Fréttablaðið - 14.12.2008, Blaðsíða 16

16 14. desember 2008 SUNNUDAGUR
Þ
að er mjög mikilvægt að byggja
upp traust í þjóðfélaginu á
nýjan leik,“ segir Geir H. Haar-
de, forsætisráðherra og for-
maður Sjálfstæðisflokksins.
„Það er líka mjög mikilvægt að
allt sem snertir bankana, gömlu og nýju, sé
með þeim hætti að það sé traustvekjandi. Ég
tel að ríkisstjórnin og flokkarnir í þingmeiri-
hluta hafi gert það sem þeir geta til þessa til
að vinna hér að öflugri endurreisn og þar
með endurnýjuðu trausti.“
En traust á eftirlitsstofnununum?
„Við þurfum eflaust að fara mjög nákvæm-
lega yfir þau mál öll. Ég held að fólk sé
óánægt með það að það er ekki enn þá komið
í ljós hvað raunverulega gerðist í bönkunum.
En nú eru þessar rannsóknir að fara í gang
sem ákveðið hefur verið að ráðast í. Það er
verið að leggja síðustu hönd á frumvarpið
um rannsóknarnefnd sem mun fara í saum-
ana á þessu öllu; hvað gerðist, af hverju gerð-
ist það, hvað hefði verið hægt að gera og hvað
þarf að gera í framtíðinni svo að svona lagað
gerist ekki aftur. Þannig að ég tel að það eigi
eftir að ráðast hér í heilmiklar umbætur í
framhaldinu af þessu.
Við þurfum til dæmis að taka á hlutafé-
lagalögunum og ýmsu sem snýr að bönkun-
um til að koma í veg fyrir að það sé hægt að
spila hér með bankakerfið í líkingu við það
sem talið er að hafi gerst hér. Við þurfum svo
að huga að því að setja stjórnarskrárnefnd til
starfa á nýjan leik.“
Verða uppstokkanir á ríkisstjórn nú fyrir
eða í kringum áramót?
„Ég get ekki svarað þér því, þar sem ég er
ekki í aðstöðu til að tala um það. En slíkt er
aldrei útilokað.“
Bankahrunið óumflýjanlegt
Voru öll skref stjórnvalda, bæði í aðdrag-
anda og kjölfar bankahrunsins, rétt?
„Það má eflaust finna dæmi um einhver
mistök. Ég held samt að stjórnvöldum verði
ekki kennt um það hvernig fór. Ég held að
það liggi fyrir að það var glannaskapur í
bönkunum og að einhverju leyti óábyrg
bankastarfsemi í gangi.
Þegar maður horfir til baka núna og virðir
fyrir sér þær staðreyndir sem liggja á borð-
inu, og það er auðvitað ekki allt komið fram,
þá hefur þetta sem gerðist, þegar komið var
á ákveðinn tímapunkt, sennilega verið óum-
flýjanlegt. Hvort sem eitthvert skref sem
stigið var, eða ekki stigið, var rétt eða rangt.
Ég held að þetta hafi þá verið orðið tíma-
spursmál hvenær eitthvað svona hrikalegt
kæmi.
Við erum náttúrulega fórnarlömb, að hluta
til, hér í alþjóðlegu fjármálakreppunni. Nú
eru ýmis fleiri lönd í Evrópu, meira að segja
lönd innan Evrópusambandsins, að leita á
náðir Alþjóðagjaldeyrissjóðsins vegna þess
hvernig hin alþjóðlega kreppa er að leika
þau. Ég óttast mjög um hag vina okkar í
Eystrasaltslöndunum um þessar mundir. Ég
segi því, af þessu tilefni, að nú er gott að við
erum komin í skjól með okkar mál. Það mátti
ekki vera seinna miðað við í hverju önnur
lönd eru að lenda.“
Má reikna með einhverri heildstæðri upp-
byggingaráætlun frá stjórnvöldum?
„Við erum búin að vera að vinna í mjög
mörgum hlutum. En við höfum verið að snúa
okkur að því sem er mest aðkallandi; vanda-
mál heimilanna og fyrirtækjanna, viðfangs-
efni sem snúa að endurreisn bankakerfisins,
samkomulag við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
og að vinna í deilumálum við aðrar þjóðir.
Þetta eru mjög flókin mál á köflum en
nauðsynlegt að ryðja þeim úr vegi.
Það má segja að nú sé fyrsta áfanganum
náð með samkomulaginu við Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn. Næsta mál er að fylgja því eftir,
á grundvelli þeirrar efnahagsáætlunar sem
nú liggur fyrir. Svo eru það fjárlög næsta árs,
horfurnar í ríkisfjármálum og peninga- og
gengismálin, sem eru lykilatriði. Ef það tekst
að festa krónuna í sessi, þar sem hún styrkist
frá því sem var, þá mun verðbólgan detta hér
niður mjög hratt. Þá mun verða grundvöllur
fyrir því bæði að slaka á gjaldeyrishöftunum,
sem eru neyðarúrræði, og lækka hér vexti.
Þetta hangir saman og mun hafa mikið að
segja fyrir almenning í landinu. En hvort við
síðan gefum út lengri tíma áætlun, það er
bara mál sem er til athugunar.“
Ekki kjarabætur að sækja
Þarf að huga að einhverjum sérstökum leið-
um til að byggja upp nýja atvinnuvegi sem
hluta af endurreisn atvinnulífsins?
„Vinna og verðmæti er það sem við þurf-
um að leggja höfuðáherslu á. Þá lítum við til
allra átta og nýsköpun og frumkvæði í nýjum
greinum er gríðarlega mikilvægt. En við
höfum líka gamalgrónar greinar hér sem eru
að standa sig mjög vel og við þurfum að halda
áfram að efla þær. Þar nefni ég orkufrekan
iðnað og styrkingu í hefðbundnum greinum
eins og sjávarútvegi, ferðaþjónustu og þess
háttar.“
Hvernig er samstarfi við aðila vinnumark-
aðarins háttað?
„Við leggjum mikið upp úr því að eiga gott
samstarf við aðila vinnumarkaðarins. Við
höfum átt þó nokkra fundi upp á síðkastið
með aðilum á almenna markaðnum, okkar
viðsemjendum í röðum opinberra starfs-
manna, bankamanna og sömuleiðis sveitar-
félögum.
Ég held að það sé alveg nauðsynlegt að
þessir aðilar allir horfi fram í tímann, til árs-
ins 2010. Við erum tilbúin til samstarfs um að
leggja hér skynsamlegan grunn að aðgerðum
til að tryggja hér vinnufrið og atvinnuupp-
byggingu. En ég held að það sé líka mikil-
vægt að allir átti sig á því að kjarabætur er
ekki að sækja á næstunni, hvorki á almenn-
um markaði né hjá ríkinu. Það er ljóst að það
er kjaraskerðing fram undan, við sjáum það
á þeirri þjóðhagsspá sem við okkur blasir.
Það verða einhverjar skattahækkanir, þó
vonandi ekki mjög miklar. Og það þarf eitt-
hvað að draga úr opinberri þjónustu.“
Hvernig mun fólk helst verða vart við sam-
drátt í annarri útgáfu fjárlagafrumvarpsins?
„Þetta mun birtast í því að ýmislegt sem
ráðgert var kemur ekki til framkvæmda.
Þannig sparast frá því sem var í upphaflegri
tillögu frumvarpsins. Það verður eitthvað
dregið úr framkvæmdum og það verður
sparnaður í rekstri hjá ríkisstofnunum, en
vonandi ekki það mikill að það hafi veruleg
áhrif á þjónustuna. Síðan er sparnaður í svo-
kölluðum tilfærslum, þar sem ríkið er að
veita fjármunum í annað en rekstur og fram-
kvæmdir. Loks er þarna skattahækkun.
Saman gerir þetta 45 milljarða í þessum
áfanga. En miðað við hvernig ástandið er
getur verið skynsamlegt að gera meira núna,
við erum ekki alveg komin að niðurstöðu um
það.“
Verða hækkanir á þjónustugjöldum?
„Það er ekki alveg búið að ganga frá því en
í einhverju mæli má alveg búast við því.“
Eru komnar einhverjar línur fyrir fjárlaga-
gerð ársins 2010?
„Nei, það er ekki hægt að segja það enn þá.
Við erum náttúrlega búin að gera grein fyrir
því að núna strax eftir áramót munum við
leggja fram drög að því hvernig við sjáum
fyrir okkur næstu árin. Það er hluti af okkar
vinnuáætlun með gjaldeyrissjóðnum.
Það er ljóst að það verður mikill halli á
ríkissjóði á næsta ári og næstu árum og það
er nauðsynlegt að taka þar í taumana. Við
erum vön því að vera með góðan afgang af
ríkissjóði undanfarin ár, en nú eru breyttir
tímar og það er ekki hjá því komist að horfast
í augu við það.“
Fram hefur komið mikil gagnrýni á núver-
andi peningastefnu, bæði innan Sjálfstæðis-
flokks og Samfylkingar? Þurfa ríkisstjórnar-
flokkarnir ekki að koma sér saman um
framtíðarstefnu í peningamálum?
„Jú, jú. Peningamálastefnan er í grundvall-
aratriðum mörkuð í lögum um Seðlabankann
og hlýtur alltaf að koma til athugunar. Það er
sjálfsagt að fara yfir það og athuga í leiðinni
hvaða kostir eru fyrir í þeim efnum. En ef
verið er að tala um nýja mynt gjörbreytir það
málinu, þá eru það allt aðrar forsendur sem
þarf að skoða en ef ætlunin er að vera hér
áfram með krónuna.“
Hvað hefur tafið eftirlaunafrumvarpið og
hvenær má búast við því?
„Það er engin sérstök skýring á því önnur
en að menn eru önnum kafnir. Það var mein-
ingin að þetta skyldi flutt sem þingmannamál
og við vorum lengi að bíða eftir svari frá
stjórnarandstöðunni um það hvort þeir væru
tilbúnir til að vera með í þessu verkefni. Þetta
er bara dagaspursmál held ég. Ég þori nú ekki
að segja til um hvort það gangi fljótt fyrir sig,
þar sem svo virðist sem einhverjir ætli að
gera sér mat úr þessu máli, en það átti ekki að
taka gildi fyrr en um mitt næsta ár, þannig að
við sjáum til hvernig því reiðir af.“
Tilbúinn til að ganga skrefi lengra í Evrópu-
málum
Nú hefur þú hleypt af stað málefnavinnu
Sjálfstæðisflokks um Evrópumál. Annars
vegar hefur verið gagnrýnt að þú sért ekki að
leiða flokkinn í þessu máli. Hins vegar hefur
val á þeim sem leiða málefnanefndirnar verið
gagnrýnt; það sýni að Sjálfstæðisflokkurinn
sé að snúast í átt að ESB?
„Mín afstaða hefur verið alveg skýr. Ég
hef hins vegar hlustað á raddir innan Sjálf-
stæðisflokksins og ég tel að við þurfum að
taka þetta mál upp að nýju og endurmeta það.
Það gerum við á landsfundi flokksins.
Þeir sem hafa hlustað á það sem ég hef
sagt upp á síðkastið hafa orðið varir við það
að ég hef verið tilbúinn til að ganga skrefi
lengra í þessu máli en Sjálfstæðisflokkurinn
hefur áður gert. Það byggist á hagsmuna-
mati. Við höfum fengið í þetta verk hóp af
fólki sem þekkir vel til. Ég veit ekki betur en
forystumennirnir í verkinu séu alveg for-
dómalausir menn, eins og ég er sjálfur.
En það er landsfundurinn sem hefur síð-
asta orðið og ég sé fyrir mér að það verði
greidd atkvæði á honum um annaðhvort eina
tillögu eða jafnvel tvær um hvaða stefna
verður tekin þarna. Ég geri mér vonir um að
það verði hægt að ná þarna ákveðinni mála-
miðlun milli ólíkra sjónarmiða sem eru innan
flokksins og það er þá verkefni formanns
flokksins að finna þarna ákveðna leið.“
Hvers konar málamiðlun?
„Ég ætla ekki að koma með það strax.“
Hefur þú áhyggjur af klofningi innan flokks-
ins með uppgjöri Evrópumála?
„Nei, ég á ekki von á því. Flokkurinn er
miklu stærri og merkilegri heldur en þessi
deila um Evrópusambandið.
Ég held að það séu ekkert endilega margir
sjálfstæðismenn sem hafa skipað sér í stjórn-
málaflokk út frá þessu tiltekna máli. Ef menn
gera það og eru ekki sáttir við niðurstöðu
Sjálfstæðisflokksins, ef hún er þeim á móti
skapi, þá eiga þeir ekki aðra kosti en að ganga
til liðs við Vinstri græn og það eru nú ekki
margir sjálfstæðismenn held ég sem færu
rakleiðis yfir í Vinstri græn.
Það var mín tillaga, sem var samþykkt í
miðstjórn og þingflokki flokksins að flýta
landsfundi um átta mánuði. Auðvitað hefði
verið að mörgu leyti þægilegra, meðal ann-
ars fyrir mig, að vera ekkert að því, en ég
vildi gera það vegna þess að ég vil fá umfjöll-
un um helstu stefnumál flokksins og mat á
því hvort bankakreppan og efnahagsörðug-
leikarnir núna eigi að hafa áhrif á stefnumót-
un flokksins til framtíðar. Ég vil líka fá ákveð-
in kaflaskil í þetta Evrópumál. Ef flokkurinn
kemst að þeirri niðurstöðu að það eigi ekki að
ganga lengra, þá liggur það líka fyrir. Loks
vil ég líka að fulltrúar á landsfundi flokksins
fái tækifæri til að kveða upp úr með það
hvort þeir séu sáttir með núverandi forystu í
flokknum í gegnum þessa erfiðleika. Ég býð
mig fram áfram, en ef einhver vill breyta þá
er þarna tækifæri til þess. En að öðru leyti er
mikilvægt fyrir mig að fá endurnýjað umboð,
ef það er það sem flokkurinn vill.“
Hvert er þitt mat á stöðu þinni og varafor-
mannsins innan flokksins? Áttu von á fram-
boðum á landsfundi í janúar?
„Ég á ekki von á því, en ég veit ekkert um
það. Þetta er óbundin kosning og það eiga
allir möguleika á að gefa kost á sér.“
Ráðherraskipti ekki útilokuð
Það má eflaust finna einhver mistök ríkisstjórnar í aðdraganda og kjölfar bankahrunsins, segir Geir H. Haarde í viðtali við Svan-
borgu Sigmarsdóttur. Útlitið er dökkt með skattahækkunum, hækkun þjónustugjalda og kjaraskerðingu. Mikilvægt að allir átti sig
á að ekki verði mikið um kjarabætur á næstunni. Óttast ekki klofning í Sjálfstæðisflokknum með uppgjöri í Evrópumálum.
NAUÐSYNLEGT AÐ TAKA Í TAUMANA Það verður mikill halli á ríkissjóði á næstu árum, segir Geir H. Haarde
og nauðsynlegt að taka þar í taumana. Skynsamlegt gæti verið að ríkið spari meira á næsta ári en fram
hefur komið. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
„Ég er ekkert stressaður að upplagi,“ segir
Geir um álagið sem verið hefur á honum og
ríkisstjórninni að undanförnu. „En þetta er
auðvitað mikið vinnuálag og mikið álag á þá
sem ég umgengst mest. Ég er lítið heima og
mikið í vinnunni. Fyrir mig persónulega hefur
gengið mjög vel. Ég stunda líkamsrækt og
reyni að vera samviskusamur í því.
Að öðru leyti, ef ég hef frítíma, þá reyni ég
að eyða honum með minni fjölskyldu og sér-
staklega barnabörnunum, það hefur ótrúlega
góð áhrif á sálina.“
Aðspurður hvort hann hafi náð að lesa
jólabækurnar, segir hann: „Ég er búinn að lesa
þrjár íslenskar glæpasögur: Sjöundi sonurinn
eftir Árna Þórarinsson, Myrká eftir Arnald
Indriðason og svo er ég að ljúka við bók sem
heitir Auðnin eftir hana Yrsu Sigurðardóttur, og
þá er Stefán Máni næstur. Ég les alltaf glæpa-
sögurnar fyrst.“
➜ BÚINN MEÐ ÞRJÁR SAKAMÁLASÖGUR