Andvari - 01.01.2011, Blaðsíða 80

78
ÞORVALDUR GYLFASON
ANDVARI
(tíu krónu seðla, hundrað, fimm hundruð og þúsund krónu seðla). Myndin af
stjórnmálahugmyndum hans og hugsjónum er eigi að síður hreyfð í hugum
þjóðarinnar. Enn hefur heildarritsafn Jóns Sigurðssonar ekki verið gefið út,
heldur eru einungis til fáein úrvöl ritgerða hans og bréfa á víð og dreif, og
bækur hans eru nú sjaldgæfar. Hirðuleysið um heildarútgáfu á verkum Jóns,
svo mikilvirkur rithöfundur sem hann var og svo mikil áhrif sem rit hans
höfðu á sinni tíð, kann að ríma við þá staðreynd, að ríkir hagsmunir voru
lengi og eru enn við það bundnir, að skoðunum Jóns á frjálsum millilanda-
viðskiptum væri ekki flíkað um of. Eftir fráfall Jóns forseta 1879 gusu upp á
Alþingi sjónarmið, sem voru andstæð helztu hugmyndum Jóns og mörkuðu
fráhvarf frá þeim.
Tvö dæmi duga til að bregða birtu á málið.
í stjórnskipunarmálinu varðandi frambúðarsamband íslands við Danmörku
kom fram einstrengingsleg hugmynd Benedikts Sveinssonar þingforseta
og annarra um fyrirkomulag aukinnar sjálfstjórnar Islands, hugmynd, sem
danska stjórnin gat að svo stöddu ekki fellt sig við og drap málið í dróma í
rösk tuttugu ár eða allar götur þar til Valtý Guðmundssyni tókst með lagni
að leysa hnútinn og leggja grunninn að sjálfstjórn, sem reyndist síðan heima-
stjórn 1904. Hefði Jóni Sigurðssyni enzt aldur, hefði hann trúlega reynt að
forðast að hanga fastur á stjórnskipulegum formsatriðum og hefði reynt að
stýra sambandinu við Dani fyrr í þann farveg, sem Valtý Guðmundssyni tókst
síðar að beina málinu í. Jón var eins og Valtýr gætinn stjórnmálamaður og
hygginn, hann aðhylltist hagnýtar lausnir frekar en formfasta hugmyndafræði
og forðaðist allan ofsa í skoðunum og málflutningi um menn og málsefni.
Til dæmis taldi Jón af hagnýtum ástæðum heppilegra að endurreisa Alþingi
1845 í Reykjavík frekar en á Þingvöllum eins og margir samherjar hans hefðu
heldur kosið með bjarmann frá þjóðveldisöld fyrir augum.
í fjárkláðanum síðari skömmu fyrir 1860, þegar landsmenn deildu harkalega
um, hvort rétt væri að baða fé eða skera niður, sagði Jón: „Hvort sem menn nú
vilja með sjálfum sér hafa niðurskurð eða ekki niðurskurð, þá held ég að þeim
beri þó samt fyrst á það að líta, hvað vér getum fengið framkvæmt og hvað
ekki.“ Jón leit svo á í ljósi nýrra rannsókna um dýralækningar, að fjárböðun
væri framkvæmanleg, og gerðist í félagi við Jón Hjaltalín landlækni erindreki
dönsku stjórnarinnar í málinu. Jón rak sig þá á harða andstöðu þeirra, sem
heimtuðu niðurskurð, en það voru einkum Norðlendingar, sem vildu, að fé á
Suðurlandi og Vesturlandi yrði skorið niður, áður en kláðinn bærist norður.
Landið logaði árum saman í illdeilum vegna þessa máls, sem leiddi meðal
annars til þess, að Jón forseti kom ekki heim til íslands í sex ár samfleytt að
lokinni þessari rimmu, 1859-1865. Jón var í fjárkláðamálinu sakaður um að
ganga erinda Dana - hann, sem átti ásamt Valtý Guðmundssyni allra mestan
þátt í að búa í haginn fyrir heimastjórn 1904. Hvergi í gögnum málsins er