Organistablaðið - 01.12.1987, Blaðsíða 7

Fátt er eins ömurlegt og aö heyra í mjög fölskum orgelum viö guðsþjónust-
ur eða á tónleikum, og oft veröur leikur organistanna dæmdur eftir ástandi
hljóðfærisins. Sé hljóðfærið stillt reglulega, ætti ekki að vera mikil hætta á að
það nái að verða mjög falskt. Nokkrir hlutir geta þó haft afgerandi áhrif á still-
inguna, fyrir utan snöggar hitabreytingar sem fyrr voru nefndar, og vil ég hér
nefna nokkur þeirra.
Hitamismunur milli verka: Allir organistar ættu að vita, að ef svellari er fyrir
hendi í hljóðfærinu er það algjört grundvallaratriði að hann sé alltaf skilinn eft-
ir opinn þegar hljóðfærið er yfirgefið. Komi maður að hljóðfæri þar sem svell-
ari hefur verið lokaður í nokkra daga, er mjög sennilegt að ekki sé hægt að
spila saman aðalverk og svellverk. Hitastigið í svellverki gæti þá verið nokkr-
um gráðum lægra en hitastigið á kirkjunni sjálfri, og eru þá pípurnar í svell-
verkinu lægri en þær sem fyrir utan eru.
Mótor blási jafnheitu lofti og því sem í kringum hljóðfærið er: Oft er
pláss mjög af skornum skammti þar sem orgelin standa, og er því oft gripið
til þess ráðs aö staðsetja mótorinn annars staðar en hjóðfærið sjálft. Hér get-
ur verið um að ræða herbergi t.d. fyrir aftan orgelið, kjallaraherbergi, eða jafn-
vel turnherbergi. í öllum þessum tilfellum er mikilvægt að mótorinn dragi að
sér það loft sem er í kringum orgelið, en ekki það loft sem er á þeim stað sem
hann stendur. Þarna gæti verið um mikinn hitamismun að ræða og hefði það
þá að sjálfsögðu áhrif á stillingu hljóðfærisins. Þetta vandamál er auðvelt að
leysa með því að leggja barka frá orgelinu sjálfu að loftinntaki mótrsins.
Mikil óhreinindi í hljóðfærunum: Versti óvinur allra pípuorgela er ryk og
önnur óhreinindi. Þegar þessi vágestur fer að stejast á pípurnar er hætt við
að þær fari að svara illa og halda illa stillingu, á þetta sérstaklega við um litlar
pípur. Nokkur hljóðfæri hef ég yfirfarið þar sem lítið sem ekkert hafði verið
gertfráþví þau voru settupp, eðahátt í 30 ár. Ekkierviðþví aðbúastaðslíkt
hljóðfæri geti verið í góðu ástandi, þarna er allt farið aflaga sem aflagast
getur, mekanik, intonation, stilling o.fl. Yfirleitt ertalað um að pípuorgel þurfi
að hreinsa og yfirfara á ca. 10 ára fresti fyrir utan árlegt eftirlit og stiilingu.
Orgel sem ruslakompur: Því miður verður það að segjast, að umgengni við
orgelin er ekki alltaf uppá það besta. Oft er allskonar drasli hrúgaö inn í hljóð-
færin, pappakassar, nótnablöð, sálmabækur, kertisstubbar o.fl. verða
ósjaldan á vegi manns þegar maður ætlar inní hljóðfærin. Svona aðkoma er
náttúrulega lítið uppörvandi fyrir orgelsmiðinn og er hætt við að hann vinni
með öðru hugarfari við orgel þar sem umgengni er svo háttað en ella. Það
keyrir þó um þverbak þegar farið er að leggja ýmiskonar farg á belgina, þá
eykst að sjálfsögðu þrýstingurinn í viðkomandi belg og afleiðingin er falskt
orgel.
Óhætt er að segja, að gæði hljóðfæranna í kirkjunum okkar eru ansi
misjöfn. Allt frá góðum og hálfgerðum framúrstefnu hljóðfærum síns tíma, og
ORGANISTABLAÐIÐ 7