þess að konur ættu full-
trúa sem víðast í samfélaginu. Sama ár og
Kvennaframboðið varð til bauð það fram til
sveitarstjórnarkosninga á Akureyri og í
Reykjavík og fékk tvo fulltrúa kjörna á hvor-
um stað.
Framboðið var upphaf Kvennalistans, sem
fyrst bauð sig fram til alþingiskosninga árið
1983 og síðast árið 1995.
„Það voru miklar deilur um hvort framboð
til Alþingis hefði verið rétt skref en ég vil
meina að svo hafi verið og áhrif þess verið
mikil. Bæði fjölgaði konum mikið á þingi en
auk þess komust ýmis mál á dagskrá í tengsl-
um við konur og börn,“ segir Kristín ákveðn-
um rómi og nefnir sem dæmi kynbundið
ofbeldi.
Eftir að Kvennalistinn rann sitt skeið end-
anlega árið 1999 segist Kristín hafa óttast að
bakslag yrði í umræðu um jafnréttismál í
samfélaginu. Það hafi þó ekki varað lengi,
bæði hafi Femínistafélag Íslands komið fram
og sem henni þyki konur innan allra stjórn-
málahreyfinga orðnar sýnilegri og meira
vakandi fyrir málefninu.
Eftir að hafa verið að störfum fyrir Samein-
uðu þjóðirnar í Kosovo á árunum 2000 til 2001
ákvað Kristín að ljúka meistaranámi í sagn-
fræði. Námið leiddi hana aftur inn í heim
fræðanna. Árið 2003 varð hún stundakennari
við Háskóla Íslands og tveimur árum síðar tók
hún við stöðu forstöðumanns á Rannsóknar-
stofu í kvenna- og kynjafræðum.
Ferill Kristínar á sviði jafnréttismála er
því orðinn æði fjölbreyttur. Hún hefur verið
þátttakandi í grasrótarhreyfingu Rauðsokk-
anna, þingmaður fyrir Kvennalistann, dipl-
ómat á vegum Sameinuðu þjóðanna, fræði-
maður við Háskóla Íslands; „Og nú er ég að
verða embættismaður. Þannig að þetta er
fremur fjölbreyttur ferill,“ segir Kristín og
kímir.
„Við verðum að vita hver staðan er til að
geta unnið að úrbótum,“ segir Kristín þegar
mikilvægi rannsókna á sviði kynjafræða ber
á góma. Hún segir mikið áhyggjuefni að við-
horf ungs fólks sé að verða íhaldssamara í
tengslum við kynhlutverk, eins og nýlegar
rannsóknir hafa leitt í ljós. „Það er ógnvekj-
andi að sjá þetta og verður að bregðast við
með aukinni umræðu og kennslu.
Það er búið að slaka of mikið á umræðunni
og í ljós hefur komið að í grunnskólum er
ekki verið að nota það kennsluefni sem til er
um jafnréttimál. Skólar virðast halda að
þessu máli þurfi ekki að sinna. Ég mun beita
mér fyrir breytingum á því sviði.“
„Ég óttast að bakslag hafi orðið í jafnréttis-
málum á síðari árum en um leið er umræðan
um þau, og vilji til hennar, mjög mikill. Það
skortir þó eftirfylgni og aðgerðir. Hér er
náms- og starfsval mjög hefðbundið og vinnu-
markaðurinn kynskiptari en víða í Evrópu.
Það tengist launamuninum og því hve hefð-
bundnar kvennastéttir eru láglaunaðar.
Ég vona að mönnum sé að verða það ljóst hvað
það er gríðarlega þarft að bæta kjör umönn-
unarstéttanna og hve hlutverk þeirra er mikil-
vægt. Ef þessir hlutir eru ekki í lagi kemur
það niður á öllu samfélaginu. Tap vinnumark-
aðarins á lágum launum umönnunarstétta er
mikið. Það kemur fram í óánægju, veikindum,
álagi og ofboðslegri starfsmannaveltu þar
sem fólk gefst upp vegna slæmra tekna. Þetta
allt er dýrt, auk þess sem við missum menntað
fólk úr störfunum.
Viðhorfið að eðlilegt sé að karlar fái hærri
laun en konur er ríkjandi í íslensku samfé-
lagi. Þá hafa rannsóknir sýnt að þess gætir
ekki síður meðal kvenna. „Við erum aldar
upp í þessu viðhorfi og mótaðar af því. Konur
viðhalda kerfinu á meðan þær gera ekki upp-
reisn gegn því,“ segir hún.
Kristín segir erfitt að vita til þess að bar-
áttumál nú og fyrir þrjátíu árum séu mikið til
hin sömu. Þar fyrir utan hafi mikil og erfið
viðfangsefni bæst við, svo sem klámvæðing,
kynbundið ofbeldi og mansal. „Við höfum öll
tilhneigingu til að draga fremur fram það
sem betur má fara heldur en það sem áunnist
hefur. Það er þó mikilvægt að minna sig á
sigrana til að halda í bjartsýnina. Við megum
ekki gleyma því að þótt við séum að benda á
það sem fer miður er staða kvenna á fáum
stöðum jafn góð og hér á landi.“
Talið berst að framtíðinni og þar með Jafn-
réttisstofu. „Þetta er eftirlitsstofnun en auk
þess á stofan að sjá til þess að jafnréttislög
séu virt og eiga frumkvæði að nýjum leiðum
til að stuðla að jafnrétti. Ég vil að Jafnréttis-
stofa verði mikið sýnilegri. Það stendur
fyrir dyrum að ljúka endurskoðun jafnrétt-
islaga og það þarf að semja nýja fram-
kvæmdaáætlun í jafnréttismálum fyrir rík-
isstjórnina. Eitt af stefnumálum
ríkisstjórnarinnar er að draga úr kynbundn-
um launamun og hækka laun lægst launuðu
stéttanna. Í þeim málum getur Jafnréttis-
stofa komið með ráðgjöf. Þá er einnig brýnt
að auka rannsóknir til að bæta þekkingar-
grunninn og einnig þarf að draga karlmenn
meira inn í umræðuna, vinna að breyttum
hugmyndum um karlmennsku og styrkja
konur,“ útskýrir hún þegar spurt er út í hlut-
verk Jafnréttisstofu og þau verkefni sem
liggja fyrir.
„Stundum heyrir maður raddir um að
jafnréttisbaráttan hafi orðið til þess að tekið
hafi að halla á karlmenn. Þar finnst mér
umræðan komin í algert öngstræti. Það á
sér stað mjög alvarleg umræða um forræð-
ismál og réttindi einstæðra feðra. Það þarf
að fara mjög gætilega í slíkum málum því
fyrst og fremst eru það hagsmunir barn-
anna sem eiga að ráða. Þau á ekki að gera að
leiksoppi umræðunnar. Mér þykir svo vert
að minna á að það eru aðeins um hundrað ár
frá því konur fengu yfirhöfuð rétt yfir börn-
um sínum. Þar til þá voru börn eign karla og
þeirra fjölskyldna.
Vissulega geta karlmenn staðið höllum
fæti, rétt eins og konur, en þegar maður
horfir á félagslega stöðu karla annars vegar
og hins vegar félagslega stöðu kvenna sjá
allir að karlmenn ráða lögum og lofum. Sjáið
ríkisstjórnina, Hæstarétt, fjármálakerfið,
íslensku útrásina og aðra staði þar sem völd-
in eru. Það er enn mikið til í því sem sagt var
hjá Sameinuðu þjóðunum 1975: „Þar sem
völdin eru, þar eru konurnar ekki.“
Á vígstöðvum kvennabaráttunnar
Staða jafnréttismála á Íslandi hefur gjörbreyst frá því að Kristín Ástgeirsdóttir lék sér sem barn í Vestmannaeyjum. Fáir, ef
nokkrir, hafa meiri þekkingu á þeim breytingum en með sanni má segja að hún hafi barist fyrir jöfnum hlut karla og kvenna
í samfélaginu á öllum vígstöðvum. Hún er nú nýskipuð framkvæmdastýra Jafnréttisstofu. Karen D. Kjartansdóttir settist niður
með Kristínu og leit yfir farinn veg og hina óförna braut sem eftir er að ryðja.
Skólar virðast halda að þessu máli þurfi ekki
að sinna. Ég mun beita mér fyrir breytingum
á því sviði.