Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 59

Eisler og Schönbcrg
peninga, þá venjizt þér jafnframt af
sósíalismanum.“ Það má nú fullyrða,
að þarna flaskaði Schönberg.
Eftir að kennara og lærisveini
hafði tvisvar eða þrisvar lent heiftar-
lega saman í Vínarborg og Berlín,
forðaðist Eisler kappræður um
stjórnmál og fagurfræðileg efni, sem
þeim voru tengd, eftir því sem unnt
var, þar sem hann taldi þær tilgangs-
lausar, vildi hlífa kennara sínum, svo
mikils sem hann virti hann, og ekki
verða til þess, að hann tæki neitt það
upp í sig, sem hlyti að virðast órækt
merki um smáborgaralega grunn-
hyggni hans. Svipaða afstöðu hafði
hann gagnvart anþrópósófískum og
tölspekilegum tilhneigingum kennara
síns, ásamt trúarheimspekilegum hug-
myndum hans og heimsskoðun allri. í
Ameríku urðu ekki neinir frekari
árekstrar, þar eð Eisler gerði sér enn
far um að láta þessi efni liggja í lág-
inni og háðir áttu sammerkt í and-
fasískri afstöðu sinni.
Þá fyrst, er Eisler var kallaður
fyrir óamerísku nefndina og varð að
fara úr landi, fengu gömlu stjórn-
máladeilurnar ný færiroð á fæturna.
Hanns Eisler glotti í kampinn, er ég
minntist á bréf Schönbergs til Rufers
árið 1947, birt í safni Erwin Steins,
þar sem Schönberg ritar m. a.: „Haf-
ið þér séð nokkuð á prenti um Eisler
og bróður hans? Er yður nokkuð
kunnugt um hugarfar hans í Berlín?
Ég vildi ekki valda honum meiri
vandræðum en hann hefur sjálfur
valdið sér hér. En það er meiri fá-
sinnan, þegar fullorðnir menn, mús-
íkantar, listamenn, sem sannarlega
ættu að hafa eitthvað betra að leggja
til mála, ganga heimsumbótahug-
myndum á hönd, enda þótt sagan
ætti að sýna nógu glögglega, hvernig
slíkum fyrirtækjum reiðir jafnan af.
Ég hef raunar aldrei trúað, að hon-
um væri alvara, heldur álitið, að
hann væri aðeins að slá um sig með
þessum vaðli. Ef ég ætti nokkuð um
þetta að segja, þá mundi ég leggja
liann á hné mér eins og hvem annan
keipastrák, greiða honum sín 25 og
láta hann sverja og sárt við leggja,
að opna ekki munn framar og halda
sig að nótnaskrift. Til þess hefur
hann hæfileika, og hitt á hann að
lála öðrum eftir ...“
*
Fyrstu rituðu heimildir, sem mér
eru kunnar um það, að Eisler hafi
tekið að spyrna á móti broddum
meislara síns, ef svo má segja, að því
er varðaði tónfestuleysi og hálftóna-
tækni, hef ég í höndum í formi
nokkurra bréfa Schönbergs frá árinu
1926. Eisler var greinilega æ minna
gefið um þá hugmynda- og fagur-
fræði, er á baugi var í þeim hópi,
sem lét sér tíðast um kennara hans,
og þrátt fyrir þá virðingu, sem hann
bar fyrir honum, lét hann falla nokk-
ur orð er þar að hnigu, án allrar
lotningar, við Zemlinsky, mág Schön-
169