Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 18

Bústaöur Gísla Jónssonar
Bústaöur Óskars Gíslasonar
Bústaöur Óla Barðdals
Bústaöur Fanneyjar Pétursdóttur
Bústaður Bárðar Danielssonar
SIGURÐUR
MAGNÚSSON:
ÞINGVALLA-
HNEYKSLIÐ
Ég tel að þeim þætti Þing-
vallamálsins, sem hófst með
tillögu um vítur á Þingvalla-
nefnd, sem ég bar fram á fundi
Ferðamálaráðs 5. júlí 1966 og
samþykkt var þar, hafi raun-
verulega verið lokið með grein,
sem ég skrifaði 4. ágúst í fyrra,
og Tíminn birti, þar sem eng-
in tilraun hefir síðar verið gerð
til afsönnunar á þeim stað-
hæfingum, er þar voru uppi
hafðar.
Ég er enn fullviss um, að í
greininni hafi ég fært að því
óyggjandi rök, að friðunarlög-
in áttu ekki einungis að varð-
veita það svæði, sem þá af-
markaði sjálfan þjóðgarðinn,
heldur hafi þeim einnig verið
ætlað að tryggja, að einstökum
mönnum yrði ekki heimilað að
byggja í landi jarðanna Kára-
staða, Brúsastaða, Svartagils
og Gjábakka. Ég vakti á því
athygli, að sumarbústaðirnir,
sem nú eru risnir, bæði innan
sjálfs þjóðgarðsins og í landi
jarðanna fjögurra, sem frið-
aðar voru vegna hans, bæru
þess vitni, að Þingvallanefndir
hefðu framið gróft trúnaðar-
brot. Vitað var þá, að núver-
andi Þingvallanefnd hafði í
hyggju að úthluta um 30 nýj-
um sumarbústaðalöndum á
þessu svæði. Ég taldi nauðsyn-
legt að þetta yrði stöðvað, og
skaut máli mínu bæði til úr-
skurðar þjóðarinnar allrar og
forsætisráðherrans, sem sam-
kvæmt friðunarlögunum er yf-
irmaður nefndarinnar. Ég rifj-
aði upp nokkur ummæli þeirra
alþingismanna, sem á sínum
tíma áttu mestan þátt í laga-
smíðinni, en þau tóku af öll
tvímæU um það sem hér var
mergur máls; landið var allt
friðað með lögunum og ráð-
stöfun þess til einstakra manna
var af þeim sökum algjörlega
óheimil.
Ég fullyrði ekki, að í Bret-
landi myndu hinir seku hafa
verið lögsóttir ef sams konar
hneykslismál hefði verið opin-
berað þar í landi, en ég skal
ábyrgjast, að bæði þar og á
Norðurlöndum myndi lóðaút-
hlutunin hafa verið stöðvuð og
ráðstafanir gerðar til þess að
hinir ólöglega byggðu sumar-
bústaðir hyrfu smám saman
úr þjóðgarðinum og friðaða
svæðinu utan hans. Það mátti
einnig eftir atvikum telja lang-
samlega farsælustu lausnina,
þar sem segja má, að hér hafi
upphaflega miklu fremur ver-
ið um að ræða slysni en af-
brot, siðvillu en siðblindu.
Sennilega má rekja fyrstu lög-
brotin til elztu Þingvallanefnd-
arinnar, og eins og hver syndin
býður annarri heim, þannig
taldi einn sér það heimilt, sem
öðrum hafði reynzt átölulaust,
hvort sem það var nú réttur
til þess að veita eða þiggja
rangfenginn hlut.
Gömlu sumarbústaðirnir
voru ekkert vandamál. Eigend-
ur þeirra höfðu um árabil not-
ið forréttinda, sem þeir aldrei
áttu að fá. Engu máli skipti,
hvort húsin fengju að standa
árinu lengur eða skemur. Aðal-
atriðið var, að þeir hyrfu með
tímanum, og að þar kæmi aft-
ur ilmur úr friðlýstri jörð, ber
á lyng og lauf á grein, er nú
var orðið það „Grímsstaða-
holt“, er upp hafði risið „í
skjóli skipulagsleysis" þess,
sem einn af lagasmiðunum
óttaðist að verða myndi ef
lögin tryggðu ekki hvort
tveggja; algera friðun á landi
jarðanna fjögurra og þjóð-
garðsins sjálfs.
Aðalatriðið var að stöðva
öfugþróunina, hætta við út-
hlutun lóðanna og græða
smám saman sárin, sem
skammsýnir menn höfðu veitt
hinni friðuðu jörð.
Staðsetning einkabústaða
þeirra, sem nú eru innan þjóð-
garðsins sjálfs, er svo augljóst
hneykslismál, að um það þarf
ekki að fjölyrða, en ef einhver
skyldi trúa því að höfundar
friðunarlaganna frá 1928 hefðu
ætlað að láta óátaldar bygging-
ar sumarbústaða í landi jarð-
anna fjögurra, sem næst liggja
þjóðgarðinum og fyrr eru
nefndar, þá ráðlegg ég hon-
um að lesa grein mína, sem
birtist í Tímanum 12. ágúst í
fyrra, en þeim, sem því nenna
ekki, vil ég benda á, að í lög-
unum segir m. a. svo:
„Ekkert jarðrask, húsabygg-
ingar, vegi, rafleiðslur eða önn-
ur mannvirki má gera á hinu
friðlýsta svæði eða í landi
jarðanna Kárastaða, Brúsa-
staða, Svartagils og Gjábakka,
nema með leyfi Þingvalla-
nefndar".
Mér þykir sennilegt að svipað
ákvæði verði sett núna á jóla-
föstunni í friðunarlögin um
þjóðgarðinn nýja að Skafta-
felli í Öræfum. Náttúruvernd-
arráð hlýtur að fá leyfi til að
reisa þar þær byggingar, sem
það telur nauðsynlegar til þess
að almenningur geti notið hins
friðlýsta svæðis, t. d. eins og
menn telja nú eðlilegt að Val-
höll eða einhver annar almenn-
ur greiðasölustaður sé á Þing-
völlum. Hún verður einnig að
fá rétt til að banna „jarðrask,
húsabyggingar" og annað það,
sem spillt geti sameign þjóð-
arinnar að Skaftafelli.
En hvað haldið þið að lands-
fólkið myndi segja, ef það
fréttist á útmánuðunum að
þeir Birgir Kjaran, Sigurður
Þórarinsson og aðrir góðir og
heilvita menn í Náttúruvernd-
arráði hefðu í skjóli þessa
ákvæðis úthlutað til vina og
vandamanna nokkrum tugum
sumarbústaðalóða að Skafta-
felli?
Ég er sannfærður um, að
þess konar tiltæki ætti fremur
að leiða til rannsóknar á geð-
heilbrigði en kröfu um máls-
sókn vegna trúnaðarbrots.
í þessu sambandi skiptir
samanburður á náttúrufegurð
þessara tveggja stórbrotnu og
unaðslegu landssvæða sára-
litlu máli, en sögufrægð og
helgi Skaftafells og Þingvalla
er þó mjög ósambærileg. Og ef
við teljum rétt árið 1967 að
tryggja það með lagasetningu
eða reglugerðum, að upp rísi
ekki að Skaftafelli „eins kon-
ar Grímsstaðaholt í skjóli
skipulagsleysis og stundar-
hagnaðar einstakra listsnauðra
manna“— hví skyldum við þá
efast um að þeim vísu mönn-
um, sem eiga nú sæti á Al-
þingi, takist með lagasetningu
að tryggja það? Og hverjum
kemur í hug, að þeir Jónas
Jónsson, Bernharð Stefánsson,
Jón Baldvinsson og aðrir þeir
góðu menn, sem á sínum tíma
beittu sér fyrir lögunum um
friðun sjálfra Þingvalla og
jarðanna fjögurra, hafi verið
þeir blábjánar að gera þau svo
illa úr garði, að þrátt fyrir þau
mættu einstakir menn taka til
við að hrúga upp sumarbústöð-
um á því sögufræga og fagra
landi, sem þeir ákváöu að frið-
lýsa?
Nei, lögin sjálf eru mjög ótví-
ræð, og þess vegna eru laga-
brotin afar augljós.
Af því, sem hættulegast má
telja þess, sem orðið hefir eða
ekki varð frá því er Tímagrein-
in birtist í fyrra, tel ég að fyrst
og fremst beri að vekja athygli
á sinnuleysinu, sofandahætt-
inum, sem einkennt hefir það,
sem nefna má almenningsálit.
Að vísu heyrist enginn mæla
Þingvallanefnd minnstu bót,
og nokkrir þjóðhollir borgarar
hafa ritað í blöð og lýst van-
þóknun á framferði nefndar-
innar. Stöku fundarsamþykkt-