Læknablaðið : fylgirit - 01.06.2010, Blaðsíða 59

Taugalæknisfræði
sérgrein verður til
Sigurjón B. Stefánsson
Ætli flestir læknar verði ekki sammála um það, að
læknisfræði sé byggð á læknislist og vísindalegri
þekkingu, og að sérhæfður þekkingargrunnur
einkenni hverja sérgrein. Almennt er talið, að
einn læknir geti ekki svo vel sé tileinkað sér nema
einn þessara þekkingargrunna. Þegar sérgrein
verður til, er oft andstaða gegn því ferli. Astæðan
er sú, að einhverjir missa spón úr aski sínum við
klofninginn og áhrif þeirra, sem eftir sitja, minnka.
En hvenær er hægt að segja, að sérgrein hafi orðið
sjálfstæð? Það, sem liðsmenn nýrrar sérgreinar
fara fram á, er sjálfstæði til að skipuleggja
kennslu, rannsóknir og sjúkraþjónustu. Tvö fyrri
atriðin eru krafa um sjálfstæða kennslustöðu í
greininni (kennslustóll, chair, Lehrstuhl), og er
þá yfirleitt átt við prófessorsstöðu. Hið þriðja
krefst sérhæfðrar sjúkradeildar, sem er stýrt af
sérfræðingum greinarinnar. Hér verður sagt
frá tilurð taugalækninga sem sérgreinar innan
læknisfræði, og það er áhugavert að sjá, hversu ólík
fæðingin er eftir löndum og menningarsvæðum.
Læknisfræðin rís úr rústum Rómaveldis
Eftir hrun Rómaveldis á fimmtu öld e. Kr. gerðist
kirkjan í Evrópu milliliður í að úthluta ölmusu
til lítilmagnans. Þetta kærleiksverk byggðist á
þeirri kenningu, að „Guð hefði getað gefið öllum
mönnum ríkidæmi, en það hafi verið Hans vilji,
að í þessum heimi yrðu einnig til fátæklingar, svo
að þeir ríku gætu bætt fyrir syndir sínar" með
því að gefa ölmusu.1 í klaustrin leituðu fátækir
og sjúkir hjálpar, og prestar sinntu lækningum á
meðal almúgans. Mörkin á milli kærleika og ógnar
voru þó óljós, og þegar miðöldum lauk, breyttust
kærleiksverkin í ógnarleik galdrabrenna.2
Grísk læknisfræði ríkti í Rómaveldi, en á
miðöldum hnignaði þekkingu manna á þeim
fræðum í Vestur-Evrópu. í austur-rómverska
keisaradæminu hélst grísk læknishefð og barst
þaðan til Persíu og hins arabíska heims. Þar
voru grísk læknisrit þýdd og lesin.3' 4 Á
seinni hluta miðalda varð grísk læknisfræði á
ný ráðandi í Vestur-Evrópu samfara auknum
kynnum Evrópubúa af arabískri menningu og
latneskum þýðingum arabískra rita. Við stofnun
háskóla í Evrópu á 11. og 12. öld varð læknisfræði
ein af megin kennslugreinunum. Togstreita varð
nú á milli lækna, sem höfðu efni á að stunda
háskólanám og læra læknisfræði af latínuritum
og hinna, sem lærðu lækningar líkt og iðngrein
hjá lærimeisturum úti í mannlífinu, ólæsir á
latínu og jafnan efnalitlir. Latínulærðir læknar
lögðu einkum fyrir sig innvortis sjúkdóma, og til
þeirra leituðu þeir, sem betur voru efnum búnir.
Hugmynd grískrar læknisfræði var, að sjúkdómar
stöfuðu af jafnvægisröskun líkamsvessanna, en
vessarnir voru blóð, gult gall, svart gall og slím.
Til að endurreisa jafnvægið var ýmsum ráðum
beitt, svo sem blóðtökum, inntöku uppsölu- og
niðurgangslyfja eða með því að mynda vessandi
húðsár, framkölluð með bruna eða lyfjum.5
Sjúklingar iðnlærðra lækna (sáralækna, bartskera,
baðara) komu úr lægri samfélagsstigum. Þessir
læknar urðu leiknir í að meðhöndla sár, kýli,
tognanir og beinbrot, þeir urðu herlæknar
(feltskerar) síns tíma. Hér mátti þegar sjá skiptingu
læknisfræðinnar í lyf- og handlækningar.
LÆKNAblaðið 2010/96 Fylgirit 64 59