Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 116

Timarit Máls og menningar
ið 212 niður í 1.500 asa árið 129). Og í af-
stöðu sinni til foringjans sýndu hermenn
Scipíóns Aemilíusar við Numantíu öll auð-
kenni málaliða. Það er því ofmælt hjá höf-
undi að Maríus hafi „gert byltingu á her-
skipan Rómverja" með því að taka öreiga
í her sinn. Hann gerði ekki annað en lög-
helga langa þróun.
Öll voru þessi vandamál sprottin af nýj-
um þörfum, pólitískri og efnahagslegri að-
lögun sem breyting Rómar úr borgríki i
heimsveldi kallaði á. Stjórnmálaátökin á
fyrstu öld, einræðistilhneigingar Súllu,
Pompeiusar og Caesars verða að h'tt skilj-
anlegu brölti nema það sé haft í huga.
Þessar nýju þarfir eru ekki undirstrikaðar
nógsamlega af höfundi: hann lætur lesand-
ann fremur renna grun í þær en að hann
sýni fram á þær berum orðum. Hann van-
rækir hina félagslegu sögu — þróun stétt-
anna í sjálfri Róm sem höfðu á fyrstu öld
f. Kr. sprengt að mestu af sér lögfræðileg
mörk milli patricía og plebeia og drógust
meir en áður í dilka eftir efnalegum skipti-
línum; — sögu bandamanna Rómar og ný-
lendinga hennar sem Rómverjar veittu að
vísu margbreytilega réttarstöðu, en gátu
ckki haldið niðri til lcngdar eftir að Ítalía
var orðin þungamiðja heils heimsveldis.
Misræmið milli lögfræðilegra forma for-
tíðarinnar og hins knýjandi afls þróunar-
innar kristallaðist í tilraun Caesars til
stofnunar einveldis. Durant lýsir baráttu
hans ítarlega, en ekki er frítt við að hann
dragi taum Caesars gegn Pompeiusi. í því
þrátefli sem þeir háðu um völdin fyrir 50
er vandséð hvor átti meiri sök á að rjúfa
liinn vopnaða frið. Átökin virðast hafa ver-
ið óumflýjanleg, eins og málum var þá
komið. Eigi að síður var krafa Caesars um
undanþágu frá lögum lýðveldisins (sú að
hann fengi að halda hluta af hersveitum
sínum sem umboðsstjóri þar til hann yrði
kjörinn til ræðismanns haustið 49) hið
beina tilefni borgarastyrjaldarinnar. Hann
vildi í blóra við lögin ná kjöri in absentia
— að sjálfum sér fjarverandi. Caesar sýndi
að vísu sáttfýsi á yfirborðinu með uppá-
stungu sinni ura að „þeir Pompeius skyldu
báðir leggja niður umboðsvöld sín.“ I
reynd hefði Pompeius ekki getað fallizt á
tillöguna nema eiga á hættu að tapa víg-
stöðu sinni, vegna þess að að því búnu
hefði hann ekki haft við aðra að styðjast
en fornliða sína sem voru dreifðir um
Italíu. Aftur á móti hefði Caesar með stutt-
um fyrirvara getað kvatt hina æfðu her-
menn sína og skjólstæðinga á N-Itab'u
undir merki sitt. Þar kom að báðum leizt
illskást að láta vopnin skera úr.
Pompeius hafði ekki 10 hersveitir her-
búnar á Ítalíu í upphafi friðarins, eins og
höfundur segir, heldur aðeins þrjár; hinar
sjö voru staðsettar á Spáni og þær neyddu
Caesar til að skilja eftir í Gallíu einar sex
hersveitir. í upphafi var því herstyrkurinn
3:2, Pompeiusi í vil. „Teningskast" Caes-
ars var þess vegna ekki jafn mikið fífl-
dirfskubragð og höfundur vill vera láta.
Auk þess gat Caesar reitt sig á að áttunda
og tólfta hersveitin næðu honum áður en
hersveitir Pompeiusar, staðsettar í Campan-
íu, kæmu hinum síðamefnda til aðstoðar.
Ekki er það heldur rétt að Pompeius hafi
verið „langtum liðfleiri en Caesar“ þegar
hann hörfaði undan frá Rómaborg til Brún-
disium. Eftir ósigur Domitiusar, banda-
manns Pompeiusar, við Corfinium þar sem
hann missti 24 skorir, réð Pompeius að-
eins fyrir 50 skorum (5 herdeildum) eða
mun færri en Caesar.
Þá er það ranghermt að Caesar hafi
haldið inn í Rómaborg 16. marz 49. Hann
sat um höfnina í Brúndisium frá 9. til 16.
marz, þar sem Pompeius var króaður inni
með tvær herdeildir og beið byrjar. Caesar
komst ekki til Rómar fyrr en 31. marz.
Durant lofar miskunnsemi Caesars, en
226