Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 72

Tímarit Máls og menningar
frumröðin er á enda (ellefta tilbrigð-
ið).
Því sem Schönberg reynir að forð-
ast, heldur Eisler til streitu. Meðferð
hans á stefinu, sú aðferð að sýna tón-
sambönd, er láta kunnuglega í eyr-
um, í óvæntu samstæði, sá háttur að
styrkja ýmist tónalan grundvöll eða
losa óvænt um hann og endurtúlka sí-
fellt tónfallalögmálin — allt eru þetta
einkenni á tónsmíðaaðferð hans í
mörgum verkum á þessum árum.
Með „Þýzku sinfóníunni“ skóp
Eisler áhrifamikið listaverk um and-
fasísku mótspyrnuhreyfinguna. Flutn-
ingstími verksins er um sjötíu mínút-
ur, og það skiptist í átta söngsveitar-
þætti auk þriggja, sem eru eingöngu
fyrir hljóðfæri. Megindrættir textans,
sem Brecht er höfundur að, eru á-
kæra, viðvörun, blóðugt háð og
beiskjufull mótspyrna. Eisler beitir
tólftónatækni i flestum þáttum verks-
ins. Það er eflaust engin tilvilj un, því
að hér stendur efnið stíl Schönbergs
nær en í flestum verkum Eislers öðr-
um. Hér reynir Eisler einnig að
„greina tækni frá tjáningu“, breyta
tjáningarblænum og samræma hug-
myndaheimi sínum.
Það má fá allglögga hugmynd um
aðferð hans af kaflanum „Æsinga-
maðurinn í sínkkistunni“. Texti
Brechts er blóðugt háð: „Sínkkistan
sú arna / geymir líkamsleifar manns
/ eða fætur og höfuð af honum / eða
ef til vill ennþá minna. / Því hann var
æsingamaður. / Grafið hann. / Á
hann er sannað, að hann er undirrót
alls ills.“
Röðin, sem lögð er til grundvallar
tónsetningunni, er nærri skrefjöfn að
samsvörun, og litlar og stórar þríund-
ir, þríhlj ómamyndun og vísitóna-
notkun benda á tónalan grundvöll.
Hún verður frumform skýrra, sam-
þjappaðra og fjölbreyttra stefja. Og
meðferð þeirra leiðir í ljós, að jafn-
vel tónfallaeðlið gægist lævíslega
fram hvað eftir annað og fær þá oft
á sig óvæntan og annarlegan blæ. Á
svipuð fyrirbæri rákumst vér einnig
við atbugun á fyrrnefndum verk-
um.
Með frumlegri aðferð, sem er mj ög
lík Eisler, lætur hann heimsskoðun
sína og fagurfræðileg sjónarmið í
ljós. Tónsetningin er hér löngum í
fullkominni mótsögn við orðahljóðan
textans, eins og í mörgum öðrum
verkum Eislers, þótt boðskapur hans
sé tónskáldinu hugfólginn. Nöpru
háði Brechts er ekki fylgt. Eisler
fagnar þar vini, sem er æsingamaður-
inn svo nefndi, brautingja bjartari
tíma. Hann kemur þegar til móts við
hann í þeim hug. Því er hinn harm-
þungi tónblær, sem fylgir orðinu „æs-
ingamaður“, og því eru tónar sorgar-
göngulagsins, sem á eftir fara. Og á
þeim stað, þar sem Brecht lætur í
það skína — og enn með blæ af
liæðni — til hvaða fádæma æsinga-
maðurinn hafi nú æst, „gegn sulti og
182