Tíminn - 29.10.1991, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Þriðjudagur 29. október 1991
Hjálmar Viíhjálmsson
fv. ráðuneytisstjóri
Fæddur 16. júlí 1904
Dáinn 19. október 1991
Hjálmar Vilhjálmsson, fyrrum ráðu-
neytísstjóri og sýslumaður, lést á
Landspítalanum 19. október sl. eftir
stutta legu þar. Hann var fæddur 16.
júlí 1904 á Hánefsstöðum í Seyðisfirði.
Hann varð því 87 ára gamall. Foreldrar
hans voru Vilhjálmur Amason, útvegs-
bóndi á Hánefsstöðum, og Björg Sig-
urðardóttir, kona hans, en þau bjuggu
þar stórbúi. Vilhjálmur, afi, minn, var
sonur Áma Vilhjálmssonar, bónda á
Hofi í Mjóafirði, en Björg amma dóttir
Sigurðar Stefánssonar, bónda á Há-
nefsstöðum.
Þegar Hjálmar var að alast upp voru
mikil umsvif á Hánefsstöðum. Húsa-
kynni voru stórt og reisulegt íbúðar-
hús, vel búið inni miðað við þá tíma,
svo og myndarleg og vel gerð útihús.
Niðri við sjóinn stóðu fiskverkunar-
hús, beitíngarskúrar og stórt geymslu-
hús. Þar var allstórt íshús og smiðja og
bryggja fyrir tvo til þrjá dekkbáta og
legufæri á víkinni. Að sjálfsögðu var
allur afli fullverkaður á staðnum. Afi
gerði jafnan út marga báta, fyrst róðr-
arbáta og síðar bættust við vélbátar.
Þaðan voru og gerðir út stærri bátar.
Rán, 43 tonna bátur, sem fórst í
Homafjarðarósi í fárviðri árið 1925, en
Ámi, faðir minn, var formaður. Mann-
björg varð. Síðar Faxi, 57 tonna bátur,
sem Þórhallur, yngsti bróðirinn, var
formaður á.
Þá var og verulegur landbúskapur á
Hánefsstöðum. Fjölskyldan var æði
fjölmenn. Það voru fimm bræður og
tvær systur, sem öll em nú látin. Elst-
ur var Sigurður, kaupfélagsstjóri og
síðar bóndi á Hánefsstöðum. Faðir
minn, Ámi, útvegsbóndi og síðar er-
indreki Fiskifélags íslands og skipaeft-
irlitsmaður. Hermann, útvegsbóndi og
síðar skipaafgreiðslumaður á Seyðis-
firði og erindreki Fiskifélags íslands.
Þórhallur, skipstjóri og síðar hafhar-
stjóri í Keflavík, og Hjálmar var yngst-
ur. Systumarvoru Sigríður, húsfreyja,
búsett á Egilsstöðum, og Stefanía,
lengi skrifstofustúlka hjá sýslumanns-
embættinu á Seyðisfirði og síðan hjá
Olíufélaginu hf. í Reykjavík. Þá var og
fóstursonurinn Vilhjálmur Emilsson,
vélgæslumaður á Egilsstöðum. Systk-
inin ásamt skylduliði unnu á yngri ár-
um meira og minna við útgerðina og
búskapinn. Vegna mikilla umsvifa var
Hánefsstaðaheimilið mjög fjölmennt,
einkum á summm, þá allt upp í 50-60
manns. Allt snerist um atvinnulífið til
sjós og lands.
í þessu umhverfi ólst Hjálmar upp og
það mótaði að sjálfsögðu viðhorf hans.
Hann var við heyskap á sumrin, en
vandist þó nokkuð sjávarstörfum jafn-
hliða. Snemma bar á frábæmm gáfum
Hjálmars og gekk hann menntaveginn
eins og það er kallað. Hann tók gagn-
fræðapróf utanskóla við Menntaskól-
ann í Reykjavík árið 1922. Settist svo í
menntaskólann og lauk stúdentsprófi
árið 1924 með hæstu einkunn. Ég
hygg að uppáhaldsnámsgrein Hjálm-
ars í menntaskóla hafi verið stærð-
fræðin. Hann var mjög töluglöggur
maður og nákvæmur f öllu. Þaðan Iá
leiðin f lögfræðideild Háskólans. Alla
tíð stundaði Hjálmar nám af mikilli
samviskusemi eins og honum var í
blóð borin. Hann tók því lögfræðipróf
vorið 1929 með miklum glæsibrag.
Hugur Hjálmars stefndi austur á land
og hóf hann þegar að loknu háskóla-
námi störf sem fulltrúi sýslumanns
Norður-Múlasýslu og bæjarfógeta á
Seyðisfirði.
Áður en lengra er haldið ber að geta
mesta gæfuspors sem Hjálmar sté á
lífsleiðinni. Þegar hann kom austur að
loknu embættísprófi kom unnusta
hans með honum og þau gengu í heil-
agt hjónaband á Hánefsstöðum 12.
apríl 1930. Eftirlifandi kona Hjálmars,
Gyðríður Sigrún Helgadóttír, smiðs á
Fossi á Síðu Magnússonar og konu
hans Gyðríðar Sigurðardóttur, er ein-
hver ágætasta kona sem ég hef nokkru
sinni kynnst, fágæt mannkostamann-
eskja, elskuð og virt af öllum. Þau hófu
búskap í gamla pósthúsinu, rétt við
Fjarðarána á Seyðisfirði, en fluttu
fljótlega inn á ölduna og keyptu hús-
eignina Vesturvegi 8 og bjuggu þar æ
síðan meðan þau voru á Seyðisfirði.
Sýslumannsheimilið var rómað fyrir
myndarskap. Það stendur á fallegum
stað í miðju þó nokkru túni, en þau
hjónin höfðu jafnan dálítínn landbú-
skap til heimilisnota. Þama var sýslu-
mannsembættið einnig til húsa. Það
voru því margir sem lögðu leið sfna
þangað, bæði í erindum við embættíð
og til að heilsa upp á sýslumannshjón-
in. Þá var fjölmennt frændalið sem
kom ævinlega við hjá þeim Sigrúnu og
Hjálmari. Það var því ákaflega mikill
gestagangur á heimilinu, nánast lát-
laus straumur og oft næturgestir. Þau
hjónin voru samhent og miklir gest-
gjafar. Mér er það óskiljanlegt hvemig
Sigrún komst yfir að stjóma stóm
heimili, ásamt öllum gestaganginum.
En allir voru velkomnir, andrúmsloft-
ið óþvingað og létt yfir öllu.
Þau Sigrún og Hjálmar eignuðust
fjögur böm. Elst er Björg, gift Reimari
Charlessyni framkvæmdastjóra, þá
Helgi arkitekt, kvæntur Maríu Andreu
Hreinsdóttur, Vilhjálmur arkitekt,
kvæntur Borghildi Óskarsdóttur, og
loks Lárus, ókvæntur.
Þann 1. janúar 1930 var Hjálmar ráð-
inn bæjarstjóri á Seyðisfirði og gegndi
hann því starfi um sex ára skeið. Þá var
heimskreppan í algleymingi og því
mjög erfiðir tímar. Ræktí Hjálmar
starf sitt með þeim hættí að hann
hlaut allra manna traust. Vorið 1936
var Hjálmar skipaður sýslumaður
Rangárvallasýslu. Bjuggu þau Sigrún
stórbúi í Gunnarsholti í rúmt ár, en á
miðju ári 1937 var hann skipaður
sýslumaður f Norður-Múlasýslu og
bæjarfógeti á Seyðisfirði. Fluttu þau
því enn austur á land og nú til lang-
dvalar. Seyðfirðingar fengu Hjálmar til
að taka að sér bæjarstjórastarfið á
Seyðisfirði, jafnhliða sýslumannsemb-
ættínu. Varð hann á ný bæjarstjóri frá
marsmánuði 1938 og gegndi því starfi
í rúmlega ár. Þetta sýnir hve mikið
traust sveitungar hans báru til hans.
Hjálmar var vel látinn og vinsæll
sýslumaður, réttsýnn, mjög reglusam-
ur og naut almenns trausts, enda hef-
ur mér verið sagt að embættið hafi
verið óvenjulega vel rekið. Á þessum
árum var Hjálmar öðru hverju veikur
og lá stundum langar sjúkralegur. Það
mun hafa ráðið nokkru um að hann lét
af embættí eftír 16 ára dygga þjónustu
og flutti tíl Reykjavíkur þar sem hann
hafði aðgang að sérfræðingum. En 1.
febrúar 1953 var hann ráðinn skrif-
stofustjóri (seinna nefnt ráðuneytis-
stjóri) í félagsmálaráðuneytínu og
skipaður ráðuneytisstjóri 6. janúar
1970. Hjálmar gegndi því raunveru-
lega starfi ráðuneytísstjóra í félags-
málum um 20 ára skeið, en á miðju ári
1973 fékk hann laus frá embætti að
eigin ósk. Á árinu 1970 veittí hann
einnig heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytinu forstöðu. Hjálmar naut
óvenju mikils trausts í embætti, ekki
síst allra ráðherra sem hann staríaði
fyrir. Hann var vandvirkur og ráðvand-
ur, kynnti sér vel þau mál sem hann
fékkst við, skipulagði starf sitt, hélt sér
við efnið og hafði jafnan hreint borð.
Hjálmar vann mjög að samningu
margra grundvallarlaga um félagsmál.
Hann var t.d. formaður í nefndum til
endurskoðunar almannatryggingalaga
á tímabilinu 1954-1970, formaður
nefndar sem samdi frumvarp til laga
um atvinnuleysistryggingar 1955-
1956, formaður í nefndum sem endur-
skoðuðu sveitarstjómarlögin, formað-
ur nefndar um sameiningu sveitarfé-
laga, formaður nefnda sem sömdu
frumvörp um 40 stunda vinnuviku, al-
hliða vinnuvernd og launajöfnun, for-
maður nefndar til endurskoðunar laga
um Húsnæðismálastofnun ríkisins.
Öll þessi störf vann Hjálmar af mikilli
samviskusemi og vandvirkni. Hann
var án efa einn af fremstu sérfræðing-
um þjóðarinnar í félagsmálalöggjöf og
átti ríkan þátt í að móta íslenskan rétt
um félagsmál.
Hjálmar var formaður stjómar At-
vinnuleysistryggingasjóðs f 22 ár.
Hann lagði áherslu á að ávaxta fé
sjóðsins til uppbyggingar atvinnulífs-
ins. Hann var mjög laginn að laða
menn til samstarfs, en þama gætti
ólíkra sjónarmiða. Lagði hann mikla
vinnu í að samræma sjónarmið stjóm-
armanna, enda voru öll mál samþykkt
samhljóða að lokum. Yfir 20 ár sat
Hjálmar í stjóm íslenskrar endur-
tryggingar. Hann var svo formaður
Styrktarfélags vangefinna frá stofnun
félagsins árið 1958 til 1975. Þessi fé-
lagsskapur stóð að hreinni byltingu í
málefnum vangefinna og lagði grund-
völl að því þjóðþrifa- og mannúðar-
starfi sem unnið er í þessum málum.
Sem formaður vann Hjálmar skipu-
lega eins og venja hans var, og fylgdi
fast eftír samþykktum stjómarinnar.
Hjálmar vann mjög umfangsmikil
störf sem formaður stjómarinnar. Þá
sat hann í stjóm hússjóðs öryrkja-
bandalagsins frá upphafi í samtals
rúmlega 20 ár.
Hjálmar fékkst talsvert við ritstörf og
skrifaði ritgerðir og greinar um lög-
fræðileg efni, sögu og landsmál. Hann
var mikill áhugamaður um setningu
nýrrar stjómarskrár lyrir lýðveldið og
skrifaði um þau mál, sérstaklega fyrr á
árum, þegar hann stóð að útgáfu Gerp-
is, mánaðarrits Fjórðungsþings Aust-
firðinga, sem var merkilegt rit Hann
sat í milliþinganefnd um stjómarskrá
1945. Þá skrifaði hann m.a. gagnmerkt
heimildarrit um hernámsárin á Seyð-
isfirði, um Manntalsþing o.m.fl.
Þegar þau hjón fluttu suður festu þau
kaup á íbúð að Drápuhlíð 7 í Reykjavík
og bjuggu þar lengst af, en nú seinustu
árin f íbúðabyggingu fyrir aldraða að
Bólstaðarhlíð 41. Þótt húsakynni væru
ólík þeim sem var á Seyðisfirði var
sama reisn og myndarskapur yfir
heimilinu.
Hjálmar, frændi minn, var hár maður
vextí, fríður og fyrirmannlegur, glað-
lyndur og glettínn og heiðarlegurfram
í fingurgóma. Hann var vanafastur og
heimakær, enda ekki í kot vísað. Mikill
starfsmaður og embættísmaður. Hann
var áhugasamur um íþróttír, stundaði
gönguferðir, nokkuð laxveiðar og golf
á efri árum. Náði hann t.d. ágætum ár-
angri í golfíþróttinni af svo fullorðn-
um manni. En ekki má gleyma þeirri
íþrótt sem hann hafði hvað mesta
ánægju af, en það er skákíþróttín.
Hann var ágætur skákmaður og marga
glímuna höfum við frændur háð við
skákborðið f yfir 40 ár. Þá var hann og
ágætur bridsmaður.
Hjálmar var alla tíð framsóknarmað-
ur og áhugasamur um landsmál, mik-
ill samvinnumaður, en sjálfstæður í
skoðunum, gagnrýninn og rökfastur.
Mér er kunnugt um að hann áttí kost á
þingmennsku ef hann hefði kært sig
um það.
Það var Hjálmari mikil hugsjón að sjá
landsbyggðina þróast jöfnum hönd-
um. Hann taldi nauðsynlegt fyrir fá-
menna þjóð f stóru landi að hlúa að
byggðinni, þótt verja yrði nokkrum
fjármunum til þess. Það væri sjálf-
stæðismál fullvalda þjóðar.
Þau Hjálmar og Sigrún voru ham-
ingjurík f hjónabandi og sinnar eigin
gæfusmiðir. Þau voru vinsæl og virt af
öllum vinum, ættingjum og samferða-
mönnum. Við, sem höfum verið meira
og minna heimagangar á heimili
þeirra um áratugi, eigum ekki orð til
að þakka gestrisni og góðvild. Það voru
jafnan gleði- og hamingjustundir.
Segja má að heilsa Hjálmars hafi ver-
ið nokkuð góð, þar til halla tók undan
fætí seinustu árin. Þakkaði hann það
m.a. golfíþróttinni. Hann hafði fóta-
vist, þótt ellin sækti að hægt og bft-
andi. Hins vegar bar hann sína erfið-
leika með karlmennsku og kvartaði
ekki. Hann var andlega mjög em til
hinstu stundar og aldrei brást hans
frábæra minni. Hann fylgdist af áhuga
með öllu, þótt sjónin væri orðin léleg.
Viku áður en hann lést ræddum við
saman um stjómmál og þau önnur
mál sem efst voru á baugi. Athuga-
semdir hans voru skarplegar og spum-
ingamar markvissar. Hann hafði mikl-
ar áhyggjur af skuldum ríkissjóðs og
þjóðarinnar út á við. í seinni tíð sner-
ist þó umræðan gjaman um æsku- og
unglingsárin og átthagana fyrir aust-
an.
Með Hjálmari er genginn einn af
aldamótamönnunum, sem vann ötul-
lega að því að skapa nýtt ísland. Maður
sem lifði tvær heimsstyrjaldir, full-
veldistöku þjóðarinnar og lýðveldis-
töku. Hans kynslóð hefur vissulega
skilað miklu dagsverki og búið í hag-
inn fyrir komandi kynslóðir. Hann var
gæfumaður. Og nú að leiðarlokum
þakka ég þessum ágæta frænda mín-
um samfylgdina. Við hjónin og allt
frændalið þökkum allt sem hann var
okkur og vottum Sigrúnu og ástvinum
hans öllum innilega samúð. Guð blessi
minningu hans.
Tómas Ámason
Kveðja frd Styrktarfélagi
vangcfinna
Að kvöldi 10. febrúar 1958 kom fá-
mennur hópur áhugafólks saman á
einkaheimili hér á borginni tíl þess að
ræða ýmsar úrbætur í málefnum van-
gefins fólks og kanna hugsanlega fé-
lagsstofnun því til aðstoðar. { þessum
hópi var Sigrún Helgadóttir, eiginkona
Hjálmars Vilhjálmssonar, sem hér er
minnst.
Á næsta fundi var hafinn undirbún-
ingur að stofnun félags sem fékk heit-
ið Styrktarfélag vangefinna. Þangað
kom Hjálmar með konu sinni — þau
voru samhent um flest. Hann tók að
sér að semja Iög félagsins. Þau lög eru
enn í gildi óbreytt að mestu, stuttorð
og gagnorð og gerð af mikilli framsýni,
enda var maðurinn lögfræðingur og
manna reyndastur í samningu laga-
bálka varðandi trygginga- og félags-
mál. Þessu tíl áréttingar er hér birt sú
grein laganna er fjallar um tilgang fé-
lagsins:
„Tilgangur félagsins er að vinna að
því:
Leifur Finnbogason
bóndi, Hítardal
Fæddur 25. apríl 1913
Dáinn 17. október 1991
Látinn er Leifur Finnbogason, bóndi í
Hítardal, Hraunhreppi, Mýrasýslu.
Leifur varð bráðkvaddur að heimili
sínu að morgni 17. október sl. Útför
hans fór fram í kyrrþey að ósk hans
sjálfs og var hann jarðsettur í heima-
grafreit í Hítardal 24. október.
Leifur var sonur hjónanna Sigríðar
Teitsdóttur og Finnboga Helgasonar.
Sigríður var dóttír Teits Péturssonar
frá Smiðjuhóli í Mýrasýslu og konu
hans Kristínar Bergþórsdóttur frá
Straumfirði í Mýrasýslu. Finnbogi var
sonur Helga Helgasonar ög konu hans
Guðnýjar Hannesdóttur, en þau
bjuggu víða í Dölum og á Mýrum.
Böm Sigríðar og Finnboga í Hítardal
voru: Pétur, dáinn 1939, Leifur, dáinn
1991, Teitur, dáinn 1991, tvíburarnir
Bjöm, dáinn 1988, og Helgi, dáinn
1985, Kristján, dáinn 1974, Héðinn.
dáinn 1985, og Kristín, dáin 1991. Á
Iífi eru: Kristófer, í París, Bergþór, á
Selfossi og Gunnar í Reykjavík.
Sigríður og Finnbogi hófu búskap í
Hítardal með nánast tvær hendur
tómar, en full bjartsýni. Með þraut-
seigju og dugnaði tókst þeim að koma
upp öllum sínum börnum. Sigríður og
Finnbogi bjuggu í Hítardal allan sinn
búskap, 41 ár, eða frá 1910 til 1951. Ár-
ið 1942 keypti Leifur hálfa jörðina og
foreldrum sínum og bjó á móti þeim
þar til þau létust sumarið 1951. Böm
Sigríðar og Finnboga gerðu jörðina að
ættaróðali.
Á unglingsárum sínum vann Leifur í
vegavinnu hjá Ara Guðmundssyni,
Borgamesi, en allir Hítardalsdrengim-
ir voru hjá honum í lengri eða
skemmri tíma og léttu þannig undir
heimilinu eins og þá tíðkaðist. Leifur
var hamhleypa til vinnu og laginn við
margt. Hann fór nokkra túra á togara.
Einnig var til þess tekið hve drjúgur
hann var við slátt þegar slegið var með
orfi og ljá, þá fór hann iðulega út eftir
miðnættí tíl að nýta náttfallið.
Leifur var í Reykholtsskóla 1934-
1936. Þar smíðaði hann m.a. skrifborð,
en það hafði enginn nemandi þar áður
gert. Skrifborðið fékk hann geymt í
nokkur ár á Mel í Hraunhreppi vegna
þrengsla í gamla bænum í Hítardal.
Þetta er glöggt dæmi sem sýnir við
hvað var að stríða hjá fátæku og barn-
mörgu fólki.
Árið 1939 var reist nýtt íbúðarhús í
Hítardal. Húsið teiknaði Halldór H.
Jónsson, arkitekt úr Borgamesi. ÖIl
steypa í húsið var hrærð í olíutunnu
sem hestur sneri. Þegar ég var snún-
ingastrákur hjá Leifi þá notuðum við
þessa sömu tunnu til að steypa upp
fjóshlöðuna, en þá var kominn jeppi í
stað hests. Þetta var árið 1955.
Bamakennslu stundaði Leifur á árun-
um 1937-1943 í Snæfellsnessýslu,
Barðastrandarsýslu og Skagafjarðar-
sýslu. Oft sagðist hann á þessum árum
hafa gengið á milli sveita, vegalengdir
sem enginn tæki í mál að fara nú.
Hann þótti einstaklega Iaginn að ann-
ast böm á þessu aldursskeiði.
Eftir lát foreldra sinna tók Leifur al-
farið við búskap í Hítardal. Það er
hverjum bónda nauðsyn að hafa góða
konu sér við hlið, svo var einnig um
Leif. Guðrún Jónsdóttir réðst sem
ráðskona tíl Leifs og giftu þau sig 11.
maí 1954.
Guðrún var fædd á Klúku f Stranda-
sýslu, dóttir Jóns Halldórs Sigurðsson-
ar og Jórunnar Agötu Bjamadóttur.
Fyrsta búskaparsumar Guðrúnar og
Leifs kom undirritaður að Hítardal
sem snúningadrengur og var þar í 4
sumur. Þessi sumur eru mér ógleym-
anleg og á ég þeim hjónum mikið að
þakka.
Guðrún reyndist dugnaðarforkur og
vann jafnt utan húss sem innan. Gest-
kvæmt er jafnan í Hítardal, m.a. vegna
veiðimanna sem koma og veiða í Hít-
arvatni, og koma sumir ár eftir ár og
eru heimilisvinir. Oft fór Leifur með
veiðimenn inn að Hítarvatni á hestum,
áður en vegur var lagður að vatninu og
margan bflinn dró hann upp úr Sanda-
læknum sem breyttíst f fljót í miklum
rigningum.
Guðrún og Leifur eignuðust tvö böm,
Finnboga og Sigríði. Finnbogi er odd-
vití og bóndi í Hítardal. Sambýliskona
hans er Erla Dögg Ármannsdóttir og
eiga þau böm, Leif Finnbogason og
Tinnu Kristínu Finnbogadóttur. Sig-
ríður er húsmóðir í Borgamesi, gift
Sigurði Arelíusi Emilssyni símsmið.
Þau eiga tvo syni, Emil og Sigurð.
Leifur föðurbróðir minn var félags-
málamaður og sat í hreppsnefnd
Hraunhrepps f 16 ár og sóknamefnd
Staðarhraunskirkju, í stjóm Búnaðar-
sambands Borgarfjarðar og fræðslu-
ráði Mýrasýslu. Einnig var Leifur full-
trúi sveitar sinnar á fjölmörgum fé-
lagsfundum Kaupfélags Borgfirðinga.
Hítardalsbóndanum var áfram um að
bæta jörð sína og skila henni betri og
það tókst honum. Hann ræktaði fjöl-
marga hektara túns og húsaði jörðina
upp.
Landgræðsla var Leifi hugleikin og
girti hann af stór svæði og sáði í það
grasfræi og var borið á úr flugvél eitt
árið. Þessi landgræðslutílraun var
gerð í góðri samvinnu við Land-
græðslu ríkisins og komu land-
græðslustjórar ríkisins stundum til að
leggja á ráðin.
Síðari ár hrakaði heilsu Leifs, svo
hann gat ekki unnið eins og hann
hefði viljað.
Ég og fjölskylda mín sendum Guð-
rúnu, bömum og fjölskyldum þeirra
innilegar samúðarkveðjur. Minning
um góðan frænda lifir.
Pétur Kristjánsson