Tíminn - 26.03.1991, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 26,'mars 1991
Þriðjudagur 26. mars 1991
Tíminn 9
allt sem það aflar. Þess njótum við“ segir Jóhannes Jónsson í
„Folk vill ekki éta fy
.Bónus skuldar engum neitf1
„Það er gatnan að reka fyrirtæki þar
sem alltaf er staðið í skilum, þar sem
alltaf er nóg að gera og þeir sem versla
við okkur eru ánægðir." Jóhannes Jóns-
son, kaupmaður í Bónus, var óbanginn
þegar Tíminn leitaði hjá honum „stríðs-
frétta“ í vikunni. Stríðið á matvöru-
markaðnum hófst sem kunnugt er með
því, að Hagkaup lækkuðu hjá sér verð,
niður í Bónusverð, á rúmlega 500 þeirra
vörutegunda sem einnig eru seldar í
Bónus. Jóhannes lækkaði þá snarlega
sitt verð enn meira, og sagðist eftir sem
áður „bjóða betur“. Um miðja vikuna
urðu páskaeggin kröftugustu „bom-
bumar". „Þau Iækkuðu einu sinni hjá
okkur, en Hagkaup lækkaði þrisvar,“
svaraði Jóhannes og brosti í kampinn.
„Mér finnst það ljómandi gott, og raun-
ar alveg með ólíkindum að við skulum
vera búin að draga niður verðið hjá „ris-
anum“ um 20-25% á öllum helstu nauð-
synjavörum. Þetta er alveg stórkostlegt.
Nei, nei, þeim finnst kannski ekkert
slæmt að hafa keppinauta. En þeir vilja
helst hafa sína keppinauta svona „lifandi
dauða“. Að þeir geti helst ekkert og séu til
friðs. En við erum orðin fyrir.“
Fimm verslunaraðferðir...
— Hvað segir þetta okkur?
„Það, að menn verða nú að reyna að
vanda sig meira í rekstrinum. Til þess
þarf samkeppni. Og geri menn það, þá
lækkar smátt og smátt tilkostnaðurinn
og þar með er hægt að lækka vöruverðið.
En vitanlega er þarna ákveðið lágmark,
sem miðast við þá verslunaraðferð sem
hver og einn hefur valið sér.
í grófum dráttum eru til fimm verslun-
araðferðir til þess að koma vörum á fram-
færi. Auk sjoppunnar eru það kaupmað-
urinn á horninu, stórmarkaðurinn, „lág-
prís“ vöruhús og svo „bónusbúðir". Síðan
er að velja eina þessara aðferða og halda
sig við hana. Við byrjuðum sem „bónus-
búð“ og gefum okkur út fyrir það. Að selja
fólki 80-90% af heimilisþörfunum, af
hefðbundnu, hnitmiðuðu vöruvali, sem
hentar hverri almennri fjölskyldu. Þetta
er okkar stefna.
Hagkaup og Mikligarður eru á hinn bóg-
inn „vöruhús" — m.v. þá skilgreiningu
sem gildir í nágrannalöndunum. En þeir
geta ekki líka verið „bónusbúð". Og þeir
geta ekki líka verið „stórmarkaöur", sem
ætlar að bóða „sælkeravöruval" og full-
komna þjónustu. Erlendis er mönnum
kennt það strx í „gagni og gamarí' kaup-
mennskufræðanna að reyna þetta ekki.
Það gengur einfaldlega ekki að blanda
þessu öllu saman.“
— Var þá gat á markaðnum fyrir Bónus?
„Já, það var búið að búa til holu. Það var
líka hola, þegar Hagkaup komu inn, en
þau hafa síðan, á 25 árum, þróast úr fjós-
inu í Eskihlíð upp í Kringju, með 5.500
vörutegundir í matvöru. Ég ákvað mér
aftur á móti þetta afmarkaða svið, sem ég
tel grundvöll fyrir í íslensku þjóðfélagi."
Borgar hvergi vexti...
— Sumir hafa á orði fátæklegt vöruval í
Bónus?
„Við erum með 980 vörutegundir. Aldi-
búðirnar í Þýskalandi hafa t.d. verið með
um 650 tegundir frá því þær opnuðu fyr-
ir 25 árum. Aldi ræki tæpast 4.000 búðir
væri eftirspurnin takmörkuð. Og Bónus
væri ekki með fjórar verslanir ef fólki
þætti vöruvalið svo fátæklegt að það tæki
því ekki að koma. Líttu líka í kæliskápa á
heimilum. í þeim öllum eru sömu 60 teg-
undirnar."
— Því heyrist líka fleygt að Bónus hafi
verið á brauðfótum og geti því örugglega
ekki staðist þetta stríð?
„Bónus byrjaði vitanlega fátækt. En fyr-
irtækið skuldar engum neitt. Það borgar
hvergi vexti. Það borgar öll laun og húsa-
Ieigu og stendur í skilum með skatta. Það
gerir upp öll vörukaup á þriðjudögum í
vikunni eftir að keypt er inn. Engir vita
því betur um okkar stöðu en þeir 91 aðil-
ar sem við gerum innkaup hjá vikulega.
Séu þetta veikleikamerki, hljóta þá ekki
ýmsir að vera fárveikir? Kjaftasögur verða
hins vegar alltaf til ef eitthvað gengur vel
á íslandi. En okkar íyrirtæki er skapað til
þess að lifa á litlu. Við erum t.d. aðeins
með 21 mann í vinnu, enda eiga afköst
þeirra sér ekki hliðstæðu á Norðurlönd-
um.
Framhaldið byggist á því hve hæfir við
erum til að reka fyrirtækið á lágum tekj-
um. Og svo vitaskuld því hvað fólkið fylg-
ir okkur. Við finnum alveg andann með
okkur núna. Fólk kemur til okkar, er já-
kvætt og styrkir okkur í stríðinu."
Stríð við einn
til að drepa annan?
— Einhver hlýtur á endanum að liggja í
valnum eftir þetta stríð sem önnur?
„Vissulega hlýtur svo að fara. En þegar
svona verðstríð fer í gang, þá getur því
verið beint að einum til þess að drepa ein-
hvern annan. Spjótunum er beint að okk-
ur, af því að við höfum komið sterkir út á
markaðinn, haft mikið fylgi viðskiptavina
og erum því fyrir „risanum". En svo eru
aðrir til hliðar, sem þola ekki þetta stríð
og þá athygli sem þessi tvö fyrirtæki fá.
Það verða því ekki endilega hinir stríð-
andi aðilar sem liggja í valnum á endan-
um, heldur kannski einhverjir til hliðar."
— Hefur Bónus þá ekki orðið fyrir nein-
um samdrætti í vikunni?
„Þvert á móti. Síðasta helgi var sú besta
sem við höfum átt. En hvort sú viðbót er
komin frá þeim sem beindu spjótunum
að okkur, eða einhverjum öðrum, það veit
ég ekki.“
Smásali hefur rosaleg völd ...
— Kannski merki þess að fólk gruni að
<3,

þekkingu sem á sér miklu lengri „kúltúr“
annars staðar. En smásöluverslun er ekk-
ert fag á íslandi. Og það er óskaplega dýrt
fyrir almenning. Afkoma heimilanna er
undir því komin hvernig til tekst í smá-
söluversluninni. Danir notuðu t.d. hluta
af Marshallaðstoðinni sinni 1949 til að
senda sex manns til Bandaríkjanna að
læra smásöluverslun. Enda gera ná-
grannaþjóðir okkar mjög mikið í því að
mennta fólk til afgreiðslustarfa og kaup-
mennsku. í Danmörku er þetta t.d. 4 ára
nám að loknum grunnskóla. Þar af er eitt
ár í verslunarskóla, þar sem kennd eru
undirstöðuatriði í verslun og kaup-
mennsku, og síðan 3 ár á samningi í
verslun. Til kaupmennsku þurfa menn
svo tvö ár í viðbót. Án þess eiga þeir Iitla
von um lánafyrirgreiðslu til að reka versl-
un.
Hér á íslandi gerum við hins vegar ekki
neitt. Við tökum 16 ára ungling af göt-
unni og gerum hann kannski að gjald-
kera daginn eftir. Menn geta ímyndað sér
árangurinn.
Hér þykir ófínt að vera í búð. Þessvegna
er ekki litið á verslun sem fag — heldur
er hún afgangsstærð á menntunarsviðinu
og vinnumarkaðnum. Margir sem við
hana vinna líta bara á hana sem biðstofu
eftir einhverju öðru betra.
Þrátt fyrir þetta fara 70-80% teknanna,
sem fólk aflar, í gegnum hendurnar á
þessu verslunarkerfi. Það skiptir því gíf-
urlega miklu máli hvernig að henni er
staðið“.
100% stærri búðir
í Reykjavík en Álaborg
— Er 600 þúsund fermetra verslunar-
rými f Reykjavík ekki bæði of stórt og
kannski líka baggi á heimilunum?
„Hér er um 7-8 m2 í verslunarhúsnæði
að ræða á hvert mannsbarn. í Álaborg er
hlutfallið 3,3 m2 á mann og þykir mjög
rýmilegt. Samt er það rúmlega 100%
meira hjá okkur. Vitanlega kostar þetta
mikið. Við vitum líka að þessir 600 þús.
m2 bera sig ekki, sem sýnir að fólkið í
landinu er ekki reiðubúið að borga fýrir
alla þessa fermetra. Þar með er þetta orð-
in umframeftirspurn og vandamál. Og
það kostar og kostar mikið.“
— Þú nefndir áðan 91 aðila sem sem þú
þarft að skipta við til þess að ná í 900
vörutegundir. Er þetta ekki líka óhag-
kvæmt og dýrt?
,Áður en við komum okkur upp lager, þá
fengum við allt að 160 vörubíla í viku að
hverri Bónusverslun. Þú getur ímyndað
þér að þeir hafa ekki allir verið með mik-
ið, fyrir utan það hvað þetta var óhag-
kvæmt og tímafrekt. Nú sendum við í
búðirnar einn bíl frá lagernum með vörur
frá 65 heildsölum í einu. Vinnuhagræð-
ingin af þessu er geysileg og vinnubrögð í
búðunum öll önnur.
Það gefur vitanlega auga leið að það
heildsöludreifikerfi, sem við búum við
hér á landi, er gífurlega dýrt. Auk þess
sem það er svo á góðri leið með að ganga
af litlu kaupmönnunum dauðum,“ sagði
Jóhannes í Bónus.
- HEI
vöruverð mundi hækka á ný yrði Bónus
undir?
„Það er afar óhollt í kapítalísku þjóðfé-
lagi, að eitt fyrirtæki verði svo stórt að
það nái kannski 30-40% markaðshlut-
deild. Það á sér hvergi hliðstæðu í ná-
grannalöndum okkar að eitt fyrirtæki nái
slíkum tökum.
Það eru rosaleg völd fólgin í því að vera
smásali. Náir þú góðum tökum á smá-
sölumarkaði, þá nærð þú líka kerfis-
bundnið tökum á ákveðnum iðnaði. Það
er mjög hættulegt bæði framleiðendum
og innflytjendum verði einn smásali
mjög stór. Hann ræður þá ekki aðeins
miklu um vöruval á markaðnum, heldur
getur hann líka farið að framleiða verð-
bólgu í þjóðfélaginu.
Hvernig? Tökum dæmi: Segjum að þú
hafir 40% markaðshlutdeild á ákveðnu
sviði. Fyrir íslenskan framleiðanda skipt-
ir þá mjög miklu máli að þú seljir vörurn-
ar hans. „Sjálfsagt," segir þú, „en ég vil þá
fá 20% afslátt." Við svo mikinn afslátt
ræður framleiðandinn ekki. Og hvaða ráð
hefur hann þá til að komast inn í þetta
stóra fyrirtæki? Jú, hann á eina leið:
Hann getur hækkað verðið hjá sér um
svona 7% yfir línuna — til að kaupa sig
inn í hillurnar hjá þér. En þar með hefur
vöruverðið hækkað yfir allt landið — líka
hjá þér, þó þú getir auðvitað selt hlutfalls-
lega ódýrara en hinir, vegna 20% afslátt-
arins sem þú pressaðir í gegn.
Snúið upp á hendumar á ...
Svona er unnið hér í þjóðfélaginu, þegar
völdin komast á stórar hendur. Fyrir
þessu verða menn í smáiðnaði. Það er
bara snúið upp á hendurnar á þeim og
þeir eiga ekki annarra kosta völ heldur en
að hækka vörurnar sínar, til þess að geta
veitt þeim stóru sérkjör."
— Sem fá svo kannski lof og prís fyrir að
stuðla að lágu verðlagi?
„Einmitt — þó hinn sami sé jafnvel vald-
ur að því að hækka vöruverðið í landinu.
Þetta á sér stað.
Lítum á annað dæmi. íslenskur um-
boðsaðili fýrir heimsþekkt vörumerki
sleit allt í einu öllum viðskiptum við Bón-
us. Skýringin? ,Af því að þið eruð svo litl-
ir,“ sagði hann. Umræddar vörur eru
samt sem áður seldar í sjoppum út um
allan bæ. Hann var því greinilega undir
pressu frá einhverjum stórum. En ég
sætti mig illa við þetta, og útvegaði mér
þessar vörur frá erlendum heildsala. Og
þá fyrst lenti íslenski umboðsmaðurinn í
alvarlegum vandræðum. Því þegar vör-
urnar komu, reyndust þær 40% ódýrari
en hjá honum.“
— Þegar einn sem selur 5.000 vöruteg-
undir fer í verðstríð við annan út af 500 af
þeim 900 vörutegunda sem sá selur, er þá
ekki opin leið fyrir þann stærri að lauma
verðlækkuninni hægt og rólega á hinnar
4.500 vörurnar sem ekkert stríð er um?
„Vitanlega, svo fremi að menn séu þar
ekki líka í ákveðinni samkeppni. í gær og
fyrradag komu t.d. til mín menn, til að
bjóða mér á miklum kostakjörum, vörur
sem Hagkaup selur, en ég ekki. Af hverju?
Jú, til þess að Hagkaup lækki hjá sér verð
á þessum vörum líka. Annars sögðu þeir
þær svo dýrar þar, að þær standist ekki
samkeppnina við „verðstríðsvörurnar“.
Unga fólkið sparsamara
en foreldrakynslóðin
— Eru fslendingar þá orðnir svo verð-
vísir og sparsamir að verðið skipti öllu
máli? Hefur ekki jafnvel þótt nirfilslegt að
spara?
„Þetta hefur breyst. Nú þykir fínt að
spara. Mér finnst það, sem betur fer, fara
mjög vaxandi að fólk er farið að horfa
meira í peninginn. Það vill fremur láta
eitthvað annað eftir sér heldur en að éta
fyrir allt sem það aflar. Og þessa njótum
við. Vöruvalið er þannig, að fólk ber ekki
héðan út neinar gerviþarfir. Og er ánægt
með það, því það á samt nóg í matinn, en
bara fyrir miklu minni pening — og
kannski aur í buddunni til að gera eitt-
hvað annað. Fyrir þetta höfum við fengið
þakkir. Fólk, sem t.d. heldur búreikninga,
hefur sýnt mér fram á ótrúlegan sparnað.
Og bætir svo kannski við: „Og þess vegna
gátum við líka farið á skíði um daginn“.“
— Á þetta jafnt við alla aldurshópa?
„Meðal viðskiptavina okkar eru hlutfalls-
lega fæstir á bilinu 35-50 ára. Hingað
kemur hins vegar mikið af eldra fólki og
mjög mikið af ungu fólki.“
— Eru afkomendur „eyðslukynslóðar-
innar“ þá orðnir sparsamari en foreldr-
arnir?
„Miklu passasamari — og með allt ann-
að gildismat. Þau vilja ferðast og láta eitt-
hvað allt annað eftir sér heldur en að éta
út allt sem þau afla. Eldra fólkið á hinn
bóginn, það er svo miklir veitendur, það
kaupir mikið til að gefa öðrum.“
Óskaplega dýrt
fyrir almenning...
— Nú hefur komið í Ijós að verð á mat-
vörum hefur aðeins hækkað í kringum
2% á s.l. ári — þ.e. raunverulega lækkað.
Á sama tíma hafa t.d. fatnaður, rafmagns-
tæki og búsáhöld hækkað í kringum 15-
20%. Væri kannski hægt að lækka verð á
fleiru en matnum?
„Þessi samkeppni, sem kom með Bónus-
búðunum, hefur haldið matvöruverðinu
niðri. Þar erum við að hagnýta okkur
Tímamynd: Ámi Bjama