Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1950, Blaðsíða 43

fínna hjá honum. Sjálf er skýrslan fyrir æva-
löngu glötuð, og vita menn nú það eitt um
ferðir Pyþeasar, sem tínt verður saman af
tilvitnunum höfunda þeirra, er vildu sanna á
hann skrök og skrum. Er því sumt helzt til
óljóst, og við búið að eitthvað hafi beinlínis
verið rangfært. En af þessum brotum hafa
fræðimenn 19. og 20. aldar komizt að þeirri
niðurstöðu, að Pyþeas segi mjög rétt frá. Er
saga hans þar af leiðandi öll hin merkilegasta.
Hefur þessi mikla sjóhetja fornaldarinnar mátt
bíða þess í 2300 ár, að fá uppreisn æru og
hljóta verðskuldaða frægð fyrir eitthvert mesta
siglingaafrek, sem unnið hefur verið.
Pyþeas var svo vel undir könnunarför búinn
sem nokkur maður gat verið á hans tímum.
Sjálfur var hann þaulvanur farmaður og snjall
vísindamaður, bæði stjörnufræðingur og stærð-
fræðingur. Ljóst dæmi er það um hæfni hans,
að hann hafði ákvarðað, svo að nálega engu
skeikaði, breiddargráðu fæðingarbæjar síns.
Hann hafði öll hin beztu rannsókna- og mæl-
ingatæki, sem þá voru kunn. Meðal áhalda
hans voru sólúr og tæki, sem nota mátti við
hornamælingar, einhvers konar frumstæður
sextant.
Pyþeas lagði upp frá Massilíu, sigldi vestur
Miðjarðarhaf, gegnum Njörfasund, norður með
Spánar- og Frakklandsströndum og til Bret-
landseyja. Hélt hann síðan meðfram Bretlands-
ströndum og fyrir noðurodda Skotlands til
Orkneyja. Þaðan fór hann aftur til Skotlands
og hafði þar viðdvöl nokkra. í Skotlandi heyrði
hann sagt frá eyjunni Thule, en þangað væri
sex daga sigling í norður frá Bretlandseyjum.
Lagði hann í haf og sigldi norður, unz hann
kom að landi einu, er hann taldi vera Thule.
Land þetta var mikið og fjallasýn tignarleg.
Sigldi hann norður með landinu og komst, að
hann telur, norður fyrir heimskautsbaug og
hafði veður af hafís. Fræðimenn greinir mjög
á um það, hvort land þetta er Pyþeas nefnir
Thule, hafi verið Noregur eða ísland. Er
ástæðulaust í þessu sambandi að skýra frá
þeim rökræðum. Siglingaafrek Pyþeasar má
heita jafnmikið, hvort landið sem er.
Ferð Pyþeasar er einstæð í hellenskri sigl-
ingasögu. Hún sýnir þó og sannar, að allsæmi-
leg skip hafa Hellenar kunnað að byggja, er
þeir lögðu sig fram. Af öðrum gögnum er og
ýmislegt vitað um skipagerð Hellena. Skip
þeirra voru af tveimur megingerðum, verzl-
unarskip, stutt, breið og djúp, einkum ætluð
til siglinga, en þung undir árum, — stríðsskip,
léttari, lengri, rennilegri, betri til róðurs. Voru
þau fyrst og fremst knúin áfram með árum
og nefndust galeiður.
Rómverjar erfðu 3Íglingatækni Hellena og
kunnáttu þeirra í skipasmíðum. Þeir gerðu
engar stórfelldar breytingar á skipunum og
má því lýsa í einu lagi hinni drottnandi skipa-
tegund á veldistímum beggja þjóðanna. Það
er a. m. k. mjög líklegt, að „trémúrar Aþenu“,
sem Þemistokles kallaði svo, hafi verið nauða-
líkir galeiðum þeim, er sigldu undir fána
Rómaveldis fram á miðaldir.
Skal nú reynt að iýsa nokkuð hinum fornu *
galeiðum, sem svo lengi voru eins konar kvala-
staðir fordæmdra, fljótandi á hafinu.
Það var sameiginlegt einkenni á borgríkjum
Hellena og hinu mikla Rómaveldi, að þræla-
hald var grundvöllur þjóðskipulagsins. Hinn
mikli vinnukraftur, sem gekk kaupum og söl-
um eins og búfé, var nær óþrotlegur og ákaf-
lega ódýr. Eins og hvarvetna annars staðar,
var þrælunum hrúgað um borð í skipin, og
þeir settir við árarnar. Höfuðviðfangsefni
skipaeigenda var það, að koma fyrir sem
flestum árum, gera vél skipsins sem sterkasta.
Vinnuaflið var ótakmarkað og kostaði hér um
bil ekki neitt. Allir skipseigendur gátu keypt
svo marga ræðara, sem þeir vildu. Ef skip
fórst og áhöfn týndist, var að vísu mikil eftir-
sjón í skipinu, en minna um hitt að sakast,
þótt 100 galeiðuþrælar, hlekkjaðir við árarnar,
hefðu drukknað eins og rottur. Kaup á hundrað
nýjum galeiðuþrælum var ekki nema lítill hluti
af stofnkostnaði við smíði nýs skips, hlut-
fallslega miklu minni en vélin kostar í skip
nú á dögum.
Galeiðuþrælarnir voru úr ýmsum áttum.
Lengi framan af var sótzt eftir sterkum og
tröllauknum Afríkumönnum, sem voru bein-
línis veiddir og hnepptir í þrældóm. Alls konar
afbrotamenn voru og snemma hlekkjaðir við
galeiðurnar. Voru sumir þeirra dreggjar þjóð-
félagsins, ræningjar, þjófar og morðingjar, en
aðrir heiðarlegir menn, sem settir voru á gal-
eiður af pólitískum eða trúarlegum orsökum.
En hver svo sem efniviðurinn var í upphafi,
fór oftast á þá leið, fyrr eða síðar, að gal-
eiðuþrællinn hætti að geta talizt mannleg vera,
heldur varð hann hluti af vél, þótt gerð væri
hún af kjöti og blóði.
Það er vafalaust, að þrælapískararnir á grísku
og rómversku galeiðunum hafa rætt um það
fram og aftur, hvernig hægt væri að koma sem
mestum mannafla að við róðurinn, enda kom-
ust þeir undralangt í þeim efnum. Þegar á
fimmtu öld fyrir Krist hafði Hellenum tekizt
að smíða svonefnda trireme eða galeiður með
þrem áraröðum, hverri yfir annarri. Galeiður
þessar voru langar, 30—40 metrar, en fjögra
til fimm metra breiðar. Hafa margir brotið
V í K I N □ U R
179