Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 103

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 103
þeirra. í hinni fyrrnefndu — lengstu sögu bókarinnar — er ununarsamlegt skop í dökkum lit; niðurrifsskop; níð kveðið um fjölskylduvé og heiðvirt hjónalíf, spott og spé jafnt um ófrelsi og frelsi góðs borgara. Orð eins og „hesta kona“, „myndarkona“, „heiðvirð kona“, „jietta virðulega hús [...] siðmentandi og þögult“, „ábyrgðarþúngi og siðgæðistilfinníng samfara kristilegri með- alhegðun sem uppheldur þjóðfélaginu" — þessi orð í neikvæðri speglun sýna nokkuð hvert stefnt er í sögunni, þó að í þeim birt- ist enganveginn blæbrigði eða uppsprettur skopsins. Hér skal engin tilraun gerð til að sundurgreina þetta skop, aðeins skal þess getið að höfundur notar raunar eina af klassískustu aðferðum skophöfunda: að af- klæða „manninn" félagslegum „dulbún- ingi“ sinum til að sýna nekt hans; annað alkunnugt mótíf eru hinir tveir kumpánar, skálkurinn og einfeldningurinn, en hvort- tveggja efnið nær höfundurinn að gæða lífsmætti nýstárleikans. Ég hika ekki við að segja að húmorinn í þessari sögu er stór- fenglegur, — en kannski auðnast oss ekki að skynja húmor fremur en Svisslending- um að sögn Durrenmatts, ekki hinn undir- furðulega, hinn andríka, hinn þróttmikla. En hinn þróttmikli húmor, sem segir þrátt fyrir allt það sem menn treysta sér sízt til að segja opinskátt (samkvæmt skilgrein- ingu Freuds), mun reyndar vera sjaldgæft fyrirbæri í íslenzkum bókmenntum, svo mönnum er líklega vorkunn. Auðvitað er skop þessarar sögu ekki allt þar sem það er séð, það eflist til dæmis stórum af árekstrinum við ólíkindalegan frásagnarháttinn, hinn „hægfara setníng sem prýðir góðan sögumann“. En þar á of- an gerir sagan skop að sjáljri sér, leysir sjálja sig í sundur, endar í tvíræði og snýr sér frá lesandanum. Það er ekki aðeins nokkuð hæpin „draumkona vikublaðsins, álfko"« nútímaþjóðsögunnar" sem sundrar Vmsagnir iim bækur sögunni, heldur einkum matrónan góða, sem stendur að lokum með pálmann í hönd- unum: spuming, óskiljanleiki, storkun. Sagan verður annað en hún virtist vera. Það er mögulegt að líta á þessa byggingu aðeins sem tækni, sem bragð höfundarins til að halda lesendum í hæfilegri fjarlægð. Sú viðleitni er algengari en menn kynnu að halda að óathuguðu máli, og á sér djúp- stæðari orsakir en svo að nægjanlegt sé að hrista höfuðið yfir henni. Höfundur sem er að byrja að skrifa heldur gjarnan að hann sé að gefa sig lesendum heilan og óskiptan. Hann kemst fljótlega að því að aðeins litl- um hluta gjafarinnar er tekið með þökkum, og að sá hluti er gerður að allt öðru en hann vildi. Því ástríðufyllri og opinskárri sem höfundurinn var, því meiri líkur em til að verk hans séu „túlkuð“ af lesendum í allt aðra átt en honum gat dottið í hug. Dreginn út úr þeim einn þáttur, teygður, tættur, — hinum kastað á glæ. Höfundur- inn rekur sig á takmarkaða samskiptahæfni mannlegra vitunda. Við þessa annmarka verður hann að búa, sætta sig við að þeir séu fylgifiskur stöðu hans í heiminum, og starfa þrátt fyrir þá vitneskju. Nú veit höf- undurinn raunar að veruleikinn er vem- leiki og bók er aðeins hók, en við þessum vanda getur hann snúizt á þann hátt að leitast við að gera bækur sínar sjálfum sér nœgar eins og veruleikann, ógagnsæar eins og veruleikann. Hann neitar að draga nið- urstöður fyrir lesandann, hann „setur upp“ sjálfstæðan heim og lætur lesandann um að rata um þann heim. Vér hyggjum raunar að í þessu sé nokkur sjálfsblekking fólgin, en ekki að viðleitnin sé einskisnýt eða ástæðulaus, og hitt er óhrekjanlegt að hún er mikilsráðandi í bókmenntum þessara ára. En það er líka hægt að skoða sundrungu sögunnar sem augljóst merki þess að skop- ið sé aðeins aukaatriði, eða betur sagt: að 213
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.