Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 115

út í Karþagó eftir fyrsta púnverska stríðið
var ekki þrjózka „Karþagómanna við að
gjalda hermönnum mála sinn,“ eins og
Durant segir, heldur féþurrð þeirra: ríkis-
sjóðurinn var þurrausinn eftir útlát stríðs-
ins, eins og sjá má af því að þeir beiddu
Ptólemeus Egyptalandskonung um tvö þús-
und talcnta lán til þess að ljúka málanum.
Beiðninni var synjað og þá gerðu málalið-
arnir uppreisn.
Durant hallar einnig á stjórnendur Kar-
þagóborgar er hann lætur að því liggja að
þeir hafi ekki veitt Hannibal þann stuðning
sem þeir máttu í öðru Púnverjastríðinu:
„... borg sem um langa hríð hafði synjað
honurn um stuðning.“ Þessi ásökun á sér
cnga stoð, enda réðu Barcidar, ættmenn
Hannibals, mestu í Karþagó fram eftir
styrjöldinni. Þeir veittu honum af alefli
(sbr. herleiðangur Himilcons og Bomilcars
til Sikileyjar 213 og 211; herför Magons
til Spánar 215 og liðstyrk sem var sendur
honum til Italíu 205), en stuðningurinn
notaðist eigi sem skyldi sakir yfirburða
Rómverja á hafinu og iakra forystuhæfi-
leika hinna púnversku hershöfðingja, s. s.
Bomilcars, sem lét ýmis gullin tækifæri
ganga sér úr greipum.
Höfundur styðst við Livius í frásögn
sinni af annarri Púnverjastyrjöldinni og
dregur Varró að nokkru til ábyrgðar fyrir
ósigurinn við Cannae: „Varró var af stétt
alþýðu og vildi ólmur láta til skarar
skríða," en „Aemilius Paulus var aðals-
maður og hvatti til varfæmi.“ En þess er að
gæta að ættmenn Aemilía og Comelía sem
vom þá atkvæðamestir í öldungaráðinu,
höfðu stuðlað að afhroðinu með því að
snúa baki við hinni varfæraislegu taktfk
Quintusar Fabiusar. Aemilfar fylgdu hér
sem oftar vilja þjóðþingsins (plebeia) sem
var orðið leitt á þófi Fabiusar. Eftir
Cannae var taktík hans ofan á og hann var
sjálfur kjörinn til ræðismanns 215. — Ekki
Umsagnir um bœlcur
er rétt til orða tekið hjá höfundi að Fa-
biusi hafi verið vikið frá völdum alræðis-
manns 217: valdaskeið þeirra rann út lög-
um samkvæmt eftir sex mánuði.
Æskilegt hefði verið að höfundur gerði
ítarlegri grein fyrir afleiðingum annarrar
Púnverjastyrjaldarinnar, því að til þeirra
má rekja upplausn þjóðveldisins sem liófst
á síðari helmingi annarrar aldar f. Kr.
Þessi tengsl verða ekki nægilega ljós þegar
að því kemur að höfundur telur helztu or-
sakir upplausnarinnar: vöxt stórbýla —
latijundia — og innflutning þræla sem
leystu af hólmi smábændastéttina, svo og
innflutning ódýrrar komvöm frá skattlönd-
unum. Allt eru þetta afleiðingar Púnverja-
styrjaldarinnar og landvinningastefnu Róm-
verja fyrir og eftir 200. Á hinn bóginn gerir
Durant of mikið úr viðgangi stórbýlanna á
annarri öld. Þau náðu að sönnu miklum
vexti á Suður- og Mið-Italíu þar sem eyði-
legging styrjaldarinnar var tilfinnanlegust,
en á N-ítalíu voru þau óþekkt fyrirhæri á
annarri öld og náðu þar raunar aldrei
verulegri útbreiðslu.
Durant getur ekki um aðra gilda ástæðu
fyrir hnignun smábúskaparins: herskipu-
lagi Rómverja er hvíldi á herðum frjálsra
bænda. Hinar langvinnu styrjaldir þeirra á
annarri öld gerðu smábændum ókleift að
rækja bú sín af kostgæfni. Má því segja að
umbótaviðleitni þeirra Gracchusbræðra
sem hné að því að reisa við smábænda-
stéttina og spoma við uppgangi stórbýl-
anna, hafi gengið fram hjá öðrum þætti
meinsins: hinum áriegu herkvöðum sem
hin rómverska heimveldisstefna lagði á
hændur Ítalíu. Þessi herskipan tók reyndar
hægum breytingum eftir því sem leið á
aðra öld; æ fleiri öreigum var veitt inn-
ganga í herinn. Um það vitna stöðugar
lækkanir á eignalágmarki þeirra sem tald-
ir voru til fimmtu og lægstu stéttar á
hundraðsdeildaþinginu (úr 11.000 ösum ár-
15 TMM
225