Ægir - 01.05.2005, Blaðsíða 21
21
K Æ L I N G K O L M U N N A
Ekki er ýkja langt síðan veiðar
á kolmunna hófust af krafti að
nýju og verður aðaláherslan lögð á
geymslu og flutning á ferskum
kolmunna. Kolmunni er uppsjáv-
arfiskur af þorskfiskaætt og er því
talsvert frábrugðinn þeim upp-
sjávarfiskum sem Íslendingar hafa
nýtt mest til þessa, síld og loðnu.
Hann er ekki „feitur“ fiskur sem
þýðir að kolmunninn geymir sinn
fituforða í lifur en ekki í holdi. Af
ýmsum orsökum er geymsla
kolmunna ekki einfalt viðfangs-
efni. Má nefna að á vorin, þegar
kolmunninn er magur, hefur orð-
ið vart við að hann „falli“ til
botns í geymslutönkum og liggur
hráefnið þá í hrúgu á botni tanks-
ins sem þýðir að kælikerfið nær
ekki að vinna sitt verk jafn vel og
þegar hráefnið hefur meira flot og
dreifist betur um lestina. Veiðar á
kolmunna eru einnig talsvert frá-
brugðnar veiðum á öðrum upp-
sjávarfiski þar sem að hann er nær
eingöngu veiddur í flottroll og þá
er togtími yfirleitt langur miðað
við það sem gerist og gengur við
veiðar á öðrum tegundum. Veið-
arnar eru einnig stundaðar á þeim
tíma ársins þegar sjávarhiti er að
jafnaði hærri en við veiðar annarra
uppsjávarfiska. Einnig eru veið-
arnar stundaðar talsvert langt frá
þeim verksmiðjum sem löndun á
sér stað samanborið við veiðar
annarra uppsjávarfiska. Þessir og
fleiri þættir gera nýtingu
kolmunna erfiðari en á öðrum
uppsjávarfiskum þar sem það er
talsverð hætta á því að hráefnið
spillist í flutningi frá miðum að
vinnslu.
Eftir talsverðu að slægjast
Íslendingar hafa úr talsverðum
kvóta af kolmunna að spila og má
færa rök fyrir því að hann auki
talsvert nýtingu á skipum ætluð-
um til uppsjávarfiskveiða. Ljóst er
að það er eftir talsverðu að slægj-
ast ef hægt væri að ná kolmunna-
aflanum ferskari að landi, bæði
við framleiðslu hágæðamjöls og
til framleiðslu á afurðum til
manneldis. Kolmunni er einn af
þorskfiskunum og hefur hvítt
hold og þess vegna eru margar
leiðir sem koma til greina, en
einn af ókostunum við hann er
stærðin, hann er frekar smár eða
um 24-30 cm að lengd og um
120 -250 grömm að þyngd.
Sjókæli-, krapa- og
vökvaískerfi
Þau kælikerfi sem nú þegar eru á
markaði geta skilað talsverðum
árangri við varðveislu þeirra verð-
mæta sem finnast í góðum
kolmunna. Til að þau skili sem
bestum árangri þarf að nota þau
rétt og hafa góð stýrikerfi til að
hámarka kosti kælikerfanna. Þau
kælikerfi sem nú eru á markaði
eru sjókælikerfi (RSW/RFW),
krapakerfi (CSW/CFW) og
vökvaískerfi (CSW) og eru sjó-
kælikerfin langalgengust af þess-
um kerfum. Eitt vandamál sem
skapast hefur beint við kælingu
kolmunna er það að hann tekur
upp salt þegar kælt er með kældu
saltvatni, ís blönduðum sjó eða
vökvaís búnum til úr sjó. Afleið-
ingin getur verið verðfelling á
fiskmjöli sem unnið er úr þessu
hráefni en saltinnihald mjöls má
ekki fara yfir meira en 3%, það
jafngildir því að saltinnihald hrá-
efnis má ekki fara yfir um 0,6%.
Kolmunni er mun viðkvæmari en
síld með tilliti til saltupptöku í
Kæling kolmunna lykillinn
að hráefnisgæðum
Heildarafli íslenska flotans árið 2003 var um 2
milljónir tonn, aflaverðmætið var um 67 millj-
arðar og útflutningsverðmætið um 114 millj-
arðar. Á mynd 1 sést að afli uppsjávarfiska er
um 72% af magninu en aðeins um 14% af út-
flutningstekjum sjávarafurða. Kæling og kæld
geymsla á afla frá veiðum til vinnslu er mikil-
vægur þáttur í að auka verðmæti uppsjávar-
fiska og eru þar mikilvæg tækifæri sem vert er
að kanna. Þessi grein er unnin upp úr niður-
stöðum úr norrænu verkefni sem meðal ann-
ars var styrkt af Norrænu nýsköpunarmiðstöð-
inni, (NIC).
Bjarki Jónas
Sigurjón
Greinarhöfundar eru
Bjarki Jónas Magnús-
son og Sigurjón Ara-
son. Bjarki Jónas er
forstöðumaður þróun-
ar- og tækniseturs
Sæplasts hf., en Sig-
urjón er yfirverkfræð-
ingur á Rf/dósent við
Háskóla Íslands.
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Afli (%) Aflaverðmæti (%) Útflutningsverðmæti (%)
Botnfiskafli Flatfiskafli Uppsjávarafli Skel- og krabbadýraafli
Mynd 1. Skipting afla
eftir megin aflaflokk-
um. Talnagrunnur er
frá 2003 og var aflinn
þá 1.980 þúsund tonn,
aflaverðmæti 67,3
milljarðar og útflut-
ingsverðmæti var
113,7 milljarðar.
aegirmai2005-nota 27.5.2005 17:08 Page 21