Helgafell - 01.07.1943, Blaðsíða 18

JÓHANN GUNNAR ÓLAFSSON:
Öbótamál
Jóns Hreggviðssonar á Rein
A LDA RFA RSLÝSING
I.
Sagnfræðingar hafa auðkennt svo 17. öldina og upphaf hinnar 18., að þá
hafi mest verið niðurlæging íslendinga. Þá hafi verið öld fáfræði, galdra og
gjörninga, efnaleg afkoma á völtum fótum, mergsogin af heillar aldar ein-
okunarverzlun, og löggæzla hin hörmulegasta. Höfðingjar landsins hund-
flatir fyrir hinum dönsku valdhöfum.
En undir lokin var eins og rofaði til fyrir nýjum degi. Þá risu upp menn,
sem höfðu þrótt til að ganga í berhögg við ósóma aldarinnar.
Frásögn sú, er hér fer á eftir, er ágætt dæmi um óöldina, sem þá var,
raunar aðeins eitt af mörgum, en þó einna sögulegast, af því að persónurnar,
sem þar eiga hlut að máli, eru stórbrotnastar og vettvangurinn víðastur.
Halldór Kiljan Laxness skáld hefur valið sér að yrkisefni ævi Jóns
Hreggviðssonar í síðustu skáldsögu sinni, er hann nefnir íslandskJukkan-
Skáldið tekur að vísu fram, að bókin sé ekki „sagnfræðileg skáldsaga“,
en þó verður ljóst við lestur hennar, að um flest er stuðzt við raunverulega
atburði, en eðlilega hvikað allvíða frá upphaflegri tímaröð. Islandskhikkurmi
lýkur þar sem Jón Hreggviðsson hefur fengið konungsleyfi í Kaupmanna-
höfn til að áfrýja máli sínu til hæstaréttar, en samkvæmt heimildum var
það ári síðar en dauðadómur hafði verið kveðinn upp yfir honum á Alþingi.
Þegar þess er gætt, að alsýknaður var Jón Hreggviðsson ekki fyrr en nálægt
30 árum síðar, má ætla að H. K. L. láti hér ekki staðar numið, heldur sé
isIandskJukkan upphaf að miklum skáldsagnaflokki um ævi og samtíð Jóns
Hreggviðssonar. Bókin virðist og bera þetta með sér á ýmsan hátt að öðru
ieyti, þótt vissulega sómi hún sér hið bezta sem sjálfstæð heild.
II.
Um 1680 bjó að Fellsöxl í Skilmannahreppi í Borgarfjarðarsýslu bóndi,
sem Jón Hreggviðsson hét. Hann var uppalinn í hreppnum, fæddur árið
1650, en ókunnugt er um ætterni hans. Honum er svo lýst, að hann hafi
verið ,,í lægra lagi en að meðalvexti, réttvaxinn, þykkvaxinn, fótagildur,