Dagblaðið Vísir - DV - 04.01.2005, Blaðsíða 25

ÞRIÐJUDAGUR 4. JANÚAR 2005 25
i
DV Menning
Látinn er í Reykjavík frumkvöðull úr hópi íslenskra tónskálda, Magnús Blöndal Jóhannsson. Hann var
í framvarðarsveit þeirra sem hófu tilraunir með raftónlist og verður að teljast eitt merkilegasta tónskáld
okkar á síðari hluta tuttugustu aldarinnar.
Magnús Blöndal Jóhannsson lést að kvöldi nýársdags á Land-
spítalanum á áttugasta aldursári. Hann var fæddur á Skálum á
Langanesi þar sem faðir hans var kaupmaður.
Hann hóf tónlistarnám á unga
aldri en fór 1947 til framhaldsnáms í
New York þar sem hann stundaði
nám til 1954 þegar hann snéri heim.
Við heimkomuna hóf hann störf á Vísi
sem tónlistargagnrýnandi og sinnti
þeim starfa til 1957; hann var starfs-
maður tónlistardeildar Ríkisútvarps-
ins frá 1955 til 1972 og vann jöfnum
höndum við Þjóðleikhúsið sem
píanóleikari og kórstjóri frá 1956 til
1961. Um nær tveggja áratuga skeið
var hann afkastamikið tónskáld og
liggja eftir hann hátt á annað hundrað
verk af ýmsu tagi: sönglög, kvik-
myndatónlist, tónlist fyrir leikverk og
dansverk, auk hljóðfæraverka og
verka fyrir hljómsveit. Þá var hann.
virkur við hjómsveitarstjórn og beitti
sér í ýmsum fr amfaramálum tónlistar,
bæði innan samtaka tónskálda og
innan þeirra menningarstofnana sem
nutu starfskrafta hans.
Frumherji í raftónlist
Magnús var brautryðjandi í ís-
lenskri tónsköpun. Um þátt hans
segir Bjarki Sveinbjömsson í doktors-
ritgerð sinni: „í íslenskri elektrómskri
tónlist hefur Magnús Blöndal Jó-
hannsson gegnt hlutverki frumherja.
En það á ekki einungis við um
elektrómska tónlist. Hann var fyrstur
til að tileinka sér módernismann í
íslenskri tónlist. Ekki bara á einn hátt
heldur á svo mörgum sviðum -
seriella tónlist, aleatóríska tónlist,
elektrómska tónlist, elektróník og
hefðbundin hljóðfæri." Hann hóf til-
raunir með tólftónatónlist þegar á
námsárum sínum í Juilliard og er tal-
inn fyrstur íslenskra tónskáida til að
tileinka sér tólftónatæknina í verki
sínu Fjórar abstrakúonir frá 1950.
Hann varð einnig fyrstur manna til að
þreifa sig áfram með smíði
elektrómskrar tónlistar með tilrauna-
starfsemi á kvöldin og nóttinni í hijóð-
stúdíóum Ríkisútvarpsins. Aftur er
vitnað til Bjarka: „Fyrsta tónverkið
sem hefur verið samið á íslandi og
flutt á opinberum tónleikum þar sem
elektrómskri tækni er beitt við tón-
smíðina er verkið Elektrónísk Stúdía
meö blásarakvintetti og píanói eftir
Magnús Blöndal Jóhannsson. Verkið
var samið í Reykjavík árið 1959 og
ffumflutt á öðrum tónleikum Musica
Nova þann 11. apríl 1960. Um er að
ræða verk þar sem skiptast á hljóð-
færaleikur og hljóð leikin af segul-
bandi." Bjarki vísar til orða Bjöms
Franzsonar gagnrýnanda að það verk
hafi ásamt Leikum 3 eftir Þorkel Sigur-
bjömsson, boðað „dómsdag tónlist-
arinnar".
Frumleiki hins útþvælda efnis
Constellaúon eða Samstimi var
flutt í desember 1961 og hefur verið
flutt margsinnis, bæði heima og er-
lendis: í grein í Birtingi 1964 sagði Atli
Heimir Sveinson þetta um Samstimi:
„Þegar ég dvaldi í Köln haustið 1964
átti ég tal við Stockhausen um Magn-
ús. Stockhausen sagði, að eftir því að
dæma, sem hann hefði heyrt eftir
Magnús, virtist sér hann vera mjög at-
hyglisvert tónskáld. Magnús kompón-
eraði á þann hátt sem fæstum tón-
skáldum öðrum væri tilætlandi.
Menn veigruðu sér við að nota jafn
einfaldar sjálfsagðar vinnuaðferðir og
jafii „útþvælt" efni sem Magnús, en
einmitt í því birtist frumleiki hans og
þar með kæmi hann öllum á óvart.“
Bjarki Sveinbjömsson segir í fram-
haldi af tilvimun þessari: „Þetta er eitt
af vörumerkjum Magnúsar í tónsmíð-
um. Hann notast við það sem „hendi
er næst og fæst ekki um það sem ekki
fæst". Hann vinnur út frá stuttum
hugmyndum sem elta hver aðra.
„Samstimi er ekki í sambandi við
neitt sérstakt, það er byggt upp af
andstæðum og til orðið frá sjálfu sér
þ.e.a.s. ein einstök hugmynd leiðir af
sér aðra sem svo leiðir af sér enn aðr-
ar og svo frv...“ sagði Magnús þremur
áratugum síðar um verldð. Bjarld seg-
ir höfundinn hafa fengið hugmyndir
að verkinu „gegnum hlustun af tón-
listarböndum sem bámst RUV frá er-
lendum útvarpsstöðvum". Verkið var
unnið á tæki Rfldsútvarpsins.
Leikur og dans
Magnús sýndi aflan áratuginn mifli
1960 og 1970 að hann var í fremstu
röð tónskálda: hann er frumkvöðull í
að draga nútímatónflst inn í leikhúsið
á vegum Grímu og fylgja þeir Jón Ás-
geirsson, Atli Heimir og Leifur Þórar-
insson í kjölfarið; hann semur 1968
gagnvirka tónlist fýrir hljómsveit, seg-
ulband og dansara sem flutt var af
dansflokki Félags íslenskra listdans-
ara við Frostrósir, dans Ingibjargar
Bjömsdóttur. Hann semur víðkunna
tónlist við heimildarmyndir Ósvalds
Knudsen, Sveitina millisanda og Surt-
ur fer surman. Sönglag hans úr Sveit-
inni er þjóðareign.
Adagio
Hlé verður á einstökum ferli hans
mifli áranna 1972 til 1980, en þá tekur
hann upp þráðinn og semur verk á ný,
en í öðrum anda, segir Bjarki Svein-
bjömsson: „...tók hann upp þráðinn
að nýju og samdi nokkur verk, bæði
sönglög, kórtónlist, einleiks- oghljóm-
sveitarverk. Lfldega stendur verkið
Adagio frá árinu 1980 upp úr - há-
punktinum náð öðm sinni í upphafi
ferils. Þetta verk var upphaflega samið
á lfljóðgerfil og leikið inn á tölvu en
síðar umskrifað fyrir hljómsveit. Þá er
einnig útsetning af verkinu fyrir orgel,"
segir hann í sinni ágætu doktorsrit-
gerð sem hér hefur nokkrum sinnum
verið vitnað til og er aðgengileg á
musikds en hefur enn ekld komið út á
bók og er eina aðgengilega gagnið um
þessa hreyfingarmiklu tíma í tónlistar-
sögu okkar. Bjarki lýsir því í riti sfnu
hvernig frumherjaverk Magnúsar vom
nánast glötuð.
Magnús var þríkvæntur og er eftir-
lifandi kona hans Hulda Sassoon.
Hann lætur eftir sig þrjá syni.
Páil Baldvin Baldvinsson
Á miðvikudagskvöld efnir Hispánica, menn-
ingarfélag spænskumælandi á íslandi, og List-
vinafélag Seltjarnarneskirkju til gítartórileika í
suðrænum anda í Seltjarnarneskirkju, kl. 20. Þar
mun Arnaldur Arnarson gítarleikari leika tónlist
frá Argentínu og Spáni. Fyrri hluti tónleikanna
verður helgaður verkum spænsku tónskáldanna
Narváez, Sor og Albéniz en eftir hlé verða kynnt
verk 20. aldar tónskáldanna Ayala og Guastavino
sem báðir voru frá Argentínu.
Arnaldur fæddist í Reykjavík árið 1959. Hann
hóf gítarnám f Svíþjóð tíu ára og lauk nárni vor-
ið 1977 hjá Gunnari H. Jónssyni frá Tónskóla
Sigursveins D. Kristinssonar. Hann tók lokapróf
frá Royal Northern College of Music í Manchest-
er árið 1982. Þá stundaði hann framhaldsnám
hjá José Tomás í Alicante á Spáni. Hann hefur
unnið til fjölda verðlauna í alþjóðlegum keppn-
um, meðal annarra fyrstu verðlaun í XXI alþjóð-
legu Fernando Sor-gítarkeppninni í Róm 1992.
Sama ár komst hann einn gítarleikara af um
hundrað keppendum í úrslit East and West
Artists-keppninnar í New York. Með flutningi
sínum á Concierto de Aranjuez eftir Rodrigo
með Sinfóníuhljómsveit íslands árið 1990 og
einleikstónleikum á Listahátíð í
Reykjavík árið 1992 skipaði hann sér á --------
bekk með fremstu hljóðfæraleikurum
íslands.
Arnaldur hefur búið í Barcelona frá
1984. Þar er hann aðstoðarskólastjóri
Luthier-tónlistarskólans og kennir
jafnframt gftarleik alþjóðlegum hópi nem-
enda. Hann er umsjónarmaður fyrstu fram-
haldsgráðu í Hljóðfæraleik sem nýtur opinberrar
viðurkenningar á Spáni, en hún er veitt af
Ramón Llull-háskólanum í Barcelona í sam-
vinnu við Luthier-skólann. Hann hefur haldið
námskeið í gítarleik og kammertónlist víða urn
heim, m.a. í Wigmore Hall í Lundúnum, við há-
skólann í Boston og Alfred Schnittke-tónlistar-
háskólann í Moskvu. Hann hefur enn fremur
setið í dómnefndum í alþjóðlegum tónlistar-
keppnum.
Arnaldur Arn-
arsson Býrí
Barselóna en erl
hópi helstu gítar-
leikara okkar.
»
>