Morgunblaðið - 13.12.2006, Blaðsíða 16

16 MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
SUMAR af þekktustu stórverslunum
Bretlands, þ. á m. Tesco, Primark og
Asda, selja „ódýr en flott“ föt með því
að nýta sér varnarleysi verkafólks í
Bangladesh sem fær aðeins fimm
penní á vinnustund, um sex ísl. krón-
ur, að sögn vefsíðu The Guardian í
vikunni. Vitnað er í nýja skýrslu
hjálparsamtakanna War on Want
(Stríð gegn skorti) en þar segir að
fyrirtækin standi alls ekki við loforð
sem þau hafi gefið um að tryggja
fólkinu í verksmiðjunum grundvall-
arréttindi.
Öðru nær, segir í skýrslunni sem
nefnist Fashion Victims (Fórnar-
lömb tískunnar), launþegar í Bangla-
desh eru þvingaðir til að samþykkja
geysilega langan vinnudag við slæm-
ar aðstæður, þeim er bannað að
ganga í stéttarfélög og sæta ofsókn-
um og brottrekstri ef þeir kvarta.
Lélegt ástand öryggismála hefur
einnig vakið athygli, 100 verkamenn
fórust í fataverksmiðjum Bangladesh
á árinu þegar verksmiðjuhús hrundu
og í eldsvoðum. Talsmaður Asda seg-
ir fyrirtækið taka skýrslunni af fullri
alvöru og segist vænta samstarfs við
samtökin um að bæta ástandið. Þau
verði að láta uppi hvaða verksmiðjur
sem um að ræða, segir talsmaðurinn,
Chris McCann. Fulltrúar Tesco og
Primark segja hins vegar að fylgst sé
vandlega með vinnuaðstæðum og
lága verðið á varningnum stafi ekki
af því að svínað sé á Bangladesh-bú-
um. „Birgjar okkar fara að þarlend-
um lögum og starfsmenn hjá öllum
birgjum Tesco í Bangladesh fá meira
en lágmarkslaun í landinu,“ sagði
talsmaður Tesco.
Skýrslan byggist á viðtölum við 60
launþega í sex verksmiðjum sem eru
birgjar fyrir bresku verslanirnar.
Nazmul, sem er 24 ára, og vinnur við
að setja títuprjóna í skyrtur, segist
að jafnaði vinna meira en 80 stundir á
viku og fá aðeins tvo frídaga í mán-
uði. Með yfirvinnunni fær hann um
2.400 taka, (um 2.300 ísl. kr.) á mán-
uði. „Við höfum ekkert val. Það er
bara öskrað á okkur. Ef ég vinn ekki
fá aðrir starfið mitt,“ segir Nazmul.
Nöfnum fólksins var breytt til að
verja það hefndarráðstöfunum.
Konurnar enn varnarlausari
en karlarnir
Konur eru um tveir þriðju vinnu-
aflsins og þær eiga enn erfiðara með
að verja sig en karlarnir. Veena er 23
ára, hún var sökuð um að hafa stolið
bút af fataefni og rekin eftir að hafa
kvartað yfir kynferðislegri áreitni.
„Ég stal engu en ég neitaði að gera
það sem framkvæmdastjórinn bað
mig um að gera. Það er ekki neitt
verkalýðsfélag. Hvar get ég kvartað?
Hver getur hjálpað mér að fá aftur
starfið mitt?“ segir Veena.
Sagt er í skýrslunni að hvergi í
heiminum séu laun verkafólks í fata-
iðnaði jafn lág og í Bangladesh og
raunvirði launanna hafi rýrnað um
helming síðustu tíu árin. Heimildar-
menn segja að eigi að vera hægt að
hjara af launum sínum í Bangladesh
verði þau að vera a.m.k. 3.000 taka á
mánuði.
En hvað segja verksmiðjueigend-
ur í Bangladesh? Mohammed Lutfor
Rahman, varaforseti sambands fata-
framleiðenda og útflytjenda, segir
vestræn fyrirtæki hafa gefið skipun
um ákveðin viðmið og sent eftirlits-
menn til að fylgja þeim eftir. Spurt sé
hve margar ljósaperur séu í verk-
smiðjusalnum og hvar salernið sé.
„En hver borgar? Hagnaður kaup-
endanna eykst. En ef við biðjum um
meira fé til að lagfæra aðstæður
segja þeir að Kínverjar séu mjög
ódýrir. Þetta er hótun um að kaupa
vöruna annars staðar.“
„Það er bara öskrað á okkur“
UM TVÆR milljónir Bangladesh-búa starfa í fataverksmiðjum. Fólkið býr
yfirleitt í stórum fátækrahverfum þar sem hús eru úr bambus, blikki eða
steinsteypu. Íbúar landsins eru íhaldssamir múslímar, margar konur yf-
irgefa sveitaþorpin til að vinna í verksmiðjunum en slík störf eru meðal
fárra sem samfélagið sættir sig við að konur gegni.
Heimildarmenn segja að eigi mánaðarlaun að duga fyrir brýnustu nauð-
synjum verði þau að vera 3.000 taka (gjaldmiðill Bangladesh) á mánuði en
þau eru að jafnaði mun lægri í verksmiðjunum, þrátt fyrir geysimikla yfir-
vinnu sem ekki er hægt að víkjast undan.
Duglegasta verkafólkið getur vænst þess að fá sjö taka, rúmar sex krón-
ur, á tímann. Fyrir þá fjárhæð er m.a. hægt að láta klippa sig eða kaupa 60
sígarettur, handrúllaðar í héraðinu. Einnig duga peningarnir fyrir þremur
kertum en rafmagnið fer oft af í Bangladesh og var efnt til mikilla mót-
mæla í september til að mótmæla rafmagnsskortinum.
Langur vinnudagur á sultar-
launum í fataverksmiðjunum
La Paz. AFP. |
Forseti Bólivíu,
Evo Morales,
hvatti í gær her-
inn til að að-
stoða við að
hindra að ríkið
klofnaði en ráða-
menn í fjórum
héruðum vilja
stóraukið sjálfs-
forræði. Morales segir að líkja
megi hugmyndum þeirra við land-
ráð.
Megnið af gas- og olíulindum
landsins er í umræddum héruðum
en Morales hefur þjóðnýtt þessar
auðlindir. Einnig hefur hann sett
lög um skiptingu jarðnæðis til að
aðstoða fátæklinga en landeig-
endur í umræddum héruðum eru
lögunum mjög andvígir. Kröfur
um algert sjálfstæði hafa magnast
í héruðunum síðustu daga en þar
var samþykkt í þjóðaratkvæði í
júlí að krefjast sjálfsforræðis.
Morales hefur boðið aukið for-
ræði héraðanna í eigin málum en
segir að samkvæmt stjórnarskrá
beri honum skylda til að hindra
klofning ríkisins. Yfirmaður hers-
ins, Wilfredo Vargas hershöfðingi,
tók undir með Morales í gær og
sagði það hlutverk hersins að
tryggja stöðugleika og einingu.
Óttast að
Bólivía klofni
Evo Morales
Moskvu. AFP. | Liðsmenn rússnesku
leynilögreglunnar, FSB, réðust í
gær inn í skrifstofur stjórnmála-
hreyfingar skákmeistarans Garrís
Kasparovs í Moskvu, að sögn tals-
manns hans, Marínu Lítvínovítsj.
Hefðu 15 lögreglumenn og sér-
sveitarmenn sýnt skilríki um að
þeir mættu hefja leit og væru þeir
byrjaðir að safna saman eintökum
af blöðum. Þeir hefðu einkum
áhuga á göngu nokkurra frjáls-
lyndra samtaka í Moskvu 4. nóv-
ember sem haldin var til að and-
mæla göngu þjóðrembusamtaka
sama dag.
Hreyfing Kasparovs hefur gagn-
rýnt Vladímír Pútín Rússlands-
forseta harkalega og meðal annars
sakað hann um að undirbúa svik-
samlegar forsetakosningar árið
2008. Þá á Pútín að láta af völdum
í samræmi við ákvæði stjórn-
arskrár um að enginn sitji sam-
fleytt lengur en tvö kjörtímabil.
Leitað hjá
Kasparov
HERMENN halda á líkkistu Augustos Pinochets, fyrr-
verandi einræðisherra Chile, sem var borinn til grafar í
Santiago í gær.
Nær 60.000 stuðningsmenn Pinochets fylgdust með
útförinni og margir þeirra gerðu hróp að varnarmála-
ráðherra landsins, Vivianne Blanlot, þegar hún mætti í
útförina sem eini fulltrúi ríkisstjórnar Chile. Stjórnin
hafði ákveðið að útförin færi ekki fram á vegum ríkis-
ins – eins og venja er þegar fyrrverandi þjóðhöfðingjar
eru bornir til grafar – vegna þess að hann hrifsaði til
sín völdin og var aldrei kjörinn þjóðhöfðingi í lýðræðis-
legum kosningum.
Hann var þó borinn til grafar á vegum hersins sem
fyrrverandi hershöfðingi.
Pinochet steypti sósíalistastjórn Salvadors Allende
árið 1973. Vinstrisinninn Michelle Bachelet er nú við
völd í Chile, en hún var um tíma í fangelsi og pyntuð
vegna andstöðu sinnar við Pinochet eftir valdaránið.
Pinochet borinn til grafar
AP
Addis Ababa. AFP. | Dómstóll í Eþíóp-
íu dæmdi í gær Mengistu Haile Miri-
am, fyrrverandi einræðisherra
landsins, sekan um þjóðarmorð þeg-
ar marxistastjórn hans var við völd á
árunum 1974–1991.
Réttarhöldin í málinu stóðu í tólf
ár. Mengistu var steypt af stóli árið
1991 og dvelur nú í Simbabve.
Mengistu og ellefu aðrir sem áttu
sæti í miðstjórn eþíópíska kommún-
istaflokksins voru dæmdir sekir um
þjóðarmorð, ólöglega fangelsun og
ólöglega eignaupptöku. 60 aðrir sak-
borningar voru dæmdir sekir um að-
ild að grimmdarverkunum, en einn
var sýknaður af öllum ákærum.
Tugir þúsunda myrtir
Af þeim 73 sem voru ákærðir eru
fjórtán látnir og aðeins 34 voru við-
staddir réttarhöldin. Þeir sem
dæmdir voru sekir eiga dauðarefs-
ingu yfir höfði sér.
Mennirnir voru einkum ákærðir
fyrir grimmdarverk sem framin
voru á árunum 1977–78 þegar tugir
þúsunda manna voru myrtir eða
hurfu sporlaust í tilraun „rauðu ógn-
arstjórnarinnar“ svonefndu til að
koma á kommúnisma að stalínskri
fyrirmynd.
Sakborningarnir voru einnig
ákærðir fyrir að myrða þá Haile Sel-
assie keisara, sem þeir steyptu af
stóli árið 1974, og Abuna Tefelows,
patríarka eþíópísku rétttrúnaðar-
kirkjunnar.
Mengistu nálgast sjötugt og býr
nálægt Harare, höfuðborg Sim-
babve, í boði Roberts Mugabe for-
seta.
Mengistu dæmdur
fyrir þjóðarmorð
Yfir 70 aðrir sakborningar fundnir sekir um grimmdarverkMoskvu. The Washington Post. | Rúss-neska innanríkisráðuneytið og Gaz-
prom, orkurisi undir stjórn ríkisins,
tilkynntu þrjár stöðuveitingar 15.
nóvember. Oleg Safonov var skip-
aður aðstoðarráðuneytisstjóri. Jev-
gení Shkolov varð yfirmaður þeirrar
deildar ráðuneytisins sem fer með
efnahagsleg öryggismál. Sá þriðji,
Valerí Golúbev varð aðstoðarfor-
stjóri Gazprom.
Þremenningarnir eiga allir það
sameiginlegt að hafa starfað fyrir
sovésku leyniþjónustuna KGB og
unnið með Vladímír Pútín Rúss-
landsforseta þegar hann var njósn-
ari í Þýskalandi eða síðar þegar
hann komst til metorða í stjórnmál-
unum, fyrst í heimaborg sinni,
Sankti Pétursborg.
Þetta er eitt af mörgum dæmum
um vaxandi áhrif fyrrverandi njósn-
ara í stjórnmálum og ríkisfyrir-
tækjum Rússlands.
„Á sovéttímanum og fyrstu ár-
unum eftir hann störfuðu njósnar-
arnir fyrrverandi við öryggismál,
núna er helmingurinn enn viðriðinn
öryggismál en hinn helmingurinn
hefur haslað sér völl í viðskiptum,
stjórnmálaflokkum, félagasam-
tökum, héraðsstjórnum, jafnvel
menningu,“ sagði Olga Kryshta-
novskaja, framkvæmdastjóri stofn-
unar í Moskvu sem sérhæfir sig í
rannsóknum á rússnesku yfirstétt-
inni. „Þeir eru farnir að nota allar
pólitísku stofnanirnar.“
Þorri áhrifamannanna
viðriðinn KGB
Kryshtanovskaja rannsakaði ný-
lega opinber æviágrip 1.016
frammámanna í rússneskum stjórn-
málum – deildarstjóra í Kreml, ráð-
herra, þingmanna, yfirmanna rúss-
neskra stofnana og héraðsstjórna.
Hún komst að því að samkvæmt
þessum æviágripum störfuðu 26%
áhrifamannanna fyrir KGB eða arf-
taka sovésku leyniþjónustunnar.
Þegar Kryshtanovskaja skoðaði
æviágripin ofan í kjölinn og tók með
í reikninginn þætti á borð við óút-
skýrðar eyður og störf fyrir stofn-
anir, sem vitað var að tengdust
KGB, komst hún að þeirri niður-
stöðu að 78% áhrifamannanna hefðu
verið viðriðin leyniþjónustuna.
Njósnar-
ar í valda-
stólana
Hjálparsamtök saka breskar stórverslanir um að svína á fátæku launafólki í fataverksmiðjum í
Bangladesh til að geta boðið viðskiptavinum sínum hræódýran tískuvarning