Tíminn - 11.11.1994, Blaðsíða 5
Föstudagur 11. nóvember 1994
ijítt
5
Cunnlaugur M. Sigmundsson:
Landbúnabur á Vestfjörðum
Það fer vart framhjá neinum
að íslenskur landbúnaður hef-
ur gengið í gegnum gífurlega
erfiðleika undanfarin ár, auk
þess að sæta stöðugu aðkasti
og aðdróttunum fólks í þétt-
býli. Landbúnaður á Vest-
fjörðum stendur og fellur með
sauðfjárbúskap og er algjört
lífsspursmál að tekið sé tillit
til þess að bændur á þessu
svæði hafa ekki að neinu öðru
að hverfa. Sauðfjárbúskapur á
Vestfjörðum má ekki halda á-
fram ab dragast svo mikið
saman að ógerlegt verði að lifa
af þeim rekstri. En hvað er til
úrbóta?
í fyrsta lagi hníga öll lögmál
hagfræbinnar að því að at-
vinnugrein skuli stunda þar
sem hagkvæmast er. Flestar
byggðir á Vestfjörðum þar
sem sauöfjárbúskapur er
stundaður, eru með sam-
felldasta gróna svæðið á öllu
landinu og aldrei orðib vart
ofbeitar. Öll rök hníga að því
að sauðfjárbúskap þeim, sem
fram fer á íslandi, sé í auknu
mæli beint inn á þetta svæði í
stað þess að stunda slíkan bú-
skap á jaðarsvæðum þar sem
vart hefur orðið ofbeitar, sem
átt hefur sinn þátt í því að
skapa andstöðu þá við land-
búnaðinn sem nú gætir meðal
sumra þéttbýlisbúa.
En fleira þarf til að koma.
Núverandi búvörusamningur
hefur brugðist að sumu leyti.
Við gerð samningsins var
gengið út frá því að birgða-
VETTVANCUR
„Þá er sú staða afar erfið
fyrir sauðfjárbúskap að
aðrar kjötframleiðslu-
greinar takmarka ekki
framboð sitt, heldur
bjóða miskunnarlaust
niður verð til að auka
markaðshlutdeild sína á
kostnað kindakjöts, sem
býr við framleiðslustýr-
ingu. Mér virðist Ijóst að
eitt verði yfir alla að
ganga íþessum efnum."
hald væri sameiginlegt, en sú
hefur ekki orðið raunin á. Slát-
urleyfishafar standa misvel að
vígi hvað varðar heimamark-
að og dæmi eru um að sumir
hafi verið búnir að selja allt
upp í byrjun ágúst á s.l. ári,
meðan aörir voru að selja sín-
ar birgðir langt fram yfir ára-
mót. Sláturleyfishafar, sem
eiga heimamarkað í Reykjavík
eða á Akureyrarsvæbinu,
standa þannig margfalt betur
ab vígi en sláturleyfishafi t.d. í
Strandasýslu. Nálægð við
markað, án tillits til þess hvort
hagkvæmt sé að stunda sauð-
fjárrækt á viðkomandi svæbi,
mismunar sláturleyfishöfum
og hvetur til tortryggni. Verð-
skerbingargjaldib var, eins og
ég hef skilið það, ætlað til
jöfnunar birgða, en hefur í
reynd aldrei gert annað en
kosta afslætti og tilboð og þá
ekki síst fyrir þá sem búa að
stærsta heimamarkaðinum.
Þá er sú staða afar erfið fyrir
sauðfjárbúskap að aðrar kjöt-
framleiðslugreinar takmarka
ekki frambob sitt, heldur
bjóða miskunnarlaust niður
verð til ab auka markaðshlut-
deild sína á kostnað kinda-
kjöts, sem býr við framleiðslu-
stýringu. Mér viröist ljóst að
eitt verði yfir alla að ganga í
þessum efnum.
Sú von hefur að undanförnu
vaknað, að unnt verði að selja
svonefnt vistvænt kindakjöt á
erlenda markabi. í Colorado í
Bandaríkjunum sá ég nýverið
fjallalamb, sem ræktað er í
fjöllum Colorado, selt fyrir
þrefalt þab verb sem sett er á
kjöt frá Nýja-Sjálandi, og það
sem meira er, fjallalambið
kemst inn á matseðla veit-
ingahúsa, sem nýsjálenska
kjötið gerir ekki. Nú verður að
láta reyna á það til fullnustu
hvort ekki er unnt að selja ís-
lenskt kindakjöt á erlenda
markaði. Næðist skilaverð á
umtalsverðu magni upp á 180
til 200 krónur á kíló, mundi
slíkt bjarga nokkru. í þessu
efni eiga menn ekki að vera
feimnir við að ráða færustu er-
lendu markaðsskrifstofur til
starfa og vera óhræddir við að
semja við slíka aðila á þeim
grundvelli að greitt sé næstu
fimm ár þóknun á grundvelli
þess árangurs sem næst auk
útlagðs kostnaðar.
Stuðningsmenn íslensks
landbúnaðar verða að vinda
bráðan bug að því að stofnað-
ur verði útflutningssjóður,
sem taki að sér það hlutverk
að efla útflutning á kinda-
kjöti. Reynsla undangenginna
ára sýnir að íslenskir markaðs-
fræbingar hafa ekki náð ár-
angri á þessu sviði og því meg-
um við ekki vera hrædd vib ab
kalla til erlenda fagmenn til
aðstoðar. Hér er einfaldlega of
mikið í húfi. Það, sem gildir
nú, er að ná árangri og það
fljótt.
Höfundur er framkvæmdastjóri í fyrir-
tæki á erlendum markabi og þátttak-
andi í prófkjöri Framsóknarflokksins á
Vestfjöröum.
Magnús Sigurösson:
Frístundir og slys
Eftirfarandi grein er rituð í til-
efni af „Landsfundi um slysa-
varnir' 1994", sem haldinn er á
vegum Slysavarnarábs íslands þ.
11.11. 1994 á Hótel Loftleiðum,
þar sem rætt verbur um ýmsar
tegundir slysa.
Frístundir em nauðsynlegar al-
veg eins og vinnan eöa starfið.
Mannslíkaminn getur ekki þrif-
ist án vinnu og hvíldar til skipt-
is. Helgi- og hvíldardagahald er
viturlega hugsað með tilliti til al-
mennrar heilbrigði. Þeir, sem
hafa reglulegan vinnutíma, geta
gert áætlanir fram í tímann,
hvernig þeir verja frístundum
sínum. En hinir, sem vinna
vaktavinnu eða hafa óreglulegan
vinnutíma, eiga ekki eins gott
með að skipuleggja frístundir
sínar. Þeim, sem vinna kyrr-
stæða vinnu, er nauðsynlegt að
fá hreyfingu og vera úti utan
vinnutíma. En hinum, sem sí-
fellt eru á þönum við vinnu sína,
er kyrrstaða og afslöppun nauð-
synleg. Veljum því og verjum frí-
stundum okkar skynsamlega
með tilliti til heilsu, fjármála og í
samskiptum við aðra. Þeir, sem
geta samhæft vinnu og hvíld,
veröur það að list. List hvíldar-
innar er svo einn þáttur vinnu-
listarinnar. Maður, sem er
þreyttur og þarfnast hvíldar, á
erfitt meb að leysa starf sitt af
hendi svo vel sé. Hvíld á að vera
auðfengin, ef þreytan stafar af
líkamlegu erfiði. En hvíld eftir
andlega áreynslu og þreytu er
stundum torsóttari, þó brýn sé.
Heilbrigður starfsmaður, hlað-
inn orku, er ekki í rónni nema ab
hafa eitthvað að starfa. Hann
þarf því ab finna sér tómstunda-
starf eða -verkefni, sem gefur
innibyrgðri orku hans útrás. Nú-
tímamenning, með öllum upp-
finningum sínum og vélum, hef-.
ur aukib fjölda slíkra stunda.
Leikir eru ein mynd tóm-
stundastarfs. Þar er ekki um
neina lausn raunverulegra verk-
efna ab ræba, heldur verba þátt-
takendur að hlíta ákveðnum
reglum. Leikir geta veriö íþróttir,
þar sem mikillar hreyfingar er •
þörf, eða kyrrseta vib spil eða
skák, þar sem þátttakendur verba
að beita skynsemi sinni í leikn-
um.
Það er hvíld í því að fara ab
heiman. Ekki af því að erfiði
fylgi ekki ferðalögum, heldur
hinu, ab það léttir af okkur
ábyrgb og striti hversdagslífsins.
Ferbamaðurinn er einn og frjáls,
laus við fjölskyldu og samfélag-
ið. Erlent ríki er aðeins nýr heim-
ur, girnilegur til fróbleiks, þar er-
um við laus við viðjar hinnar
stöðugu ábyrgðar heima fyrir.
Öll þurfum við á frelsi og nýj-
ungum ab halda, við og vib, því
að eftir á fögnum við því að
hefja dagleg störf ab nýju. Leyfi
eiga ab vera stutt, en það er
furðulegt hve fáeinir leyfisdagar,
sem varið er til ferðalaga, geta
hresst og lífgab sálarlífið.
Nú er ekki alltaf naubsynlegt ab
ferbast langt til þess ab fá afþrey-
ingu. Hér innanlands er um
margskonar afþreyingu að ræða.
Þeir, sem eru kjarkmiklir og
sækjast eftir spennu utan vinnu-
tíma, velja sér þá tegund tóm-
stunda, sem hafa ýmsar hættur í
för með sér. Reiðmennska hefur
verið stunduð frá því að land
byggðist og hefur leitt til slysa,
bæði minni- og meiriháttar. Nú
á tímum eru hins vegar slys á
mönnum, sem stunda eba stýra
ökutækjum, algengari, t.d. bif-
reiðaslys, bifhjólaslys og vél-
sleðaslys. Ekki verða neinar tölur
nefndar hér, en sífellt berast
fréttir af slysum á mönnum í
sambandi við þessi ökutæki.
Oft berast fréttir af mönnum,
sem fariö hafa inn í óbyggbir
landsins fáliðaðir (einbíla) og illa
útbúnir. í sumum tilfellum hafa
verið vélarbilanir, en í öðrum til-
fellum slys á mönnum. í flestum
tilfellum hafa þessar ferðir endað
vel, vegna þess ab um allt land
eru til hjálpar- og björgunar-
sveitir, sem hafa verið kvaddar
til hjálpar. En stundum hefur
þetta líka endaö illa með alvar-
legum meiðslum og jafnvel
dauða. Það ætti því að vera
skylda allra þeirra, sem ætla ab
ferðast um óbyggbir og hálendi,
að vera þannig útbúnir að þeir
geti bjargað sér sem best, ef eitt-
hvað kemur fyrir, eða séu þann-
ig útbúnir að geta gert hjálparaö-
ilum viðvart sem fyrst eftir að
slys hefur átt sér stað.
Ferðamenn geta auðveldlega
fengib leibbeiningar um útbún-
að og aörar nauðsynjar hjá
hjálparsveitum áður en haldið er
af stað í ferðalög um óbyggðir og
hálendi. Ferðamenn verða að
hafa það í huga, að það kostar
ærið fé og tíma þeirra, er til
hjálpar eru kallaðir.
Nokkuð áhyggjuefni hefur það
verið mönnum, að oft reynast
ökumenn farartækja í óbyggð-
um ekki alltaf án áhrifa áfengis
og fara ef til vill af þeim sökum
ekki eins varlega og æskilegt
væri. Vélsleðamenn eru orðlagð-
ir fyrir of hraban akstur (100-180
km eða meir á klst.) og þar sem
ekki er alltaf hægt að greina vel
misfellur í landslagi verða þeir
fyrir skakkaföllum, er þeir hafa
ekki fulla eða missa stjórn á öku-
tækjum sínum. Flestöll slys or-
sakast af mannlegum mistökum.
Það er því hvatning til allra, er
hafa ökuleikni sem tómstunda-
gaman, að fara að öllu með gát
og hafa eftirfarandi heilræði í
huga: „Aktu varlega, drekktu spar-
lega, því armars kemur dauðitm
snarlega."
Höfundur er læknir og fulltrúi í
Slysavarnarábi íslands.
FOSTUDAGS
PISTILL
ÁSGEIR
HANNES
PRÓFKJÖRUM
NAUÐGAÐ
Prófkjörin ab undanförnu hafa
vakib margar spurningar hjá þeim
fáu kjósendum sem kusu og þeim
fjölmörgu sem heima sátu. Próf-
kjör eru hluti af kosningarétti
manna og því er jafn sjálfsagt að
nota prófkjörsréttinn og sjálfan
kjörsebilinn. Að vísu er búib að
fara illa meb prófkjörin og misnota
þau alvarlega. Kjósendur eiga því
miður ekki greiban aðgang að
prófkjörum og flestir þeirra verða
að leggja lykkju á leið sína til að
velja fólk á framboðslista.
Prófkjörin hafa aldrei verið vett-
vangur kjósenda, heldur stjórn-
málaflokka og flokkshesta. Kjós-
endur hafa aðeins einu sinni getað
boðið sig fram í prófkjöri af sjálfs-
dáðum: Prófkjörið á Nýjum vett-
vangi fyrir byggðakosningarnar
1990 í Reykjavík er eina prófkjör
sögunnar sem var opib öllum kjós-
endum í höfuðborginni. Ekki bara
til að kjósa, heldur líka til ab bjóða
sig fram. íslendingar hafa því aldr-
ei komist nær lýbræðinu í landi
sínu en á Nýjum vettvangi.
En flokkarnir hafa ekki látið sér
nægja að binda framboð í próf-
kjörum viö flokkshesta og hafa nú
bundið kosningu í prófkjörum við
þá líka. Aðrir en flokksbundnir
kjósendur fá ekki að velja fram-
bjóðendur á lista flokkanna, jafn-
vel þótt þeir hafi keypt happ-
drættismiða þeirra í áratugi. Kjós-
endur verba því ab leggja lykkju á
leið sína og ganga í stjórnmála-
flokk, ef þeir vilja nota allan kosn-
ingaréttinn. Á kjördegi standa
kjósendurframmi fyrir mótuðum
frambobslistum og fá aldrei að
kjósa fólk, heldur abeins flokka.
Þannig var aðeins innan vib tvö-
þúsund flokkshestum treyst til að
velja frambjóbendur R-listans í síb-
ustu kosningum til borgarstjórnar.
Sum svokölluð prófkjör eiga lítið
skylt vib orbið prófkjör, og lokab
val Framsóknarflokksins í Reykjavík
er afar fjarskylt raunverulegu próf-
kjöri. Miklu frekar er þab einhvers
konar samkomulag eða jafnvel tólf
manna kviðdómur. Þannig mis-
nota flokkarnir prófkjörin og laska
merkingu þeirra í vitund kjósenda.
Dregin er burst úr nefi prófkjara
þegar flokksbroddar taka frá sæti á
toppi listans og óbreyttir liðsmenn
fá ekki að keppa um þau nema
eiga á hættu að falla í ævilanga
ónáb. Allir eiga ab vera jafnir í
prófkjörum og sæti hvorki númer-
uð né frátekin.
Fjöldi fólks skilur ekki ennþá próf-
kjörin og í þeim hópi eru margir
frambjóðendur. Menn eiga ekki
vís sæti í byggbastjórn eba á Al-
þingi og enginn frambjóbandi er
áskrifandi að framboðssæti, þó
hann hafi setib þar ábur. Ef svo
væri, þyrfti ekki ab kjósa oftar.
Fylkingarnar eru leystar upp í próf-
kjörum og liðinu fylkt á nýjan leik.
Allir frambjóbendur eru jafnir þar
til atkvæði eru talin, og frambjóð-
endur eru líka kjósendur: Þeir
mega því velja og hafna öbrum
frambjóbendum ab eigin vild. Fólk
fellur ekki í prófkjörum og er allra
síst fellt. Þab fær einungis misjafn-
lega mörg atkvæði og hlýtur sæti
samkvæmt því. Punktur.
Raunverulegt lýðræði gengur
ekki í garb hér á landi fyrr en kjós-
endurfá að slá saman prófkjöri og
kosningum í eina athöfn.