Ísfirðingur - 15.12.1961, Blaðsíða 4

4
ISFIRÐINGUR
Jóh. Gunnar Ólafsson, bæjarfógeti:
Isafjörður í fininiííu ár
i.
Inngaugur.
ISAFJÖRÐUR er bær staðviðra og
þurrviðra. Á þrjá vegu umlykja
hann há og gróðurlítil fjöll, sem
hlífa við stormum en stytta sólar-
ganginn. Þau eru tignarleg og
virðuleg, enda teygja þau kollana
í meira en 700 m. hæð mót himni.
Maður venst þeim vel, þó þiau séu
nærri og vaxi þeim í augum, sem
ekki hafa átt þeim að venjast. 1
firðinum er iðulega logn, svo að
fjöllin speglast í Pollinum, þó úti
fyrir vindi svo að fiskibátar liggja
bundnir við bryggjur vegna þess
að ekki gefur á sjó. Það er stund-
um nefnt svikalogn.
Kaupstaðurinn stendur á eyri
sem gengur út í Skutulsfjörð frá
Eyrarfjalli. Hét hiann lengi vel
Skutulsfjarðareyri, en snemma á
öldum var farið að nefna hann
ísafjörð, eins og ísafjarðardjúp
var þá nefnt, og með tilskipun frá
17. ágúst 1786, um fríheit kaup-
staðanna, var það heiti lögfest.
Skutulsfjörður var numin síð
landnámsaldar, um 960 að því er
ætla má. Eru því um 1000 ár
síðan byggð hófst í Skutulsfirði.
Það var upplenzkur maður, Helgi
Hrólfsson að nafni, sem fyrstur
byggði á Skutulsfjarðareyri, en
inni í firðinum sunnanverðum í
mynni Engidals, niam Þórólfur
brækir land og reisti bæ í Skála-
vík. Þar heitir nú Kirkjuból.
Eyri í Skutulsfirði, landnáms-
bær Helga Hrólfssonar, er nú
undir grænni torfu. Þar var prsets-
setur fram um 1870, en um þær
mundir keypti bæjarstjórn ísa-
fjarðar land prestssetursins undir
kaupstaðinn og vair bærinn þá
rifinn. Einu menjarnar um fyrsta
bæinn á eyrinni eru grænir hólar
heldur lágreistir í Eyrartúni, spöl-
korn fyrir neðan sjúkrahúsið. Það
svæði, sem bærinn stóð á, ætti að
rannsaka og friðlýsa og geyma
framtíðinni. Hugsianlegt er, að ein-
hverntíma vakni áhugi fyrir því,
að endurreisa landnámsbæinn í
sinni mynd sem byggðasafn eða
þátt í starfsemi byggðasafns Vest-
fjarða, sem eflaust á eftir að þró-
ast og vaxa og verða mörgum til
ánægju og fróðleiks um liðna tíma.
Ef til vill geymir moldin undir-
stöður hins forna bæjar.
Á Skutulsfjarðareyri voru
snemma á öldum teknar upp kaup-
stefnur, enda var Pollurinn og er
einhver bezta höfn á Islandi, lok-
aður fyrir öllum hafsjó. Snemma
á öldum settust þar að þýzkir
kaupmenn og reistu þar verzlun-
arhús. En ekki munu þeir hafa
haft þar vetursetu. Seint á 16. öld
höfðu Lybíkumenn og síðan Ham-
borgarar leyfi til verzlunar á Skut-
ulsf jarðareyri. Áttu þeir þar mikla
búð. Sótti margt manna verzlun
þangað víðsvegar að, svo að þar
var mannferð mikil og kaupskap-
ur. Árið 1569 urðu þar miklar
greinir með sýslumönnunum Árnia
Gíslasyni og Magnúsi Jónssyni
prúða, sem lauk með áverkum og
meiðslum og síðan málaferlum.
Af kæruskjali Magnúsar sést að
við búðina voru miklir fiskistakk-
ar, sem kaupmaður hafði fest
kaup á.
Þegar einokunarverzlunin var
sett á laggirnar árið 1602 voru
Þjóðverjarnir hraktir burtu, en
danskir kaupmenn komu í þeirra
stað. Isafjarðarkaupsvið varð
keppikefli, sökum þess hve auð-
ugt það var að allskonar sjávar-
afurðum, sem lengst af voru höf-
uðútflutningsvamingur héðan af
landi og auðveldastur til sölu er-
lendis og arðvænastur. Lýsi og
skreið voru um þessar mundir
mikilsverð og eftirspurð vara.
Einokunarverzlunin hreiðraði
um sig í Neðstakaupstað, og reisti
þar verzlunarhús. Enn standa á
þeim slóðum vörugeymsluhús, sem
reist voru í tíð hinnar síðustu
konungsverzlunar á Isafirði. I
fornmenjasafninu í Reykjavík em
varðveitt merki konungsverzlunar-
innar skorin í tré. Vom þau yfir
dymm sölubúðarinmar i Neðsta
eða Gamla kaupstaðnum. Kaup-
svið Isafjarðarverzlunar náði yfir
Súgandafjörð, allar byggðir við
ísafjarðardjúp, Aðalvík og Hom-
strandir að Biskupi undir Geirólfs-
gnúp. Þar voru og em sýslumörk
ísafjarðarsýslu og Strandasýslu.
1 kringum verzlunarstaðinn reis
lengi vel ekki nein byggð tómthús-
manna. Púlsmenn hafa legið á
loftum vömgeysluhúsannia meðan
á kauptíð stóð. Á Skutulsfjarðar-
eyri vom aðeins prestssetrið Eyri
og hús verzlunarinnar. I manntal-
inu frá 1703 em ekki skrásettir
neinir íbúar í verzlunarstaðnum,
enda höfðu þeir, sem þar störfuðu,
ekki vetursetu á ísafirði. Það voru
danskir kaupmenn og dianskt
starfslið.
Þegar manntal var tekið um
eitt hundrað ámm síðar árið 1801
voru kaupmennirnir búnir að taka
heima. Þá vom verzlunarstaðirnir
orðnir tveir á eyrinni, Gamli kaup-
staðurinn og Nýi kaupstaðurinn,
og bjuggu þá í þeim stöðum 20
manns. Árið 1816 hafði fjölgað um
3 í kaupstaðnum, enda hafði bætzt
við þriðja verzlunin á ísafirði, Mið-
kaupstaðurinn. Árið 1787 höfðu
mörk lóðarinnar verið ákveðin þau
að ofanverðu, að þau skyldu veria
96 álnum fyrir neðan neðsta fjár-
hús prestssetursins.
Árið 1845, þegar séra Bergur
Halldórsson semur lýsingu á sókn-
inni, em mörg hús en smá kom-
in á eyrina, eða Tangann, eins og
kaupstaðurinn var nú nefndur.
Voru það torfhús, en auk þess 5
timburhús og eitt steinhús. Þar
bjó héraðslæknirinn, Weywadt.
Árið 1866, þegar stofnað var til
bæjarstjórnar á ísafirði, vom þar
taldir vera 37 bólstaðir og íbúarnir
214. Um þessar mundir hófst þil-
skipaútvegur á ísafirði og stóð
hann um langt skeið með miklum
blóma. Tók iþá að fjölga í bænum.
Þangað streymdu sjómenn víðs-
vegar að og iðnaðarmenn tóku að
búsetja sig þar. Árið 1866 vom 10
iðnaðarménn setztir að í bænum,
og vom 4 þeirra smiðir. Árið 1890
vom þeir orðnir 41 og þá vom
smiðimir 14. Þurfti í mörg hom
að líta á meðan bærinn var í vexti.
Húsbyggingar kölluðu lað og mikil
vinna var við viðhald skipanna.
Árið 1882 var svo komið að í-
búar á Isafirði voru orðnir 883,
og var hann þá orðinn annar
stærsti bær á íslandi, næstur
Reykjavík, og hélt hann þeim sess
um nokkurt skeið. Á næstu ára-
tugum var fólksfjölgun nokkuð ör.
Um aldamótin voru íbúarnir 1067
og 1910 1854. Bera þessar tölur
því ljóst vitni, að sjávarútvegurinn
og aðrar atvinnugreinar kaupstað-
arins hafa verið með blóma og
dafmð vel. Iðnaðarmönnum fjölg-
aði mikið og verzlun og viðskipti
fóru vaxandi. Isaf jörður hafði ver-
ið verzlunarmiðstöð héraðsins. Tvö
stór verzlunarfyrirtæki létu þar
mest að sér kveða um þessar
mundir. Voru það Ásgeirsverzlun,
sem Ásgeir G. Ásgeirsson átti. Var
það stærsta verzlunin á Isafirði
með útibúum víðia um héraðið. Um
skeið rak fyrirtækið einhverja
stærstu veralun á Islandi, hafði
gufuskip og seglskip í fömm milli
landa og átti mörg fiskiskip. Árni
Jónsson cand. theol. veitti verzlun-
inni forstöðu, en Ásgeir hafði að-
setur í Kaupmannahöfn og kom
ekki til Isafjarðar, nema á sumr-
um. Árið 1908 gerði verzlunin út
13 þilskip til fiskveiða og keypti
auk þess mikið af fiski af öðrum
útvegsmönnum. Ásgeir skipherra,
faðir Ásgeirs Guðmundar, hafði
stofnað verzlun sína árið 1852 í
Miðkaupstaðnum, en árið 1883
keypti Ásgeir yngri Neðstakaup-
staðinn af erfingjum Sass stór-
kaupmanns fyrir kr. 32.000,00 og
var það stórfé. 1 Neðstakaupstað
hafði fyrsta hafskipabryggja ver-
ið byggð á árunum 1874—1876 og
árið 1896 byggði Ásgeir þar íshús,
eitt hið fyrsta á landi hér.
Hitt fyrirtækið var verzlun
Leonarts Tangs í Hæstakaup-
staðnum, þar sem Ólafur Thorla-
cius kiaupmaður á Bíldudal og víð-
ar hóf verzlunarrekstur skömmu
fyrir 1800.
Allmargar smáverzlanir voru
einnig starfandi í kaupstaðnum
um þessar mundir, en ekki kvað
eins mikið að þeim. Helztar þeirra
voru verzlun Lárusar Snorrasonar,
ísaf jörður um 1900