Fjölnir - 04.07.1997, Blaðsíða 21

íslendingar hafa glatað sjálfsmynd sinni;
það má glögglega sjá í listaheiminum.
Við liggjum ýmist flöt fyrir erlendum straumum
og eigum bágt með að meta
okkar eigin list að verðleikum
— eða við teljum heims-
frægðina standa okkur nær
en öðrum þjóðum.
Halldór Björn Runólfsson
fjallar hér um þessa brotalöm
í þjóðarsálinni, margvíslegar
afleiðingar hennar fyrir íslenskan
menningarheim og kallar
menn til ábyrgðar.
Yi
0(7*70
0"i7j7 ovn 'mw
(K)veljum íslenskt
Haim Steinbach
Stay with friends
(Kellog's), 1986
Hngsum okkur útvarpsviðtalþar sem spyrill
hefúr fengið efhilegan, ungan leiklistamema til
að rœða við. Hinum verðandi Leikara sem er við
nám erlendis, í borgsem erfragfyrir gróskumikið
leikhúslíf, hefúr hlotnast sú einstaða upphefð að
vera valinn úr hópi fjölmargra skólafélaga sinna
til að leika veigamikið hlutverk i uppftrslu á
einu óndvegisverki leikbókmenntanna, á fjölum
vel metins leikhúss, undir leikstjóm heimsfrags
Leikstjóra.
Eftir hamingjuóskir og nokkrar léttar og glettnis-
legar spurningar um lyndiseinkunn hins þekkta
leikstjóra — enda þótt hann sé heimsfrægur
reynist hann vera stakur sómapiltur og afar
alþýðlegur — berst talið að einstæðri vegsemd
leiklistarnemans. Spurningin — „En hvernig
stendur á því að þú, íslendingur, eini útlending-
urinn, varðst fyrir valinu? Hefði ekki verið eðli-
legra fyrir leikstjórann að velja einhvern samlanda
sinna?“ — er óhjákvæmileg. Síðan fylgir sú
skemmtilega saga að leiklistarneminn hafi ekki
fengið inni í Leiklistarskóla Islands og þess vegna
brugðið á það ráð að sækja um skóla erlendis.
Þar með kemur önnur óhjákvæmileg spurn-
ing: „Hvað heldurðu að þeir segi núna, þeir sem
felldu þig á inntökuprófinu í Leiklistarskóla ís-
Iands? Þeir geta nú varla verið mjög upplitsdjarfir,
ha!?“
Við skulum nú gleyma þessu samtali um
stund enda er það ekkert annað en ómerkileg
samsuða úr fjölmörgum áþekkum viðtölum þar
sem í hlut eiga samlandar okkar á framabraut. Ef
marka má fjölda slíkra viðtala í fjölmiðlum okkar
skipta heimsfrægir íslendingar eða verðandi
heimsfrægir íslendingar tugum þúsunda. Mér er
til efs að nokkur þjóð eigi sér jafnvæna prósenm-
tölu af öðrum eins úrvalseinstaklingum. Það líður
varla sá dagur að blaðamenn eða fréttamenn
rambi ekki á einhvern afrekslandann sem hefúr
slegið í gegn á erlendri grundu sem íþróttamaður,
glæpamaður, fjallgöngumaður, sölumaður eða
listamaður.
Því skýmr skökku við þegar spyrillinn hváir
eftir vali hins heimsfræga leikstjóra. Það hljómar
eilítið yfirlætislega og falskt eins og uppgerðar-
undrun eða gervihæverska. Blaðalesendur og
útvarpshlustendur ættu fyrir löngu að vera orðnir
vanir því að landar þeirra beri af öðrum, eða hví
ættu frétta- og blaðamenn okkar yfirleitt að tala
við fólk sem ekki hefur slegið í gegn einhvers
staðar? Að reyna að kreista einhverja spennu úr
viðtölum sem ekki geta verið annað en borðleggj-
andi hlýtur að teljast plássfrek tímasóun.
Siálfsvittimi á reilci
Mér verður hugsað til síbyljunnar um upphefð-
ina og heimsfrægðina. Hvers vegna er þessi leikur
endurtekinn dag eftir dag, annaðhvort í press-
unni eða á öldum ljósvakans? Hverjum er verið
að þjóna með þessum endalausu auglýsingum,
yfirlýsingum og skrumi? Þreytast lesendur og
hlustendur aldrei á þessum margendurteknu
frægðarsögunum? Eins og áðurnefnd samsuða úr
einum tuttugu viðtölum sannar er hvert slíkt við-
talið öðru líkt. Það kemur ekkert nýtt fram í máli
spyrils eða viðmælanda. Reyndar er HallcrImur
Helgason fyrir löngu búinn að afgreiða þessa teg-
und af froðu í bók sinni Þetta er allt að koma.
Ef eitthvað alkunnugt er endurtekið eins og
margþvældur brandari er ekki ástæða dl að hlusta
eftir því sem sagt er heldur velta fyrir sér hvers
vegna síbyljunni er við haldið. Á íslensku kallast
steinrunnin endunekning árátta. í orðabók
Menningarsjóðs er árátta skilgreind sem „...slæm,
sjúkleg tilhneiging til endurtekinna athafna".
Afreksviðtölin em með öðrum orðum árátta og
árátta er einkenni taugabilunar.
Áður en lengra er haldið er nauðsynlegt að
spyrja sig hver sé hinn taugabilaði. Er það afreks-
maðurinn, spyrillinn eða lesendur og áheyrendur?
Þar sem enginn kvartar yfir þessari tegund síbylju
má ætla að áráttan sé sammerkt öllum viðkom-
andi aðilum. Svo virðist sem við séum öll á valdi
áráttunnar, lesendur, hlustendur, spyrlar og
afreksmenn. Og hver skyldi svo vera orsökin?
Þegar árátta sem þessi gegnsýrir heilt sam-
félag er það til marks um reikula sjálfsvitund.
íslenskt samfélag skortir ekki vissu um ágæti sitt
heldur er sjálfsvitund okkar á þvílíku flökti að
hún minnir einna helst á Iogandi halastjörnu sem
brennir sig upp á örvæntingarfúllu hrapi um
geiminn. Við vitum ekki alls kostar fyrir hvað við
stöndum, hvers við erum megnugir né hvernig
við eigum að láta okkur líða vel andlega. Hvaðan
komum við? Hver erum við? Hvert höldum viðð,
hin magnaða allegoría franska málarans Paul
Caucuins frá 1897 á eins brýnt erindi við okkur
íslendinga og hún átti við Suðurhafseyjabúa
Tahítí fyrir nákvæmlega eitt hundrað ámm.
Vandinn er sá að íslenskir vitundarverðir —
intelligensían — hafá ekki staðið sig í stykkinu.
Þeir hafa gleymt að fylgjast með loftvoginni og
hitamælinum eins og Pórbercur heitinn Þórðar-
son þegar hann sentist suður Bretlandseyjar í
fylgd Jónasar Árnasonar. En hverjir eru þessir
vitundarverðir? Á íslandi eru þeir vissulega orðnir
að sundurleitum hópi því ekkert virðist lengur
sameina áhugamenn á ólíkum sviðum lista og
menningar. í bókmenntum þar sem vitundar-
varslan er þróaðri en gerist á öðrum sviðum fara
bókmennta- og leikhúsfræðingar fyrir breiðfylk-
ingu áhugamanna og velunnara. Bókmennta-
kerfið er samofið forlögum, bókasöfnum og leik-
húsum sem viðhalda miskunnarlausu gæðamati
með mjög rækilegri stýringu. >•
SlCURÐUR GUÐMUNDSSON
Full House (shelf) l
1971
Fjölnir
sumnr '97 21