Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 100

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 100
Tímarit Mdls og menningar ekki ber annað kenniheiti, endurlifir reynslu sína án afláts því að fortíðin er aldrei öll heldur síbreytileg verðandi líkt og nútíðin. Með öðrum orðum: Höfundurinn eyðir í senn línulegum tíma og viðteknum venslum vitundar og tíma. Skapar nýtt tímakerfi sem öðru fremur byggist á tilfinningum og innsæi. Turnleikhúsið: Var langt síðan? Eða nýlega? Fyrir löngu? Hvernig ætti að mæla það? Allt hefur sinn tíma, að skynja tímann, að gleyma tíma; að lifa einn stað stund- laust, og gleyma tímanum. Muna svo aftur tíma; og halda áfram að lifa lífi sínu með því að öðlast minningu og skeyta við aðra reynslu; samþætta öðru sem þú hefur lifað. Sem verður annað í þeirri vinnslu.25 Hugmyndir nútímahöfunda um tímann hafa einkum verið með fernum hætti. Sumir viðurkenna aðeins nútíma: það sem gerist í svipinn, líðandi stund. Fortíð og framtíð eru ekki til í þeirra huga; vitundin er innilokuð í andrá sem líður, hið liðna glatað og verðandin án samhengis, röklaus og sí- breytileg (Claude Simon). Aðrir staðhæfa að vitundin sé bundin hinu liðna, fortímanum; vitundin sé til í kennd þess sem gert hefur verið eða hugsað, tíminn verði til um leið og hann er liðinn hjá. Söguhetjur þessara höfunda ferðast úr fortíð til nútíðar einungis til að sökkva í fortíðina á nýjan leik. Þær horfa stöðugt um öxl, eiga sér hvorki framtíð né val (Faulkner). Enn aðrir nútímahöfundar afneita í senn fortíð og nútíð. I þeirra huga er vitundin stöðugt á leið inn í ófyrirsjáanlegan framtíma. Manneskjan er ekki það sem hún hefur verið heldur það sem hún verður enda líðandi stund ófestanleg: liðin um leið og þú hugfestir hana (Sartre). Loks eru þeir sem telja að andráin sé skurðpunktur allra tíða: líðandi stundar, hins liðna og ókomna. Þeir gera ráð fyrir alvíðum tíma; að hin fyrndasta fortíð búi í núinu líkt og lóðrétt lína er sker aðra lárétta. Augnablikið er ekki inni- haldslaust í þeirra augum heldur þrungið merkingu og dýpt (Thor). Þessar hugmyndir byggjast á kennd þess að hefðbundin tímahugtök séu ofríkiskennd og falsi hlutstæða upplifun. I upphafi var línutíminn tæki mannlegrar vitundar til að marka sér leið gegnum öngþveitið. Smám saman öðlaðist hann sértækt gildi og alræðisvald sem útilokaði öll frávik sem óskynsemi: villu og/eða skáldskap. Táknkerfi er byggðist á rökréttum or- sakavenslum: fortíð—»nútíð—>framtíð varð í augum manna að sannleika efnisheimsins, algildu lögmáli. Um leið og þess vegna glataði sjálfið tíma- skyni sínu; hugtökin dimmdu sjón, steyptu skynjun í mót, juku á innri fjarlægð. Nútímahöfundar hafa margir hverjir reynt að eyða þessari firr- ingu og rjúfa vélrænt samband manns og eigin lífs, vitundar og tíma. Sumir hafa orðið öngþveitinu að bráð við þá raun en aðrir vísað leið til nýrrar einingar, á dýpra eða innra sviði. 354
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.