Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 84

Tímarit Máls og menningar
hverra og hvar finna megi merki
munnlegra heimilda. Mismunandi
frásögur Landnámu og Njáls sögu af
Gunnari á Hlíðarenda rekur hann til
þess, að sagnirnar um hann hafi
„gengið í ýmsum myndum og til-
brigðum, eins og ævinlega er um
munnlegar sagnir.“ í sambandi við
bardagann við Knafahóla, sem bæði
Landnáma og Njála segja frá, fer
hann nákvæmlega út í það, sem á
milli ber. Landnáma nafngreinir að-
eins fjóra, sem fallið höfðu úr and-
stöðuliði Gunnars, Nj ála átta, og sam-
eiginlegir eru aðeins tveir. Einari þyk-
ir það „einkennilegt“, „að ekki er
getið Egilssona né Starkaðarsona í
Landnámu, ef ritarinn vissi um fall
þeirra, en getur um austmenn og hús-
karl.“ Og svo veltir Einar því fyrir
sér, hvernig þetta megi vera.
En Barði hefur ekki áhyggjur af
þvílíkum hlutum. í manntalinu frá
1703 býr á Efri-Reyn á Skaganum
Jón Hreggviðsson 53 ára, giftur 55
ára gamalli konu, og hjá þeim er 33
ára gömul dóttir og 20 ára gamall
sonur, og Jón hefur tvo vinnumenn,
28 og 23 ára að aldri. Okkur dettur
ekki í hug að fara að bera þessar ör-
uggu heimildir saman við frásögn
Halldórs Laxness af þessum sama
Jóni Hreggviðssyni í skáldverkinu
íslandsklukkan, þegar við förum að
meta gildi þeirrar bókar og skýra
hana. Barða fer nákvæmlega eins
gagnvart Njálu. Hann lítur hreinlega
á hana sem skáldsögu, þar sem höf-
uðpersónur eru nokkrir kunnir menn
frá söguöld, og einstök stórbrotin at-
vik úr ævi þeirra, sem lifað höfðu í
munnmælum eða kunnum ritum, eru
dregin fram á sj ónarsviðið. En raun-
verulegt inntak sögunnar eru per-
sónuleg mál höfundarins og sagnper-
sónurnar samtíðarmenn hans, íklædd-
ar gervi persóna liðinna alda, og því
í engu skeytt, hve gervið muni í sam-
ræmi við persónuna, hvers nafn er
valið, en hirt um það eitt, að það
hæfi samtíðarpersónunni, sem höf-
undi liggur á hjarta. Og þá verður
Barði ómótstæðilegastur í röksemd-
um sínum, þegar hann slillir atburð-
um og persónum Njálu við hlið at-
burða og persóna frá samtíð Þor-
varðar Þórarinssonar og skýrir veil-
ur skáldverksins út frá því, hvernig
persónuleg reynsla Þorvarðar tekur
völdin í sínar hendur meira en góðu
hófi gegnir og á kostnað samstilling-
ar listaverksins.
Ég vil taka sem dæmi nokkur at-
riði, sem við koma Hildigunni Stark-
aðsdóttur, fósturdóttur Flosa í Svína-
felli og konu Höskuldar Hvítanes-
goða. Njála lýsir henni með þessum
orðum: „Hún var svo hög, að fáar
konur voru jafn hagar. Hún var allra
kvenna grimmust og skaphörð.“ Nú
hvarflar það alls ekki að Barða að
fara að brjóta heilann um það, hvað-
an Njáluhöfundur hafi fengið heim-
ildir fyrir handamennt Hildigunnar,
194