Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 112

Tímarit Máls og menningar
fárra, en það' er gömul saga að góð list
flæðir ckki ævinlega viðstöðulaust yfir
heimsbyggðina. Þórarinn Guðnason
Rómaveldi
Fyrir u. þ. b. þrjátíu og fimm árum réðst
bandarískur prófessor, Will Durant aðnafni,
í það stórvirki að rita menningarsögu ver-
aldar, allt frá forsögulegum tímum fram til
vorra daga. Að hér er ekki um neitt smáræð-
is verk að ræða má ráða af því að höfundur
hefur ekki enn leitt það til lykta, þó að
hann hafi helgað sig því nær einvörðungu
allan tímann og haft eiginkonu og nokkurt
starfslið sér til fulltingis. Ut eru komin átta
bindi af níu sem fyrirhuguð voru í upphafi,
700 til 1200 síður hvert. Fjalla hin þrjú
fyrstu um sögu fomaldar, en hin fimm
um miðaldir, Elísabetartímann og Frakk-
land á dögum Loðvíks fjórtánda. Þriðja
bindið, „Caesar and Christ", er nú komið
út á íslenzku í tveim hlutum.1
I inngangi að fyrsta bindi skýrir höfund-
ur svo frá þeim hvötum sem gáfu honum
þor til að ráðast í þetta stórvirki: „Ég hef
lengi fundið til þess að sú venja að kljúfa
sagnritunina í aðskildar greinar — sögu
efnalífs, stjórnmála, trúmála, heimspeki,
bókmennta og lista — brýtur í bága við
einingu mannlegs lífs; að það er ekki síð-
ur nauðsynlegt fyrir sagnfræðinginn að
fella þessa sérgreindu þætti saman en að
skilja þá sundur; og að það er eigi síður
þörf á almennri (syntetískri) sögu en sér-
greindri sögu.“ „En eftir því sem þekking-
in hefur hrannazt upp hefur sagnfræðin,
líkt og raunvísindin, klofnað í ótal einangr-
aðar sérgreinar.“ I formála að Rómaveldi
1 Will Durant: Rómaveldi, I og II. Jónas
Kristjánsson íslenzkaði. Bókaútgáfa Menn-
ingarsjóðs, 1963—1964, 375+421 bls.
kveðst hann að vísu gera sér þess fulla
grein að „enginn einn maður geti rætt af
fullkominni þekkingu um allar greinar
margslunginnar menningar sem breiðist yf-
ir þúsundir ára og smávillur hljóti því að
slæðast með.“ „En sá sem leggur hug á
heimspekina — sá sem vill öðlast skilning
með yfirsýn — á enga aðra leið til að
skyggnast með fullnægjandi hætti bak við
tjald fortíðarinnar." Eins og sjá má af
þessum tilvitnunum hefur höfundurinn
hneigzt til sagnritunar af hálf-heimspeki-
legum hvötum. Hann telur lítils vert að
rannsaka liðna sögu nema hún geti varpað
ljósi á samtíð vora. Með verki sínu hefur
hann viljað færa forna menningararfleifð
nær nútímanum, gera hana að lifandi þætti
í mcnningu samtímans.
Tilraun Durants er lofsverð, þótt hún sé
á engan hátt einstæð. Ymsir franskir sagn-
fræðingar, t. a. m. Henri Berr og Lucien
Febvre, fundu hjá sér á undan honum þörf
á því að sporna við hinni óhóflegu sérgrein-
ingu sagnritunarinnar sem nákvæmnis-
rannsóknir nftjándu aldar höfðu leitt til.
Rekja má til viðbragða þeirra hina miklu
söguseríu, Þróun mannkynsins, sem er verk
margra sérfræðinga er skrifa hver um sitt
sérsvið eða tímabil. Af þeim sökum er það
mun traustara vísindarit en verk Durants,
en hins vegar skortir það þá einingu sem
hugsun eins manns fær léð söguferlin-
um.
Það er óhætt að fuUyrða að höfundi hafi
í heild tekizt að ná settu marki: veita les-
andanum „skilning með yfirsýn" á eðli
þeirrar menningar sem Róm gat af sér,
uppruna hennar og þróun. Hann ber í sögu
sína yfirgripsmikla þekkingu sem bregzt
sjaldan, rismikinn stíl sein er aldrei þung-
lamalegur og ferska ást, blandna undrun, á
viðfangsefninu. Hann skrifar af ríkri sam-
úð um persónur sögunnar, hallar sjaldan
á þær í dómum, minnugur þess að hlutverk
222