Tíminn - 22.11.1994, Blaðsíða 5

Þri&judagur 22. nóvember 1994

5
Siguröur Kristjánsson:
Umbrotatímar í samvinnumálum
Mörgum finnst sem erfiöleik-
arnir í rekstri margra fyrirtækja
samvinnumanna á liönum ár-
um hafi skemmt hugsjónina og
ræturnar til félagsmanna kaup-
félaganna séu ekki jafn traustar
sem fyrr. Það vill gleymast að
oft ræður félagsformið ekki
rekstrarárangri, heldur sækja
sömu aðstæður þau félög heim
er róa á svipuð mið. Stærð fé-
laga skiptir gjarnan máli og
mjög er leitað hagræðingar með
sameiningu félaga. Síðan skiptir
máli aö félög samvinnumanna
vinni sem best saman að sínum
hagsmunum. Með því móti
styrkjast þessi félög í heild og
samvinnuhreyfingin verður trú-
verðugri í augum almennings,
sem er nokkuð sem hún á skilið.
Ekki væri hér á þetta minnst
með þessum hætti ef allt mætti
heita slétt og fellt. Sérstaklega
eru verslunarmálin það verkefni
sem kaupfélögin eiga erfitt með
að ná góðri samstöðu um, og
má segja aö eftir hallarekstur
Verslunardeildar Sambandsins
og fall Miklagarðs, þá treysti
sum stærri félögin meira á sinn
mátt en heildarinnar. Slíkt má
reyna um stund, en einföldum
VETTVANGUR
„Kostir samvinnunnar
liggja í samstillingu til
sameiginlegra verkefna,
sameiginlegra átaka. Ár-
angurinn felst í því að
enginn hafni þátttöku og
láti stundarhagsmuni
spilla framtíðarmögu-
leikum."
lögmálum verður þó ekki breytt
í samvinnuhreyfingunni. Kostir
samvinnunnar liggja í samstill-
ingu til sameiginlegra verkefna,
sameiginlegra átaka. Árangur-
inn felst í því að enginn hafni
þátttöku og láti stundarhags-
muni spilla framtíðarmöguleik-
um.
Svo virðist sem Samband ísl.
samvinnufélaga muni ná
nauðasamningum og þar með
stöðu til þess að halda starfi
sínu áfram. Ekki er þó þess að
vænta að verði um eiginlegan
rekstur að ræða, heldur vissa
þjónustuþætti og samræming-
arvinnu. Mjög ber að fagna því,
ef fjárhagslegum erfiðleikum
Sambandsins verður loks ýtt til
hliðar og aðstæður skapast til
nýrrar uppbyggingar. Þess er aö
vænta að ýmsar hugmyndir
verði uppi um nýtt andlit Sam-
bandsins, verkefnaval og þar
með umfang og stærð. Kaupfé-
lögin leggja áherslu á lítinn
kostnað Sambandsins og sam-
vinnu við Vinnumálasamband-
ið m.a. með sameiginlegu skrif-
stofuhaldi.
Það er sérkennilegt hversu lít-
ið samvinnumenn láta í sér
heyra í ræðu og riti um þessi
mál. Þau eru þó mikilvæg og á
þeim eru að verða kaflaskipti í
jákvæðri merkingu. Auðvitað
hefur hljómab í eyrum orð
þeirra, sem mælt hafa af sinni
óskhyggju að samvinnuhreyf-
ingin væri dauð. Slík orö eru
marklaus, hversu oft sem þau
eru sögð. Sannleikurinn er sá að
samvinnuhreyfingin býr yfir
meiri sóknarmætti en fólk gerir
sér grein fyrir. Vib skoðun á ár-
angri í erlendum samvinnusam-
böndum má þó ef til vill álíta aö
hér vanti skipulag og aga, vand-
lega tiltekt á þeim grunni sem
fyrir er.
Vonandi rís síðan á þessum
grunni vandað og notagott hús,
tæki sem hæfir nýjum tímum,
tæki sem ekki líður fyrir mistök
fortíðar. Menn hafa fengið
nokkurn tíma til þess að meta
stöðuna eftir ab Sambandið hóf
aö leysa upp eignir sínar, sér í
lagi með samningum viö Lands-
bankann og greiða skuldirnar.
Menn hafa væntanlega áttað sig
á því að þessum uppgjörstíma
lýkur og þau kaflaskipti koma er
hér áður hefur veriö á minnst.
Nú er rétti tíminn til þess að
setja fram nýjar hugmyndir og
hafa áhrif á það framhald sem
næstu mánuðir munu væntan-
lega leiða í ljós. Miklu skiptir að
ná góbri samstöðu um fyrir-
komulag nýja Sambandsins. Sé
byrjað smátt er auðvelt að bæta
við verkefnum, en sé byrjað of
stórt er verra að þurfa að draga
saman.
Ég vona að unga fólkið í land-
inu hafi áhuga á þessu starfi og
sjái í því þann ávinning sem
kemur því að góðu gagni í lífs-
baráttunni. Samvinnufélögin
hafa á 100 ára ferli sínum verið
skjól og skjöldur margra þeirra
sem nú hafa dregið sig í hlé sök-
um aldurs. En unga fólkið, sem
ekki þekkir þá brýnu nauðsyn
sem var fyrir stofnun þessara
fyrirtækja, er nokkurn tíma að
sjá hina framréttu hönd. En ef
slík kynni komast á, þá standa
þau yfirleitt óbrotin — ævi-
langt.
Höfundur er fyrrv. kaupfélagsstjóri.
Finnur Ingólfsson:
Ríkisstjómin veröskuldaði vantraust
Fyrir fáum vikum átti sér stað
á Alþingi sá einstæði atburður
að forsætisráðherra ákvað að
vísa frá vantrausti á eigin ríkis-
stjórn og þar með á eigin verk.
Slíkt gerræbi er hættulegt
þingræðinu og lýðræðinu í
landinu. Um leib vekur það
upp spurningar hvort ekki sé
tilgangslaust að bera upp van-
traust á ríkisstjórn eöa ein-
staka ráðherra, þar sem því
verði vísað frá komi sér það
illa fyrir ríkisstjórnina.
Forsætisrábherra í
vanda
Forsætisráðherra gerði mikib
úr því, þegar hann varði ríkis-
stjórn sína vantrausti, að ein-
stakir ráðherrar ríkisstjórnar-
innar verðskulduðu ekki van-
traust. Ég held að það blandist
engum hugur um að ríkis-
stjórn og ráðherrar, sem bera
ábyrgð á því að þúsundir
manna ganga um atvinnu-
lausir í landinu, verðskulda
VETTVANGUR
„Þetta sama fólk horfir
upp á einkavinavœðing-
una þar sem ríkisfyrir-
tœkin eru gefin til fokks-
gæðinganna, rótað er
fjármunum út úr sjóðum
ráðuneytanna til einka-
vinanna og embættis-
veitingarnar þar sem
fokksskírteinin eru að-
göngumiðinn að emb-
ættum."
vantraust.
Ríkisstjórn og ráðherrar, sem
bera ábyrgð á skattaálögum á
sjúklinga, gamalmenni og ör-
yrkja svo milljörðum skiptir á
sama tíma og eyðsla og sóun í
rekstri ríkisins viðgengst, eiga
vantraust skilið.
Ríkisstjórn og ráðherrar, sem
hafa með skattahækkunum,
lækkun á barnabótum og
vaxtabótum komið málum
þannig fyrir að 60% af öllum
lánþegum Húsnæðisstofnunar
ríkisins eru í vanskilum vegna
greiðsluerfiðleika við stofnun-
ina, verðskulda vantraust.
Ríkisstjórn og ráðherrar, sem
ætla að bera ábyrgð á að skera
niður greiðslur til öryrkja og
ellilífeyrisþega um 850 millj. á
næsta ári, en afnema hátekju-
skatt á sama tíma, verðskulda
vantraust.
Forsætisráðherra, sem á
fundum úti í bæ lýsir van-
trausti á utanríkisráðherra í
eigin ríkisstjórn, á rétt á því að
geta í atkvæðagreiðslu á Al-
þingi látiö þetta vantraust
koma í ljós.
Hvar eru kosninga-
loforbin?
Ríkisstjórn og ráðherrar, sem
meb athöfnum eða athafna-
leysi hafa skapað það ástand
að rúmlega 60% fjölgun hefur
orðið á þeim sem þurfa að
sækja fjárhagsaðstoð Félags-
málastofnunar, verðskulda
vantraust. Fjölmargar fjöl-
skyldur eru í landinu sem ekki
eiga fyrir brýnustu lífsnauð-
synjum. Fólkið sem býr við
þessar aðstæður spyr nú: Hvar
eru skattalækkanirnar sem
Sjálfstæðisflokkurinn lofaði
fyrir kosningarnar 1991? Þetta
fólk spyr líka: Hvar eru 80 þús.
kr. skattleysismörkin sem Al-
þýðuflokkurinn lofabi fyrir
kosningarnar 1991?
Einkennilegt mat
Þetta sama fólk horfir upp á
einkavinavæðinguna þar sem
ríkisfyrirtækin eru gefin til
flokksgæðinganna, rótað er
fjármunum út úr sjóðum
ráðuneytanna til einkavin-
anna og embættisveitingarnar
þar sem flokksskírteinin eru
aðgöngumibinn að embætt-
um. Þeir ráðherrar, sem nú eru
í ríkisstjórn Davíðs Oddssonar
eba hafa verið í henni og bera
ábyrgð á því ástandi sem skap-
ast hefur í samfélaginu, verb-
skulda vantraust, eða eiga að
sjá sóma sinn í því eins og
Guðmundur Árni Stefánsson
að segja af sér ráðherradómi.
Höfundur er alþingismabur.
Nýstárleg íslensk orðabók
Út er komin bókin Orðastaður —
orðabók um íslenska málnotkun
eftir Jón Hilmar Jónsson, mál-
fræðing á Orðabók Háskóla ís-
lands. Orðabókin er mikið verk,
698 blaðsíður auk 32 síðna for-
mála, og er afrakstur margra ára
vinnu Jóns Hilmars og aðstob-
armanna hans.
I hefðbundnum orðabókum
er einkum fengist við að skýra
merkingu orba, annabhvort á
öðru tungQmáli eða því sama.
Því verður í slíkum bókum lítiö
rúm til að gera grein fyrir mál-
notkun og orðtengslum, skýra
hvar hvert og eitt orb á helst
Fréttir af bókum
heima í ákvebnu oröasambandi.
Hvernig á að herða á því ab
einhver sé sterkur? Hvað á ab
segja til að lýsa algeru logni?
Hvaða samsettu orð hafa sama
forlið og lagasetning og hver
byrja eins og löggjöf? Hvernig
geta orðliðirnir -geðja, - huga og
-lyndur nýst til að lýsa skapferli
manna? Segir maður aö einhver
geti sér orðstír eba fái hann?
Um slík orðatengsl og mái-
notkunardæmi fjallar hin nýja
bók Jóns Hilmars. Engin íslensk
orðabók af þessu taki hefur áður
verið til, og er með Orðastað
bætt úr brýnni þörf í skólum, at-
vinnulífi og á heimilum fyrir
orðabók sem leiðbeinir um
notkun málsins í ræðu og riti og
birtir umhverfi orbanna í orða-
samböndum og samsetningum.
í bókinni eru 11 þúsund upp-
flettiorð, og eru þar sýnd um 45
þúsund orðasambönd, um 15
þúsund notkunardæmi til-
greind, og tiltekin um 100 þús-
und samsett orb.
Útgefandi er Mál og menning
og er bókin prentuð í Prent-
smiðjunni Odda hf. Orðastaður
— orðabók um íslenska málnotk-
un fæst fyrst í stað á sérstöku
kynningarverði, 7.900 kr.
Þetta stórvirki Jóns Hilmars
Jónssonar er ætlað öllum ís-
lenskum málnotendum, og
verður ómissandi þeim fjöl-
mörgu sem í starfi sínu eða tóm-
stundum vilja tjá sig skýrt og
skilmerkilega, en jafnframt á
sem fjölbreytilegastan hátt.
Orðastaður — orðabók um ís-
lenska málnotkun á heima við
hlið „íslenskrar orðabókar"
Árna Böövarssonar í bókahill-
um og á skrifborðum lands-
manna. ■
jón Hilmar jónsson.