19. júní - 19.06.2005, Blaðsíða 21

\
vert að minnast á kvennaári
Framkvæmdanefnd um kvennafrí útbjó þennan texta og
dreifði um bæi og borg fyrir Kvennafrídaginn 24. október 1975.
Hér voru taldar upp þær ástæður sem lágu að baki því
að konur tækju sér frí. Það er fróðlegt að fara yfir þessar
ástæður og athuga hvort eitthvað hefur breyst.
Hvers vegna kvennafrí?
Kvennaráðstefnan, haldin dagana 20. og 21. júní 1975, í Reykjavík, skorar á konur
að taka sér frí frá störfum á degi Sameinuðu þjóðanna 24. október nk. til að sýna
fram á mikilvægi vinnuframlags síns.
Hvers vegna er tillaga sem þessi borin fram og samþykkt á ráðstefnu,
þar sem saman voru komnar konur á öllum aldri, úr öllum stjórnmálaflokkum?
Ástæðurnar eru margar, en hér eru nokkrar:
• Vegna þess að vanti starfsmann til illa launaðra
og lítils metinna starfa, er auglýst eftir konu.
• Vegna þess að meðallaun kvenna við verslunar-
og skrifstofustörf eru aðeins 73% af meðallaunum karla við sömu störf.
• Vegna þess að engin kona á sæti í aðalsamninganefnd Alþýðusambands íslands.
• Vegna þess að mismunur á meðaltekjum verkakvenna
og verkakarla er kr. 30.000 á mánuði.
• Vegna þess að bændakonur eru ekki fullgildir aðilar að samtökum stéttar sinnar.
• Vegna þess að algengt svar er, þegar spurt er um starf konu,
sem gegnir húsmóðurstarfi „hún gerir ekki neitt - hún er bara heima.“
• Vegna þess að til eru menn með ákvörðunarvald um stofnun
dagvistarheimila fyrir börn, sem telja þau aðeins til að auka á leti kvenna.
• Vegna þess að vinnuframlag kvenna í búrekstri er metið til kr. 175.000 á ári.
• Vegna þess að kynferði umsækjenda ræður oft meiru
um stöðuveitingu en menntun og hæfni.
• Vegna þess að starfsreynsla húsmóður er einskis metin á vinnumarkaðinum.
Sameiginleg niðurstaða er sú, að framlag
kvenna til samfélagsins sé lítils virt.
Sýnum okkur sjálfum og öðrum, hve mikilvægt framlag okkar er,
með því að leggja niður vinnu 24. október.
Sameinumst um að gera daginn að eftirminnilegum baráttu- og
sameiningardegi undir kjörorðum kvennaárs Sameinuðu þjóðanna:
1AFNRÉTTI - FRAMÞRÓUN - FRIÐUR
Framkvæmdanefndin um kvennafrí
gripu nokkrar konur pappírsblað og
hripuðu tillögu um að Kvennaráðstefn-
an skyldi skora á allar konur að taka
sér frí frá störfum á degi Sameinuðu
þjóðanna, 24. október, til að sýna fram
á mikilvægi vinnuframlags síns.
Kvennafrídagurinn verður að veruleika
Kvennafrídagurinn varð að veruleika
eftir gríðarlega góða skipulagsvinnu og
þennan dag var haldinn útifundur á
Lækjartorgi. Langflestar konur lögðu
niður störf þennan dag um allt land og
atvinnulífið lamaðist. A útifundinum
söfnuðust tuttugu og fimm þúsund
konur saman og líklega er þetta einn
fjölsóttasti útifundur Islandssögunnar.
Lundir voru einnig haldnir víða um
landið og voru margir þeirra fjölsóttir.
Þetta framtak íslenskra kvenna vakti
Verðskuldaða athygli erlends frétta-
fólks og myndir og viðtöl við íslenskar
konur birtust víða. Kvennafrídagur af
þessu tagi var einnig skipulagður í öðr-
nm löndum en sá íslenski bar af öðrum
°g er dagurinn mörgum enn í fersku
niinni, þvi að hann varð vitnisburður
um einn helsta styrk íslensku kvenna-
hreyfingarinnar, samtakamáttinn.
Fyrrnefnd Björg Einarsdóttir versl-
nnarmaður var ein af skipuleggjend-
Um Kvennafrídagsins og 19. júní
spurði hana að því hver væri megin-
nstæðan fyrir gríðarlegum samtak-
amætti kvenna í undanfara Kvenna-
frídagsins.
,,í íslensku samfélagi var innbyggð
gremja hjá konum. Skattalöggjöfin
Uiismunaði giftum konum því launa-
tekjur þeirra lögðust við tekjur eigin-
mannsins og tekjur heimilisins lentu í
háu skattþrepi; tekjur konunnar gátu
því allar farið í skattgreiðslur. Nýja
hvennahreyfingin fór um Vesturlönd
eins og eldur í sinu á 7. tug 20. aldar og
varð sýnileg hér á landi með tilkomu
Kauðsokkahreyfingarinnar vorið 1970.
híargt í störfum hennar hristi verulega
^Pp í hugskoti kvenna og orsakaði við-
horfsbreytingar. Konur bjuggu við þá
orðræðu að störf þeirra skiptu ekki
hiáli og þær ættu að halda sig heima.
Ltjórnmálaforingi gat leyft sér vorið
1972 að segja: Hvar værum VIÐ ef þið
konurnar stæðuð ekki bak við okkur!
rirka kvenna var uppsöfnuð og fékk
okki framrás, það einfaldlega sprakk
jVrir þegar tilefni gafst á alþjóðlegu
kvennaári Sameinuðu þjóðanna (SÞ)
1975.“
Nú sameinuðust konur úr öllum átt-
Hju og úr öllum stéttum við að gera
kvennafríið að veruleika, hver var í
®tuttu máli lykillinn að skipulagningu
dagsins ?
,,Beint tilefni kvennafrísins var til-
'aga sem var samþykkt á kvennaárs-
ráðstefnu í júní 1975 þar sem skorað
var á konur „að taka sér frí frá störfum
á degi SÞ 24. okt. nk. til að sýna fram á
mikilvægi vinnuframlags síns.“ Til að
ná þessu markmiði þurfti að ná til
ALLRA kvenna og við það miðuðust
aðgerðir þeirra sem völdust til að
koma þessu í kring. Markmiðið var
einfalt og skýrt og skipulag fram-
kvæmdar þess vegna einfalt og ná-
kvæmt. Allar færar boðleiðir voru
virkjaðar. Fregn um aðgerðina var
send erlendum fréttastofum og barst
aftur hingað í heimsfréttum - upphefð-
in á íslandi kemur að utan! En í fáum
orðum sagt, var jarðvegur á Islandi
fyrir aðgerðina og hún heppnaðist full-
komlega. Á einum stað segir: „Kvenna-
fríið var samstillt átak fjölda, þar sem
allir lögðust á eitt. Og það náði tilgangi
sínum, þeim tilgangi sem kom fram í
tillögunni okkar; þegar íslenskar konur
mættu ekki á sínum venjulega vinnu-
stað, heima eða heiman, stönsuðu hjól
samfélagsins. Samhugurinn og brýr
sem mynduðust milli kvenna og hafa
verið gengar síðan er mér sjálfri eftir-
minnilegast frá undirbúningi dagsins.“
Þú talaðir um í ávarpi þínu á
Kvennafrídaginn að daginn eftir
myndu konur ekki vera þær sömu og
áður, hverju breytti þessi dagur fyrir
þig sjálfa?
„Daginn eftir kvennafríið voru ís-
lenskar konur ekki þær sömu og dag-
inn fyrir. Þær höfðu breytt út af sínum
daglega vanagangi og voru þeirri
reynslu ríkari. Ur þeirri reynslu verð-
ur hver kona að vinna eftir eigin nót-
um. En vissan um óskoraðan hlut
þeirra í þjóðfélaginu var sönnuð. Fyrir
mig sjálfa situr eftir að hafa átt hlut að
framkvæmd sem heppnaðist til fulln-
ustu, slíkt veitir sérstakan hugarlétti."
Barátta kvenna þennan áratug lagði
grunninn að opinberri jafnréttispólitík.
Strax árið eftir Kvennafrídaginn, 1976,
urðu fyrstu jafnréttislögin að veru-
leika. Frídagurinn var endurtekinn 10
árum seinna en í millitíðinni höfðu
margir merkir viðburðir átt sér stað í
sögu jafnréttinda. Kona var kjörin for-
seti lýðveldisins árið 1980 og 1982
komu kvennaframboðin fram á sjónar-
svið bæjarstjórnarkosninga. Ári síðar
var Kvennalistinn stofnaður en hann
bauð fram í 3 kjördæmum og varð til
þess að konum fjölgaði mjög á Alþingi.
Kristín Ástgeirsdóttur, sagnfræð-
ingur og starfsmaður Rannsóknar-
stofu í kynjafræðum, var 26 ára þegar
Kvennafrídagurinn var haldinn. 19.
JUNI spurði hana að því hvernig
henni fannst dagurinn og hver hún
teldi að áhrif hans hefðu verið á ís-
lenskar konur.
„Kvennafrídagurinn fyrir 30 árum er
einn þeirra daga sem ég mun aldrei
gleyma. Reyndar var ég ung og róttæk
á þeim árum og fannst dagskráin full
gamaldags fyrir minn smekk, nema
auðvitað þáttur Rauðsokkahreyfingar-
innar sem kyrjuðu Áfram stelpur.
Stemningin var stórkostleg og mann-
fjöldinn ótrúlegur. Áhrif þessa dags
voru að mínum dómi miklu fremur
huglæg fremur en að hann skilaði kon-
um beinhörðum árangri í kvennabar-
áttunni. Það voru reyndar sett jafn-
réttislög á næsta ári en þau voru miklu
fremur afrakstur kvennaársins í heild
og samþykkta Sameinuðu þjóðanna en
þessa eina dags. Áhrifin fólust í því að
skynja styrk kvenna, skynja það afl
sem fólst í gífurlegri samstöðu þvert á
stéttir og stjórnmál. Það varð vakning.
Tilgangur frídagsins var að sýna fram
á mikilvægi vinnuframlags kvenna og
það tókst svo sannarlega. Samfélagið
lamaðist, margar konur tóku sér það
vald að ganga út af heimilum sínum og
skilja það eftir í höndum makans, aðr-
ar tóku sér frí úr vinnu, enn aðrar not-
uðu daginn til að stríða karlkyns vinnu-
félögum sínum t.d. með því að láta þá
hafa nóg að gera á póstinum og í bönk-
unum.
Vilborg Harðardóttir, ein rauðsokk-
anna sem skipulögðu kvennafrídaginn,
sagði 10 árum síðar að áhrifunum
mætti líkja við það að kasta steini í
vatn, hringir mynduðust einn af öðr-
um, bylgjur sem gáruðu vatnsflötinn.
Þannig var kvennafrídagurinn. Hann
hafði langvarandi áhrif á vitund ís-
lenskra kvenna. Fundurinn komst í
heimspressuna og við vorum sífellt
minntar á þessa frægu aðgerð á næstu
árum þar sem íslenskar konur samein-
uðust enn einu sinni eins og þær hafa
svo oft gert bæði fyrr og síðar í þeim
tilgangi að bæta stöðu kvenna og þar
með þjóðfélag okkar.”
eftir Rósu Björk Bryiyólfsdóttur
21