Tíminn - 05.10.1988, Blaðsíða 15

n 'ít'í
Miövikudagur 5. október 1988
MINNING

ALDARMINNING
Sigurðar
Kristjánssonar
bónda í Hrísdal
í dag, 5. október 1988, er ein öld
liðin frá fæðingu Sigurðar Kristjáns-
sonar, bónda í Hrísdal í Miklaholts-
hreppi.
Sigurður fæddist að Hjarðarfelli
5. október 1888, sonur hjónanna
Kristjáns Guðmundssonar bónda
þar og seinni konu hans Elínar
Árnadóttur. Hann var elstur af
þrcniur börnum þeirra hjóna.
Á Hjarðarfelli hefur sama ættin
haft búsetu frá árinu 1805, svo sem
rakið er í bókinni Hjarðarfellsætt,
sem Þórður Kárason tók saman og
út kom árið 1972.
Kristján flutti að Hjarðarfelli með
fyrri konu sinni Sigríði Jónsdóttur
og fjórum börnum þeirra vorið 1884
eftir að Vilborg systir hans hafði
flutt með fjölskyldu sína árið áður til
Kanada.
Á síðustu áratugum 19. aldarinnar
var árferði illt, tíðarfar var kalt og
harðindi mikil. Níundi áratugurinn
var sérlega erfiður að þessu leyti.
Þetta árferði setti mark sitt á allt
mannlíf á íslandi.
Sigríður kona Kristjáns dó af
barnsburði sumarið 1887 og náðist
þá ekki til læknishjálpar, enda var
læknisþjónusta þá í lágmarki í hér-
aðinu.
Kristján fékk þá Elínu til sín sem
ráðskonu. Almannarómur taldi að
hún hefði gert líknar- og kærleiks-
verk með því að taka að sér móður-
hlutverk að börnum Kristjáns. Þau
Elín og Kristján giftust ári síðar. En
þeirra samvistir urðu skammar, því
Kristján dó í febrúar 1894 aðeins 42
ára að aldri úr svokallaðri brjóst-
veiki.
Sigurður var á sjötta árinu, er
faðir hans dó. Frændi Kristjáns,
Erlendur Erlendsson frá Fáskrúðs-
bakka, kom þá til umsjár heimilisins
með Elínu. Þau gengu í hjónaband
og eignuðust þrjú börn.
Þannig ólust upp samtímis á
Hjarðarfelli þrenn systkini. Þau
elstu samfeðra Sigurði voru Guð-
bjartur, síðar bóndi á Hjarðarfelli,
Stefán, síðar verkstjóri í Ólafsvík,
Guðný Theodóra, síðar húsfreyja í
Reykjavík og Alexander, sem
drukknaði ungur í Ólafsvíkurhöfn.
Alsystkini Sigurðar voru Þórður,
síðar bóndi á Miðhrauni og Vilborg
húsfreyja á Ölkeldu. Og svo voru
hálfsystkini hans sammæðra honum,
þau Kristján, síðar bóndi á Mel.
Halldór, bóndi í Dal og Ingibjörg,
sem lengst af var saumakona í Dan-
mörku.
Sigurður missti móður sína þegar
hann var á 16. ári og var það mikið
áfall fyrir systkinahópinn. Erlendur
hélt þó áfram búskap og hélt saman
heimilinu með aðstoð Guðrúnar
Árnadóttur ráðskonu, systur Elínar.
Þá voru elstu hálfsystkini Sigurðar
öll flutt í burtu, nema Guðbjartur,
sem ávallt var við heyskap á sumrin
á Hjarðarfelli, þó hann væri til sjós
á veturna.
En 20 ára raunasaga Hjarðarfells-
heimilisins var ekki á enda runnin. í
lok janúar 1906 varð Erlendur bóndi
úti á ferð yfir Kerlingarskarð ásamt
póstinum úr Borgarnesi, Marís
Guðmundssyni.
Þá var heimilið enn á ný forsjár-
laust með öllu. Vorið eftir flutti
Guðbjartur aftur heim að Hjarðar-
felli, og tók við forsjá heimilisins, en
hann hafði kvænst vorið 1905 og þá
stofnað heimili í Ólafsvík.
Við þau erfiðu skilyrði, sem að
framan er lýst, liðu barns- og ung-
lingsár Sigurðar Kristjánssonar.
Það var stór systkina- og barna-
hópur, sem ólst upp á Hjarðarfelli
við mjög fátækleg ytri skilyrði. Hann
varð fyrir endurteknum ástvina-
missi, sem búast mátti við að setti
mark sitt á börnin. Fátæktin gekk
heldur ekki fram hjá garði þeirra.
Sigurður bar þó ekki nein merki
þess, að hann hefði búið við neins-
konar skort í æsku, því hann varð
mjög stór maður vexti og karlmann-
legur í öllu útliti, glaður og hress
jafnan og bjartsýnismaður í hví-
vetna. Hann var sterkur og afkasta-
mikill við vinnu.
Ekki átti hann þess kost að ganga
í skóla í æsku, því enginn skóli var
þá kominn í sveitina. Hinsvegar var
lestur bóka iðkaður á heimilinu, svo
sem aðstæður Ieyfðu. Kvöldvökur
voru fastur liður í heimilishaldinu
alla vetur og gestakomur voru tíðar.
Ferðamenn fluttu fróðleik inn á
heimilið um það sem var að gerast t'
samtímanum bæði hér á fslandi og
einnig erlendis. Börn þeirra tíma
kunnu að hlusta og nota sér þau
tækifæri, sem buðust í þekkingaröfl-
un. Siguröur var mjög fjölfróður um
samtíma sinn þó hann nyti engrar
menntunar í æsku.
Sigurður dvaldi hjá bróður sínum
Guðbjarti á Hjarðarfelli eftir lát
stjúpa síns. Þar dvaldi hann til ársins
1920, síðasta árið sem bóndi. Hinn
3. mars 1919 gekk hann að eiga unga
stúlku úrsveitinni Margréti Oddnýju
Hjörleifsdóttur frá Hofsstöðum.
Margrét var aðeins tvítug er hún
giftist, en stórmyndarleg eins og hún
átti kyn til.
Vorið 1920 fluttu ungu hjónin að
Hofsstöðum og hófu þar búskap í
tvíbýli við Hjörleif föður Margrétar,
en hann var þá fyrir nokkru búinn
að missa fyrri konu sína Kristjönu
Elísabetu Sigurðardóttur móður
Margrétar.
Fljótlega hlóðst mikil ómegð á
ungu hjónin og heimilið stækkaði
skjótt. Þau gátu því ekki komið
hópnum fyrir í mjög takmörkuðu
húsrými, sem þau höfðu yfir að ráða
á Hofsstöðum og fluttu því vorið
1927 að Dal. Þar bjuggu þau í 4 ár.
þá fluttu þau að Hrísdal og bjuggu
þar alla tíð síðan, meðan heilsa
Sigurðar entist til bústarfa. Elstu
synir hans, Hjörleifur og Kristján
hófu báðir búskap í Hrísdal þegar
þeir kvæntust. Því var þríbýli þar í
mörg ár og þrjár mannmargar fjöl-
skyldur þar í heimili.
Alls eignuðust þau hjón 11 börn.
Þau eru Hjörleifur, fyrrv. vegaverk-
stjóri í Ólafsvík. Hann er kvæntur
Kristínu Hansdóttur frá Selhóli á
Hellissandi. Kristján bóndi í
Hrísdal. Hann var kvæntur Maríu
Eðvarðsdóttur, þýskrar ættar.
Sigfús. flugafgreiðslumaður í Stykk-
ishólmi. Hann er kvæntur Ragnheiði
Esther Einarsdóttur úr Reykjavík.
Kristjana Elísabet, húsfreyja í Hlíð-
arholti, Staðarsveit. Hún er gift
Vigfúsi Þráni Bjarnasyni bónda þar.
Áslaug, húsfreyja í Reykjavík. Hún
er gift Sveinbirni Bjarnasyni, lög-
regluvarðstjóra frá Neðra-Hóli í
Staðarsveit. Valdimar, lögreglu-
maður í Reykjavík. Hann er kvænt-
ur Brynhildi D. Eggertsdóttur frá
Akureyri. Elín Guörún, Ijósmóðir í
Stykkishólmi. Hún er gift Sigurði
Ágústssyni, fyrrverandi vegaverk-
stjóra þar. Olga, húsfreyja á Hrauni
í Norðurárdal. Hún er gift Leopold
Jóhannessyni fyrrvcrandi veitinga-
manni í Hreðavatnsskála. Magda-
lena Margrét, húsfreyja á ísafirði.
Hún er gift Oddi Péturssyni, bæjar-
verkstjóra. Anna, húsfreyja á
Brekku í Norðurárdal. Hún er gift
Þorsteini Þórðarsyni, bónda. Ásdís,
húsfreyja á Seltjarnarnesi. Hún er
gift Sigmundi Sigurgeirssyni
trésmið.
Öll eru börnin myndarleg og vel
að manni, svo sem foreldrar þeirra
voru. Þau eru öll lifandi, nema
Kristján, sem dó2. jan. 1987. Barna-
börn þeirra eru orðin 54 talsins og
barnabarnabörnin 72 og eitt barn er í
fjórða lið afkomenda. Það má því
segja að þau Hrísdalshjónin hafi átt
miklu barnaláni að fagna, þó oftlega
hafi lífsbaráttan veriðerfið hjá þeim.
Árin 1930-1931 var Sigurður al-
gjör sjúklingur og var um skeið
tvísýnt um hvort hann sigraði þann
sjúkdóm. Þá var ómegðin hvað mest
og í hönd fóru kreppuárin alræmdu,
sem settu mörg heimili í miklar
þrengingar, þó fyrirvinna væri full-
fær til vinnu. En hamingja Sigurðar
var sú að hann sigraði sjúkdóminn
og náði fullri heilsu aftur og átti
farsæld að fagna langa ævi.
Ekki vildu Hrísdalshjónin leita á
náðir samfélagsins um hjálp til að
koma börnum sínum á legg og lögðu
því fast að sér til að bjargast án þess.
Ekki voru þá komnar almennar
tryggingar til að Iétta fjárhagserfið-
leika og því þurfti meiri nægjusemi,
hyggindi og útsjónarsemi en nú tíðk-
Baldur Þórarinsson
Fallinn er félagi, fagur meiður,
horfinn sjónum, horfinn úrleik. Það
er okkur skákmönnum ætíð mikill
sjónarsviftir, þegar einn úr hópnum
hverfur yfir móðuna miklu, en það
gerðist er Baldur Þórarinsson féll
frá, langt fyrir aldur fram, þann 14.
september síðastliðinn.
Cassia, gyðja skáklistarinnar hef-
ur töfrað hug milljóna manna og
einn þeirra var vinur okkar Baldur.
Ungur að árum lærði hann að tefla,
en faðir hans, Þórarinn Þorleifsson,
var mikill skákáhugamaður.
Við minnu -t Baldurs sem góðs
félaga, sem r. tíð fórnaði skákinni
frístundum s i, þrátt fyrir strang-
anvinnudag ft vonbrigði í harðri
lífsbaráttu. lur var víðlesinn
maður og a< iafróður á flestum
sviðum, ekki ,ð síst um skák og
skákmenn. Hann hafði komið sér
upp fágætu safni skákbókmennta,
sem hann sökkti sér niður í, hvenær
sem færi gafst.
Við félagar í Taflfélagi Blönduóss
nutum þekkingar hans og fróðlciks
um áratuga skeið og nú er við
kveðjum hann í hinsta sinn, viljum
við færa honum alúöarþakkir fyrir
trygga vináttu, vaska framgöngu og
baráttu fyrir vexti og viðgangi félags
okkar og skáklistarinnar.
Hann er staðinn upp frá skákborð-
inu í síðasta sinn og genginn á vit
hins ókunna.
Við sendum eiginkonu hans,
Guðrúnu Erlendsdottur, börnum
þeirra sex og öðrum ástvinum inni-
legar samúðarkveðjur.
Taflfélag Blönduóss.
Tíminn 15
Sigurður Kristjánsson og Margrét Oddný Hjörleifsdóttir.
ast að viðhafa til að koma stórum
barnahóp til manns. En erfiðleikarn-
ir urðu til þess, að þau Hrísdalshjón-
in létu tvö af börnum sínum í fóstur
til frændfólks síns. Áslaug dóttir
þeirra fór til afa síns að Hofsstöðum
og ólst upp hjá honum og Valdimar
fór að Hjarðarfelli og ólst þar upp.
Ævistarf þeirra Hrísdalshjóna má
teljast eftirtektarvert afreksverk,
sem á lofti ætti að halda. Að sjálf-
sögðu hjálpuðu börnin til, jafnóðum
og þau komust á legg. Synirnir fóru
í vegavinnu strax 10-12 ára gamlir og
öfluðu þar fjár til styrktar hcimilinu
og samheldnin var afar góð og allir
hjálpuðust að, hönd studdi hendi.
Allt blessaðist þetta því rnjög vel.
Eftir að Sigurður fór að búa í
Hrísdal, hóf hann umbætur á jörð-
inni. Fyrst byggöi liann lítinn torfbæ
fyrir barnahópinn sinn og bjó í
honum í 12 ár, en 1943 var reist stórt
og myndarlegt steinhús. Sama ár
keypti hann jörðina.
Fljótlega hóf hann ræktunarfram-
kvæmdir eftir því sem aðstæður
frekast leyfðu og byggði hús yfir hcy
og búfé. Skemmst cr af því að segja
að Hrísdalur var talinn smábýli,
þegar Sigurður kom þangað en varð
stórbýli í höndum lians. Þcss er þó
skylt að geta að þar eiga börn
Sigurðar, þó sérstaklega elstu syn-
irnir Hjörleifur og Kristján stóran
hlut í. Sigurður var þó alla tíð
hvetjandi til stórræða og skipuleggj-
andi framkvæmdanna, stórhuga og
bjartsýnn.
Eitt einkenni í búskap Sigurðar
var góð meðferð búfénaðar og
snyrtileg umgengni íhvívetna. Hann
hafði alla tíð glöggt auga fyrir gildi
þeirra þátta í búskapnum. Þetta
varð m.a. til þess að honum var
ungum falið forðagæslueftirlit í
Miklaholtshreppi og hélt hann því
starfi lengst af, þegar hann var heill
heilsu allt til ársins 1965. Hann var
leiðbeinandi bænda í sveitinni varð-
andi ásetning og fóðrun búfjár og
hafði áhrif til umbóta í því efni, þó
beitti hann ekki nema mjög sjaldan
því valdi, sem honum var fengið ,
samkvæmt lögum um forða-
gæslueftirlit.
Hann var hvarvetna aufúsugestur.
Honum fylgdi hressandi glaðværð
og hispursleysi í tali. Hann hafði
lifandi, frjóa frásagnargáfu og allir,
ungir jafnt sem gamlir, karlar og
konur, hlökkuðu til að fá hann í
heimsókn og vildu að hann dveldi
sem lengst hverju sinni. Allir höfðu
yndi af að hlýða á frásagnir hans.
Hann gat oft gert gleðistund úr því
að segja frá litlu atviki og gæða það
lífi stundum með smávegis ýkjum.
Hann var söngmaður góður, radd-
mikill bassamaður og tók mikinn
þátt í sönglífi sveitarinnar um ára-
tugi. Á unga aldri starfaði hann í
ungmennafélagi sveitarinnar og
lagði jafnan æskunni gott liðsinni og
öllum félagssamtökum sem störfuðu
í sveitinni.
Hann var hrókur alls fagnaðar á
mannfundum. Það breyttist ekki þó
aldur færðist yfir hann.
Sigurður var góður heim að sækja.
Á heimilinu ríkti glaðværð. Allir
voru frjálslegir í viðmóti. Húsfreyj-
an átti stóran þátt í að móta heimilið
og var rnikil rausn í veitingum
hennar. Hún gerði oft veislu úr
takmörkuðum kosti.
Á langri búskapartíð þeirra hjóna
sóttu margir gestir heimili þeirra og
nutu þess að koma þangað. Þau nutu
einnig í hvívetna virðingar og vin-
senidar samferðafólksins á langri
lífsleið.
Börnin í Hrísdal báru mikla virð-
ingu fyrir foreldrum sínum og lögðu
ung sitt liö til að tryggja afkomu
hcimilisins svo sem fyrr cr grcint.
Barnabörnin, sem ólust upp í
Hrísdal, nutu góðra áhrifa frá afa og
ömmu sérstaklcga og virtu þau mik-
ils og rcyndar á þctta við um öll
barnabörnin.
Sigurður var einstaklega barngóð-
ur maður og hafði sérstakt lag á því
að temja baldna unglinga og gera scr
þá fylgisama. Mörg börn óvanda-
bundin dvöldu í Hrísdal, einkum á
síðari búskaparárum hans og sóttu
gjarnan eftir að koma þangað ár
cftir ár, svo vcl líkaði þeim vistin.
Sigurður hélt lengi þeim heimilis-
sið áöur en útvarpiö kom að hafa
kvöldvökur. Einnig las hann og söng
fyrir börnin á rökkurstundum. Þá las
hann húslestra á sunnudögum og öll
kvöld föstunnar og var sungið vers
bæði á undan og eftir.
Börn hans segja, að þó fátækt hafi
verið á hcimilinu hafi þau ætíð haft
nóg að borða og þeim hafi liðið vcl,
þó sitthvað hafi skort, scm nútíminn
gerir kröfur til. Þau scgja að ætíð
hafi ríkt samheldni og gott andrúms-
loft á heimilinu.
Ég minnist Sigurðar frænda míns
með einstakri gleði, allt frá barnsár-
um mínum. Hann kom hvert vor til
að hjálpa til við smölun, því fé hans
sótti að Hjarðarfelli, cftir að hann
flutti að Hofsstöðum. Hann var
einstaklega glöggur á fé, svo eftirtekt
vakti og hafði ég sérstakt yndi af
umgengni við hann. Lærði ég á
bernsku- og unglingsárunt mínum
mikið af honum í því efni.
Hann bar með sér söng og glað-
værð í bæinn og laðaði að sér börnin
og var hugljúfi hvers þeirra. Þessar
minningar allar eru mér ómetanleg-
ar. Ég veit að mörg börn, sem með
honum hafa dvalið eiga slíkar
minningar og eru honum þakklát
fyrir.
Sigurður dó 9. september 1969 og
var jarðsettur í Fáskrúðarbakka-
kirkjugarði. Margrét lifði mannsinn
og dvaldi síðustu árin hjá börnum
sínum á víxl, þar til hún fór á
Dvalarheimili aldraðra í Borgarnesi.
Þar lést hún 9. ágúst 1985.
Sigurður bar mikla ást til æsku-
stöðvanna í Hjarðarfelli og sagðist
njóta þess að geta horft frá Hrísdal
hvern dag „heim“ að Hjarðarfelli.
Hann óskaði eftir því að á leiði
hans yrði settur grágrýtissteinn úr
Hjarðarfellslandi. Að sjálfsögðu var
það gjört.
Sigurður var sjálfur eins og
klettur, stór og eftirminnilegur.
Hann gleymist ekki þeim er þekktu
hann.
Gunnar Guöbjartsson.