Tíminn - 29.09.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn

Föstudagur 29. september 1989
-------------------------------------------
Föstudagur 29. september 1989
Tíminn 9

_
----- ------------------........ .... . -

Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra biðst afsökunar á vinargreiðanum við Ingólf Margeirsson og endurgreiðir vínið:
Er bæði dauðlegur maður og breyskur
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkis-
ráðherra hefur beðist afsökunar á því
að hafa keypt vínföng á kostnaðarverði
til nota i fertugsafmæli Ingólfs Marg-
eirssonar ritstjóra Alþýðublaðsins.
„Hvað svo sem aðrir kunna að halda
um þær hugmyndir sem ég geri mér um
sjálfan mig, þá tel ég mig ekki háleitari
en svo að ég er dauðlegur maður og
breyskur og mér verða á mistök. Þetta
voru mistök,“ sagði Jón Baldvin á
blaðamannafundi í gær, þar sem hann
tilkynnti formlega að hann hefði endur-
greitt þær veigar er hann lét Ingólfi í té.
Utanríkisráðherra sendi Höskuldi
Jónssyni forstjóra Á.T.V.R í gær ávís-
un að upphæð 74.300 til greiðslu á
tveimur reikningum sem dagsettir eru
6. maí á þessu ári. Greiðslan miðast við
útsöluverð gildandi verðskrár. Hann
sagði að eftir vandlega umhugsun þessa
máls hafi hann komist að þeirri niður-
stöðu að honum hafi orðið á mistök.
Það sem hann hafi gert með því að
veita vín í afmælisveislu ritstjórans geti
skapað vafasöm fordæmi. „Ég viður-
kenni að þetta lýsi dómgreindarbresti
og ég biðst velvirðingar á því“, sagði
ráðherrann.
Fram kom hjá utanríkisráðherra í
gær að hann dregur í efa þær yfirlýsing-
ar ríkisendurskoðenda „að hann viti
ekki annað dæmi þess að ráðherra hafi
keypt áfengi á kostnaðarverði til að
haída einstaklingi veislu“. Sagði ráð-
herrann reglur um heimildir ráðherra
til kaupa á áfengi á kostnaðarverði vera
teygjanlegar og ónákvæmar, og að
álitamál af þessu tagi virtust ekki vera
einskorðuð við sig. Nú hafi hann gert
hreint fyrir sínum dyrum og fari þess á
leit að ríkisendurskoðun láti gagnskoða
öll sambærileg tilvik í öllum ráðuneyt-
um. Með þessu leitast Jón Baldvin við
að draga fram í dagsljósið vafasaman
risnukostnað hjá öðrum ráðherrum og
finnist sambærileg dæmi má spyrja, af
hverju er utanríkisráðherra tekinn fyrir
núna? Stendur til að túlka reglurnar
öðruvísi núna en gert hefur verið?
Og það má spyrja fleiri spurninga.
Hvað veldur þeirri hugarfarsbreytingu
sem virðist hafa orðið hjá ráðherran-
um, frá því á mánudag að hann sendir
frá sé yfirlýsingu þess efnis að hann hafi
ekki brotið reglur við veitingu umrædds
áfengis og þar til í gær að hann segir sér
hafa orðið á mistök og endurgreiðir
vínið?
„Ég tel mig ekki hafa brotið þessar
reglur“, sagði Jón Baldvin. „Ég spyr
mig út frá því: Hvernig átti ég að túlka
þessar reglur? Átti ég að túlka þær með
einhverri vitneskju sem ég hefði um
það hvernig þetta hefði verið í reynd
áður? Var mér kunnugt um það að
ráðherrar hefðu jafnvel oftar en einu
sinni haldið boð, einstaklingi, pólitísk-
um samstarfsmanni, eru dæmi þess? Ég
skal ekki taka undir það, en ég hef
heyrt mörg dæmi þess. Ég tel mig ekki
hafa brotið reglur, en tel mig eftir á að
hyggja við þá umfjöllun og skoðun
þessa máls, sem vissulega hefur verið
gagnleg, að mér hafi orðið á mistök.
Og það má líka spyrja: Mundu kannski
ekki vera einhver fleiri dæmi um það?
Aðspurður sagði Jón Baldvin að allt
það áfengi sem hann hefði notað til
eigin þarfa hefði verið annað hvort
keypt á fullu verði frá Áfengis- og
tóbaksverslun ríkisins, eða tollfrítt á
löglegan hátt við ferðalög erlendis.
En hvað finnst Jóni Baldvin um
vinnubrögð ríkisendurskoðunar, þegar
honum berst skýrslan í hendur klukku-
tíma eftir að hún er komin í hendur
fjölmiðlamanna?
Utanríkisráðherrann kvaðst ekki
kvarta undan vinnubrögðum ríkisend-
urskoðunar, enda orðinn öllu vanur.
„Það er aðeins eitt sem særir mig, eða
reitir mig til reiði og það er þegar verið
er að blanda konu minni inn í þessi
mál.“
Hér á eftir fer í heild bréf utanríkis-
ráðherra frá því í gær til ríkisendur-
skoðunar og yfirskoðunarmanna ríkis-
reiknings:
Með bréfi yfirskoðunarmanna dags.
26. þ.m., sem ríkisendurskoðandi kom á
framfæri við undirritaðan sama dag, fara
yfirskoðunarmenn fram á þrennt: Að
ríkisendurskoðandi afli skýringa á áfeng-
isúttekt fyrir fjármálaráðuneyti, sem
gerð var á minni tíð sem fjármálaráð-
herra; að gerðar verði viðeigandi ráðstaf-
anir sé grunur um misnotkun á rökum
reistur; og að ríkisendurskoðandi sjái til
þess að áfengiskaup verði endurgreidd á
útsöluverði. Jafnframt er þess farið á leit
að ríkisendurskoðandi láti rannsaka
hvort um fleiri sambærileg tilvik geti
verið að ræða hjá fjármálaráðuneyti og
öðrum ráðuneytum.
Með bréfi mínu til ríkisendurskoð-
anda sama dag hef ég birt skýringar
mínar á þessu máli. Niðurstaða mín var
sú, að teljist það á annað borð innan
eðlilegra marka, skv. mati ríkisendur-
skoðanda, að risna ráðherra geti tekið til
samstarfsmanna, embættismanna jafnt
sem stjórnmálamanna og félagasamtaka,
innlendra og erlendra, þá telji ég mig
ekki hafa gerst brotlegan við gildandi
reglur í umræddu tilviki.
Ég geri mér fullkomlega grein fyrir
því að þetta kann að vera túlkunaratriði.
Þess vegna skiptir miklu máli fyrir mig
og aðra, sem ætlað er að fara eftir
þessum reglum, með hvaða hætti þessar
reglur hafa verið túlkaðar í framkvæmd,
af yfirskoðunarmönnum og ríkisendur-
skoðun á liðnum árum. Það er hlutverk
yfirskoðunarmanna og ríkisendur-
skoðunar að tryggja, að settum reglum
sé hlýtt og að grípa í taumana, ef útaf
ber. Reglurnar sjálfar eru vægast sagt
afar rúmar. Túlkun þeirra í reynd hlýtur
að mótast af því með hvaða hætti
yfirskoðunarmenn og ríkisendurskoðun
hefur á liðinni tíð gegnt aðhaldsskyldu
sinni með athugasemdum, leiðrétting-
um, gagnrýni og ábendingum að gefnum
tilefnum.
Álitamál sem upp kunna að koma eru
mörg. Eitt dæmi um slíkt er eftirfarandi:
í Mbl. í dag er haft eftir ríkisendurskoð-
anda að hann viti ekki annað dæmi þess
„að ráðherra hafi keypt áfengi á kostnað-
arverði til að halda einstaklingi
veislu...“. Á ríkisstjórnarfundi í dag
lagði ég fram bréf yfirskoðunarmanna
og svar mitt við því, ásamt fylgiskjölum.
Við umræðu málsins staðfesti t.d.
fjármálaráðherra að hann hefði haldið
pólitískum samstarfsmanni veislu í til-
efni sögulegra tímamóta. Án þess að
farið sé út í mannjöfnuð virðist af þessu
dæmi ljóst, að ekki er um einsdæmi að
ræða, þ.e. að ráðherra haldi pólitískum
samstarfsmanni (einstaklingi) veislu.
Álitamál af þessu tagi virðast hins vegar
vera miklu fleiri, eins og ég mun víkja
að síðar.
Þótt ég fái því ekki séð, á grundvelli
þeirra upplýsinga sem ég hef, að ég hafi
brotið settar reglur í umræddu tilviki,
finnst mér það ekki vera meginatriði
málsins. Reglurnar eru svo rúmar að þær
vekja upp ótal álitamál um túlkun. Við
vandlega umhugsun þessa máls hef ég
hins vegar komist að þeirri niðurstöðu
að mér hafi orðið á mistök í þessu máli
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra hélt blaðamannafundi á einkaskrifstofu sinni í utanríkisráðuneytinu í gær, vegna freyðivínsmálsins.
Tímamynd: Pjetur
og að þessi gjörningur minn geti skapað
margvísleg vafasöm fordæmi gagnvart
framtíðinni. Mér finnst ég hafi í þessu
tilviki gert mig beran að dómgreindar-
skorti sem mér þykir miður og biðst
velvirðingar á. Ég hef því í dag endur-
greitt umrædda reikninga til ÁTVR á
útsöluverði miðað við gildandi gjaldskrá
með ávísun að upphæð kr. 74.300,-, sbr.
hjálögð ljósrit.
Þar með er þessu máli hins vegar ekki
lokið af minni hálfu.
Ég leyfi mér hér með að óska eftir
samstarfi við yfirskoðunarmenn og ríkis-
endurskoðun um það, hvernig móta
megi skýrar, skilmerkilegar og fram-
kvæmanlegar reglur um framkvæmd
þessara mála framvegis. Annars vegar
afhendi ég hér með ríkisendurskoðun og
skoðunarmönnum allar þær upplýsingar
sem tiltækar eru af hálfu utanríkisráðu-
neytisins um það, hvernig risnufé ráðu-
neytisins hefur verið varið meðan ég hef
gegnt þessu ráðherraembætti. Sambæri-
leg gögn vegna fjármálaráðuneytis, frá
minni ráðherratíð þar, hef ég ekki undir
höndum. Hins vegar óska ég eftir upplýs-
ingum frá skoðunarmönnum og ríkis-
endurskoðun um það, hvernig þessum
málum hefur verið háttað á liðinni tíð í
öllum ráðuneytum og með hvaða hætti
yfirskoðunarmenn og ríkisendurskoðun
hafa gegnt aðhaldshlutverki sínu, þ.e. í
hvaða tilvikum þessir aðilar hafa komið
á framfæri athugasemdum, fært rök að
misnotkun eða beitt sér fyrir leiðréttingu
vegna tilvika, sem ekki hafa verið talin
samrýmast reglum. Því aðeins að þessar
upplýsingar komi fram í dagsljósið er
hægt að læra af mistökum í fortíðinni og
móta nýjar reglur, í ljósi þeirrar reynslu.
í Ijósi þeirrar umræðu sem spannst um
mál af þessu tagi um s.l. áramót gaf ég
snemma á þessu ári fyrirmæli um það að
framvegis skyldi haldin nákvæm dagbók
um öll útgjöld vegna risnu af hálfu
utanríkisráðuneytisins. Samkvæmt þess-
um fyrirmælum skyldi skrá dagsetningu,
tilefni, hver væri gestgjafi, fjölda gesta,
hvar boð eða fundur færi fram og hver
væri heildarkostnaður. Þessi regla var
ekki viðhöfð í fjármálaráðuneytinu og er
ekki viðhöfð í neinu ráðuneyti, svo mér
sé kunnugt um. Á s.l. sólarhring hafa
starfsmenn ráðuneytisins tekið saman
heildaryfirlit skv. þessari dagbók og
flokkunarkerfi, sem hún byggir á. Ég
leyfi mér hér með að senda þetta heildar-
yfirlit með þessu bréfi.
Skv. þessu yfirliti má sjá að risnutilefni
flokkast einkum undir eftirfarandi: Sam-
skipti við blaðamenn og fjölmiðla,
vinnufundir vegna viðskiptaferða,
Norðurlandasamstarf, samskipti við
sendiherra erlendra ríkja, samskipti við
Atlantshafsbandalagið og vamarliðið,
samskipti við ýmis samtök atvinnulífs og
vinnumarkaðar, vinnufundir vegna haf-
réttarmála, útgjöld vegna opinberra
heimsókna, kostnaður vegna kynningar-
mála (sérstaklega EFTA-EB mál), utan-
ríkisráðherrafundur Norðurlanda,
starfshópur og nefndir á vegum ráðu-
neytisins og ýmis önnur tilefni, sem ekki
flokkast undir þessar skilgreiningar.
Með birtingu þessara gagna tel ég
mig hafa gert fullkomlega hreint fyrir
mínuin dyrum varðandi spumingar
um það hvernig risnufé ráðuneytisins
hefur verið varið á minni ráðherratíð.
Þessi gögn mun ég öll gera opinber
enda tel ég að almenningur eigi
fullkomlega rétt á að vita, hvernig
almannafé hefur verið varið í þessu
skyni. Með vísan til þess sem fram
kemur í bréfi yfirskoðunarmanna þar
sem þeir fara þess á leit að ríkisendur-
skoðun láti gagnskoða „sambærileg
tilvik“ í öllum ráðuneytum, er þess
að vænta að önnur ráðuneyti geri
hreint fyrir sínum dyrum með sama
hætti. Jafnframt er þess hér með
farið á leit að ríkisendurskoðun kanni
þetta yfirlit og láti utanríkisráðuneyt-
inu í té álitsgerð um þau útgjaldatil-
efni sem kunna að orka tvímælis eða
vera utan marka settra reglna, að
mati ríkisendurskoðunar.
Eitt þeirra álitamála, sem upp hafa
komið í umræðunni að undanförnu, er
hvort það þykir við hæfi að risna ráð-
herra taki til pólitískra samstarfsmanna,
þótt það þyki sjálfsagt að því er varðar
embættismenn. Skv. hjálögðu yfirliti er
staðfest, að ég hef í nokkrum tilvikum
efnt til vinnufunda með þingflokki, eink-
um morgunverðarfunda, og a.m.k. í
einu tilviki kvöldverðar. Einn slíkur
vinnufundur var sámeiginlegur með
þingflokki og framkvæmdastjórn Al-
þýðuflokksins. Þá hef ég einnig efnt til
slíkra vinnufunda með starfshópum og
nefndum á matmálstímum, og þá boðið
upp á snarl og í sumum tilvikum morgun-
verð. Annað dæmi sem kann að þykja
álitamál er eftirfarandi: Ég hef haft þann
hátt á að bjóða samstarfsfólki (bæði
embættismönnum og stjórnmálamönn-
um) í jólaglögg á heimili mínu, á kostnað
ráðuneytis. Sama máli gegnirum kveðju-
hóf fyrir samstarfsfólk í því ráðuneyti
sem ég stýrði áður. Þetta skilst mér að sé
algild venja í samskiptum ráðherra og
embættismanna. Þá mætti spyrja: Sam-
rýmist það settum reglum að ráðherra
verji risnufé ráðuneytis til að standa
undir áfengiskaupum vegna árshátíða
starfsmannafélaga?
Spurningar af þessu tagi eru reyndar
miklu fleiri. Af þessu tilefni er hins vegar
nauðsynlegt að fá upplýst: Hafa yfir-
skoðunarmenn ríkisreiknings og ríkis-
endurskoðun gegnt aðhaldshlutverki
sínu á liðinni tíð með því að móta þessar
venjur á grundvelli athugasemda, eða
íhlutunar og leiðréttingar, sem þannig
gæti gefið vísbendingu um mat þessara
aðila á túlkun reglugerðar?
Á ríkisstjórnarfundi í morgun var um
það rætt að nauðsynlegt kynni að vera að
breyta þessum reglum. Það verður að
mínu mati ekki gert nema á grundvelli
haldgóðra upplýsinga um það, hvaða
hefðir, venjur og fordæmi hafa skapast á
liðinni tíð. Þess vegna leyfi ég mér að
beina nokkrum spurningum til viðtak-
enda þessa bréfs með von um svar við
fyrstu hentugleika. Spurningarnar snúast
um það, hvort skoðunarmönnum eða
ríkisendurskoðun sé kunnugt um, eða
geti aflað upplýsinga um, hvort ráðherr-
ar hafi varið risnufé af eftirfarandi tilefn-
um:
1. Vegna vinnufunda eða boða fyrir
þingflokka?
2. Vegna fundahalda stofnana stjórn-
málaflokka (miðstjórnir, flokksráð
o.s.frv.)?
3. Vegna flokksþinga, fyrir flokksþing
eða einstaka kjördæmahópa sem þau
sækja?
4. Vegna ráðstefnuhalds á vegum
stjómmálaflokka?
5. Vegna afmæla, eða sérstakra tíma-
móta, á ferli pólitískra samstarfs-
manna?
6. Hafa ráðherrar látið ráðuneyti bera
kostnað vegna eigin afmælisveislna?
7. Hafa ráðuneyti borið kostnað í til-
efni af afmælisveislum háttsettra
embættismanna?
8. Hafa ráðherrar efnt til boðs eða
veislu í tilefni af tímamótum á starfs-
ferli embættismanna t.d. þegar þeir
láta af störfum eða taka við nýjum
störfum?
9. Hafa ráðherrar látið ráðuneyti
standa undir kostnaði vegna árshá-
tíða eða annars samkomuhalds á veg-
um starfsmannafélaga?
10. Þykir það sérlega aðfinnsluvert, ef
ráðherra efnir til boðs í heimahúsum
vegna gesta sem eiga samskipti við
ráðuneytið?
11. Telst ráðherrum heimilt að bjóða
upp á morgunverð, kvöldverð eða
snarl á vinnufundum með samstarfs-
mönnum eða embættismönnum
vegna sérstakra verkefna (nefndir,
starfshópar, vinnufundir innan ráðu-
neyta o.fl.), sem oftar en ekki eru
haldnir utan þess sem kallast venju-
legur vinnutími?
Sérstaklega væri gagnlegt að fá rök-
stutt álit ríkisendurskoðunar á því hvort
gera skuli greinarmun á risnuútgjöldum
vegna pólitískra samstarfsmanna og að-
ila annars vegar og embættismanna hins
vegar - þ.e. hvaða aðilar eru það sérstak-
lega sem eru „Stjórnarráði íslands óvið-
komandi“.
Eðli málsins samkvæmt hljóta yfir-
skoðunarmenn ríkisreiknings og ríkis-
endurskoðun iðulega að hafa staðið
frammi fyrir því í starfi sínu á liðinni tíð
að leggja mat á eða kveða upp úrskurði
um álitamál og markatilvik af þessu tagi,
eða af öðrum sambærilegum tilvikum.
Það væri mjög gagnlegt fyrir alla aðila ef
ríkisendurskoðun og yfirskoðunarmenn
beinlínis birtu skrá yfir allar þær athuga-
semdir sem gerðar hafa verið af slíkum
eða sambærilegum tilvikum á liðinni tíð.
Það mundi auðvelda öllum aðilum það
starf, sem framundan er, við að endur-
skoða og skilgreina að nýju traustar
starfsreglur sem unnt verði að fara eftir
í framtíðinni.
Sérstök ástæða er til að spyrja um álit
ríkisendurskoðunar og skoðunarmanna
á starfsreglum og málsmeðferð. Hafa
þessir aðilar gagnrýnt, að ekki skuli vera
haldin skrá með nauðsynlegum upplýs-
ingum og fylgiskjölum um tilefni risnu á
vegum ráðherra og ráðuneyta? Sé það
ekki gert er yfirleitt ógerningur að afla
upplýsinga eftir á hvert var hið raunveru-
lega tilefni veislu, eða boðs eða hverjir
urðu aðnjótandi. Ég geri ráð fyrir að
yfirskoðunarmenn og ríkisendurskoðun
hafi áður fundið að slíkum vinnubrögð-
um og óska hér með eftir upplýsingum
um það.
Tilgangurinn með þessu erindi, er eins
og fyrr sagði að óska eftir samstarfi við
yfirskoðunarmenn og ríkisendurskoðun
um birtingu upplýsinga, sem að gagni
mættu koma við að móta til frambúðar
traustar reglur. Jafnframt vona ég að
hjálagt heildaryfirlit um ráðstöfun risnu-
fjár utanríkisráðuneytisins geti auðveld-
að skoðunarmönnum og ríkisendurskoð-
un þetta starf. í því skyni að lyfta þeirri
umræðu sem nú fer fram um þessi mál,
af stigi gróusagna og getsaka, tel ég
einnig nauðsynlegt að birta þessar upp-
lýsingar þ.m.t., þetta bréf og fylgiskjöl
þess, öllum almenningi.
Með vinsemd og virðingu,
Jón Baldvin Hannibalsson,
u t anríkisráðhcr ra.